KAPTAN-I DERYÂ KAYMAK MUSTAFA PAŞA’NIN İSTANBUL’DAKİ İMAR FAALİYETLERİ

Yıl 2020, Sayı: 2020 Sonbahar Özel Sayı I/I, 168 - 181, 23.10.2020

Erkan Atak

Öz

Kaymak Mustafa Paşa 18. yüzyılın başlarında Osmanlı bürokrasisi içerisinde farklı görevler üstlenmiş bir devlet adamıdır. Kaptan-ı Derya ve Atlamacı unvanlarıyla da anılan Mustafa Paşa esas şöhretini dönemin sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın damadı olmasıyla yakalamıştır. Anne tarafından ünlü sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, baba tarafından Mısır muhafızı İbrahim Paşa’nın soyundan gelmektedir. Kaymak Mustafa Paşa M.1721 yılında üstlendiği Kaptan-ı Deryalık vazifesini M.1730 yılına kadar sürdürmüştür. Osmanlı tarihinde “Lâle Devri” olarak nitelendirilen dönemin öne çıkan simalarından olan Kaymak Mustafa Paşa M.1730 yılında vuku bulan kanlı Patrona Halil isyanında katledilmiştir. Vakfiyelerinden elde edilen bilgiler ve günümüzde mevcut olan eserleri Kaymak Mustafa Paşa’nın başta İstanbul olmak üzeri Çanakkale, Gelibolu, Denizli, İzmir, Midilli ve Sakız adalarında imar faaliyetlerinde bulunduğunu göstermektedir. Söz konusu eserlerin hepsi Kaymak Mustafa Paşa’nın Kaptan-ı Deryalık vazifesini yürüttüğü dönemde yapılmıştır.
İstanbul’un çeşitli semtlerinde inşa ettirdiği eserlerin büyük bir kısmı mevcuttur. Ancak Anadoluhisarı’ndaki yalısı ve Sarı Beyazıd Mahallesi’ndeki konağı günümüze ulaşamamıştır. Mevcut eserlerinden Çengelköy’deki Kuleli Bahçe Mescidi ve Çeşmesi, Üsküdar’daki Kaptan Paşa Camii ve Çeşmesi ile Kasımpaşa’daki cami, mektep ve çeşmesi bu çalışmada ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaymak Mustafa Paşa, Üsküdar, Kuleli, Lale Devri, Kaptan-ı Derya

Kaynakça

• Acıoğlu, Y. (2015), “Çanakkale’deki Osmanlı Kaleleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. 19, 93-122.
• Altınay, A.R. (2011),Lale Devri,İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aktepe, M. (1968),“Derya Kapdanı Mustafa Paşa ve Bir Vakfiyesi”,Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 15, 31-39.
• Aktepe, M. (1969),“Kâpdân-ı Derya Kaymak Mustafa Paşa’ya Ait Vakfiyeler”,Vakıflar Dergisi, 8, 15-36.
• Aktepe, M. (2016), Patrona İsyanı (1730), Ankara: Altınordu Yayınları.
• Atak, E. (2014),“Anadolu’da Lale Devri Mimarisi (İstanbul Dışı Örnekler Üzerine Bir Araştırma)”,Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale.
• Ayvansarâyî, H.H. (2001),Hadîkatü’l-Cevâmi’,(Haz. Ahmet Nezih Galitekin), İstanbul: İşaret Yayınları.
• Canca, G.E. (1999), “Bir Geçiş Dönemi Olarak III. Ahmet Devri Mimarisi (1703-1730)”,Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Çal, H. (1994), “Zile Ulu Camisi”, Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, 7, 27-55.
• Çaylak, A. (1997),“Çanakkale Çeşmeleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Erbahar, Z.N. (1973),“Kuleli Ocağı (Kulebahçe) Mescidi’nin İlgi Çekici Örtüsü”,Sanat Tarihi Yıllığı, 5, 95-100.
• Erdoğan, M. (1962), Lâle Devri Baş Mi’marı Kayseri’li Mehmed Ağa, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Neşriyatı.
• Konyalı, İ.H. (1976), Abideleri ve Kitâbeleriyle Üsküdar Tarihi, (Cilt 1-2), İstanbul: Ahmet Sait Matbaası.
• Macit, M. (2017), Nedîm Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öz, T. (2015), İstanbul Camileri, C.1-2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi (2013), Târîh-i Râşid ve Zeyli, C.2,(Haz. Abdülkadir Özcan vd.), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Süreyya, M. (1996),Sicill-i Osmanî,C. 4, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tanışık, İ.H. (1945),İstanbul Çeşmeleri,C. 2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Topçu, S.M. (2010),“XVII. Yy. İkinci Yarısında Etkin Bir Bani Ailesi: Köprülüler”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
• Uysal, A.O. (2008), “Gelibolu ve Çevresindeki Türk Eserleri Hakkında Tespitler”, Gelibolu Değerleri Sempozyumu 29-30 Ağustos 2008, Çanakkale, 115-148.
• Uysal, A.O. (2008),“Kaymak Mustafa Paşa’nın Hatırası: Babakale”. Ayvacık Değerleri Sempozyumu 29-30 Ağustos 2008, Çanakkale, 115-148.
• Uysal, Z. (2014),“18. Yüzyıldan Ahşap Direkli İki Cami”, Turkish Studies-International Periodicalfor the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10, Ankara, 1107-1123.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988),Osmanlı Tarihi: C. 5, bs.6, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.