THE STRUGGLE OF DULKADİROĞULLARI AND BAYEZİDOĞULLARI ÂYAN (LOCAL NOTABLES) FAMILIES FOR POWER IN MARAŞ IN THE 18TH CENTURY

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 2, 174 - 187, 30.12.2022

Mehmet Yıldırım , Ümmet Soydemir

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1121778

Öz

By the 18th century, the classical institutions and the centralized structure of the Ottoman Empire weakened due to the long-term military, social and economic wars that took place in the previous century. Parallel to this, âyan-ı vilayet (local notables), who both assisted the local officials in the implementation of the orders sent from the center and who were the representative of the people in the Ottoman provincial organization, gained power. Müsellims (estate administrators or civil governors), who came out of this group and maintained public order in a province or a sanjak on behalf of a governor or a sanjak, were among those who benefited from this increasing influence. It was inevitable that such an important task and authority caused some struggles. The struggles of those who wanted to benefit from this influence in the local frame caused important conflicts in the Ottoman provinces. These conflicts were caused by the struggles of the two prominent families of the city, Dulkadiroğulları and Bayezidoğulları, to take over the city in the 18th century Maraş.

This study deals with the effects of the weakening of the central power in Maraş and the methods used by the families mentioned above to fight each other and to eliminate their rivals. In this study, the struggles of two families in the 18th century are discussed. There is some information which supports that the struggles of these two families continued in the 19th century, too. This requires a separate study. The study is important in terms of showing the efforts of the two families to get the support of the judiciary members to prove their own claims or to keep the power. In the study, Kalebend Nefy and İcla Notebooks containing the Bâb-ı Asâfi Divan-ı Hümayun Kalemi records, which are among the Ottoman Archive document funds; Atik Complaint Notebooks, Maraş Ahkam Notebooks, relevant documents in the Ali Emiri and Cevdet Classifications and related research works about Ottoman social history have been used as sources.

Anahtar Kelimeler

18th. Century, Marash, civil governors, local notables, usurpers, Dulkadiroğulları, Bayezidoğulları

XVIII. ASIRDA MARAŞ’TA ÂYÂN AİLELERİNDEN DULKADİROĞULLARI VE BAYEZİDOĞULLARININ İKTİDAR MÜCADELESİ

Öz

XVIII. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti’nin klasik kurumları ile devletin merkeziyetçi yapısı önceki yüzyılda vuku bulan uzun süreli ve askeri, içtimaî ve iktisadi açıdan yıpratıcı savaşlar nedeniyle, zayıflamıştır. Buna paralel olarak Osmanlı taşra teşkilatında yer alarak hem merkezden gönderilen emirlerin uygulanmasında resmî görevlilere yardımcı hem de ahalinin temsilcisi konumundaki âyan-ı vilâyet denilen zümrenin nüfuzu artmıştır. Bu zümre içerisinden çıkan ve bir vilayet veya sancağı beylerbeyi ya da sancakbeyi adına idare eden mütesellimler de artan bu nüfuzdan faydalananların başında gelmiştir. Böyle önemli bir görev ve makamın birtakım mücadelelere sebep olması da kaçınılmaz bir durumdur. Yerel çerçevede olan ve bu nüfuzdan yararlanmak isteyenlerin mücadeleleri Osmanlı taşrasında önemli çekişme ve çatışmalara sebep olmuştur. Bu çatışmalar, XVIII. yüzyıl Maraş’ında şehrin önde gelen iki önemli ailesi olan Dulkadiroğulları ve Bayezidoğulları’nın şehrin yönetimini ele geçirme mücadeleleri şeklinde olmuştur.
Bu çalışma ile merkezi iktidarın zayıflamasının Maraş’taki etkileri ve adı geçen ailelerin birbirleriyle yaptıkları mücadeleler ve rakiplerini saf dışı etmede kullandıkları yöntemler irdelenmiştir. Bu çalışmada iki ailenin XVIII. yüzyıldaki mücadeleleri ele alınmıştır. Bu iki ailenin XIX. yüzyılda da mücadelelerinin devam ettiğine dair bazı bilgiler vardır. Bu ayrı bir çalışma yapmayı gerektirmektedir. Çalışma, iki ailenin kendi iddialarını kanıtlamak ya da gücü elde tutmak için yargı mensuplarının desteklerini alma çabalarını göstermesi bakımından önemlidir. Çalışmada kaynak olarak, Osmanlı Arşivi belge fonları arasında yer alan Bâb-ı Asâfi Divân-ı Hümayun Kalemi kayıtlarını ihtiva eden Kalebend Nefy ve İcla Defterleri, Atik Şikâyet Defterleri, Maraş Ahkâm Defterleri ile Ali Emiri ve Cevdet tasniflerinde yer alan alakalı vesikalarla Osmanlı sosyal tarihi ile ilgili araştırma eserlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

