Afganistan’da Basının Tarihsel Gelişimi: Monarşi Rejiminden Taliban Dönemine (1873-1994)

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 2, 438 - 449, 30.12.2020

Hülya Özkan , Mohammad Rigiderakhshan

https://doi.org/10.48145/gopsbad.790843

Cited By: 2

Öz

Afganistan basınının tarihsel seyri, tıpkı siyasi tarihi gibi inişli çıkışlı süreçlere sahne olmuştur. Basın-yayın faaliyetleri yaşanan siyasal değişim ve dönüşümlerden hemen her dönemde etkilenmiştir. Gazetecilik faaliyetlerinin 19. yüzyılın ikinci yarısında başladığı Afganistan’da Seyyid Cemâleddin Efgani ve Mahmud Terzi’nin faaliyetleri basın-yayın alanında öncü bir kimliğe sahip olmuştur. Afganistan’da yayımlanmaya başlanan ilk gazeteler diğer birçok ülkede olduğu gibi devlet kontrolünde neşredilmişlerdir. Bu çalışmada Afganistan’da basının tarihsel gelişim süreci ele alınmaktadır. Literatür taraması neticesinde elde edilen verilerle Afganistan’da yayımlanan gazeteler belirlenmiş ve bu gazetelerin yayımlandıkları dönemler göz önünde bulundurularak kendi aralarında gruplandırılmışlardır. Gazetelerin yayımlandıkları siyasal süreçler göz önünde bulundurularak gazetelerin yayımlanma amaçları ve gazetelere atfedilen misyon tespit edilmeye çalışılmıştır. İngiliz istilası döneminden başlanarak Sovyet işgali süreci ve işgal sonrasından Taliban dönemine kadarki yüz yılı aşkın süreçte basın alanındaki önemli gelişmeler ve önde gelen basın-yayın organlarının muhtevası üzerinde durulmuştur. Yayınlar incelendiğinde basının Afganistan’da kimi zaman serbestleştirilirken çoğunlukla baskı altında tutulduğu görülmektedir. Monarşi yönetimleri kendi yönetimlerine meşruiyet kazandırmak için basını propaganda aracı olarak kullanmıştır. Siyasi partilerin kurulmasıyla birlikte ise gazetelere siyasi örgütlerin yayın organı olma misyonu yüklenmiştir. Sovyet işgaliyle birlikte Sovyet yanlısı rejim ile direnişçi gruplar arasındaki çatışmalar basın alanında da görülmeye başlanmıştır. Söz konusu süreçte neşredilen gazeteler birbirine zıt iki kutbu temsil etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Afganistan’da Basın, Mahmud Terzi, Sovyet İşgalinde Basın, Zahir Khan Dönemi, Afganistan’da Gazetecilik

Kaynakça

• Aheng, M. K. (2010). Mumeyyizad Khas ve Muhtevaye Şems'ul Nehar (Nukhostin Neshriyeye Afganistan). Mecelleye Elmiye Daneshkedeye Jornalism, 3-16.
• Bass, A. (2001). Journalısm In Afghanıstan: Gettıng Better But Stıll A Long Way To Go. J. Source: https://j-source.ca/article/journalism-in-afghanistan-getting-better-but-still-a-long-way-to-go/ adresinden alındı
• Davidov, A. D. (2000). Afganistan: Mesayele Ceng ve Sulh. (A. Ariyanfer, Çev.) Pişaver: Bita.
• Doletabadi, B. A. (1992). Shenasnameye Ezab ve Ceryanate Siyasi Afganistan . Kum : İrfan .
• Ensari, F. (2002). Teevvulate Siyasi ve İçtimaiye Afganistan (1880-1933). Tahran : İntişarate Vezarete Umure Kharici .
• Ergendavi, A. (2001). Tarikhe Shefayi Afganistan (1900-1992). Tahran.
• Ferhadi, R. (1977). Mecmuaye Megalat Mehmude Terzi Der Sırac'ul Ekhbare Afganiye 1290-1297. Kabil : Beheggi .
• Ferheng, M. S. (1988). Afganistan Der Penç Gerne Akhir . Pişaver : Ariyana.
• Gubar, M. G. (1973). Afganistan Der Mesire Tarikh. Kabil: Neşre İnkılab.
• Hakbin, H. (2009). Afgan Modernleşmesı̇n’de Mahmut Tarzı̇’nı̇n Rolü ve Türkı̇ye İle İlı̇şkı̇sı̇ . Afgan Modernleşmesı̇n’de Mahmut Tarzı̇’nı̇n Rolü ve Türkı̇ye İle İlı̇şkı̇sı̇ . Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi .
• Hayri, A. (1990). Pejoeshi Peramuna Mefume Novine Azadi Ez Didgahe Parsi Zebanane Afganistan. Feslnameye Mutalaate Tarikhi , 3-21.
• Huseyinzade, B. A. (1998). Enis ve Yarane U: Negayi Be Sheklgiriye Ruznameye Enis. Feslnameye Dorre Deri.
• Huseyinzade, B. A. (2020, 06 03). Bish Ez Sed u Si Sal Ruznamenigari Der Afganistan. BBC Persian: bbc.com/persian/afganistan/stroy/2007/05/070502 adresinden alındı
• İsmetullahi, M. H. (2003). Nizame Metbuate Afganistan (Diruz, Emruz, Ferda). Tahran: Bikeran.
• Keshkeki, S. (1996). Dehheye Ganune Esasi, Gafletzedegiye Afganha ve Forsettelebiye Rusha. Pakistan: Merkeze Neshriyatiye Mivend.
• Naderi, P. (2020, 6 10). Pehdayi Metbuat Der Afganistan. www.partawnaderi.com: http://www.partawnaderi.com/Cheegoonagirasanaha/2.html adresinden alındı
• Nazımi, L. (1980). Edebiyate Muasıre Farsiye Deri Der Afganistan. Kabil: Afganistan Kalni.
• Özkan, H., & Rigiderakhshan, M. (2019). İran’da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Erciyes İletişim Dergisi, 975-994.
• Rehin, A. (2008). Tarikhe Metbuate Afganistan . Kabil: Şuraye Ferhengiye Afganistan.
• Salahshoor, K. (2013). 11 Eylül Sonrası Afganı̇stan’da Basın Özgürlüğü: Kabı̇l’de Medya Çalışanları İle Görgül Bı̇r Araştırma . 11 Eylül Sonrası Afganı̇stan’da Basın Özgürlüğü: Kabı̇l’de Medya Çalışanları İle Görgül Bı̇r Araştırma . Ege Üniversitei Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Tenvir, M. H. (2000). Tarikh ve Ruznamenegariye Afganistan. Ahlend: Enstitüye Tegigat ve Bassaziye Afganistan.
• Vezarete Adliye. (2003). Gevanine Esasiye Afganistan.