XVIII. Yüzyıl, Maraş, Mütesellim, Âyan, Dulkadiroğulları, Bayezidoğulları

Kaynakça

• AKDAĞ, M., (1970) “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı:14-23, Ankara.
• AKYILDIZ A., (2009), “Sened-i İttifak”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.36, İstanbul, 512-514.
• ALIÇ, S., (2018a) “Garbi Anadolu’da Selçukluların Varisleri: Dulkadiroğulları”, Maraş Araştırmaları-1, Konya. (2018b) Dulkadirli Beyliği, Kahramanmaraş Ansiklopedisi, C.3, Kahramanmaraş.
• ALTINÖZ, İ., (1995) Dulkadir Beylerbeyliğinin Teşekkülü ve Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• BEYDİLLİ, K., (2007), “Pazvandoğlu Osman”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.34, İstanbul, 208-210.
• BOWEN, H., (1986), “Aʿyân”, Eݲ, 1:778-779, Leiden:Brill.
• ÇADIRCI, M., (2013) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara.
• ÇİÇEK, H., (2018), Vekâʻyı-Nüvis Sadullah Enveri Efendi ve Tarihi’nin II. Cildinin Metin ve Tahlili, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ.
• ERGENÇ, Ö., (2013) Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GENÇ, M., (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Yayınları
• GÖKHAN, İ.- BAL, E. K., (2013) Dulkadirli ve Bayezidli İdareciler (1700- 1850), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Hâkim Efendi Tarihi (Ed. Ziya Yılmazer), (2019), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• İNALCIK, H., (1977) Centralization And Decentralazition In Ottoman Administration, Studies in Eighteenth Century Islamic History, Southern İllinois University, 27-53.
• İPŞİRLİ, M., (2003), “Mahzar”, DİA, C.27, Ankara, 398-401.
• KAPLAN, F., (1996), 6. Numaralı Adana Şer’iyye Sicili (H.1203/M.1788-H.1204/M.1789), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• KAYA, M., (2008), 18. Yüzyılda Ankara’da Ayanlık ve Ayan Aileleri, Hacettepe Ünv. Sosyal Bil. Enst. Tarih Böl. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• KIVRIM, İ., (2008), “Kilis ve Aʻzaz Voyvodası Daltaban-zâde Mehmed Ali Paşa ve Muhallefatı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 24:24 147-173.
• KÜTÜKOĞLU, M., (1992) “Buyruldu”, DİA, C.6, İstanbul, 478-480. (2011) “Bir Ayan Ailesi Tavaslızâdeler”, Belleten, LXXV:273, 477-469
• McGowan, B., (2006), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 2, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• MERT, Ö. (1991) “Ayan”, DİA, C.4, İstanbul, 195-198.
• NAGATA, Y., (1999) Muhsinzâde Mehmed Paşa ve Ayanlık Müessesesi, İzmir: Akademi Kitabevi.
• ÖZKAYA, Y., (2014) Osmanlı İmparatorluğunda Ayanlık, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• (1985) XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• (1999) “Merkezi Devlet Yapısının Zayıflaması Sonuçları: Ayanlık Sistemi ve Büyük Hanedânlıklar”, Osmanlı, 6:165-173, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• SARICAOĞLU, F., (1996), “Hacı İvaz Paşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.14, İstanbul, 487-488.
• SÖYLEMEZ, F., (2011), Osmanlı Devleti’nde Aşiret Yönetimi – Rişvan Aşireti Örneği- Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• (2017) “Bayazıtzâdeler”, Kahramanmaraş Ansiklopedisi, 2:103-104.
• ŞENER, H., (2013), Tarihe Tanıklık Eden Bir Manzume Kilisli Ruhi’nin Tarih-i İbret-Nüması, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23:1 Elazığ, 33-50.
• TERZİ, M. A., (2010), Gavurdağı’nın Bulanık Tarihindeki Sır Perdesi, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• ULUBAŞ, M., (2016), Maraş ve Çevresinde Aşiretler (1774-1865), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş 2016.
• UZUNÇARŞILI, İ., (1942), Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Maarif Matbaası, İstanbul.
• (1988), Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.