İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE (1920-1939) TÜRKİYE CUMHURİYETİ VE SOVYETLER BİRLİĞİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN TÜRK ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 258 - 270, 30.12.2023

Atiye Emiroğlu

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1376650

Öz

Rusya’da Birinci Dünya Savaşı bitmeden devrilen Çarlık rejimi yerine tüm Dünyanın özellikle güçlü ülkelerin dikkatini üzerine çeken yeni bir rejim kurularak Bolşevik rejimi adı altında, Dünya siyasetinde yer edinilmeye çalışılmıştır. Buna paralel olarak Osmanlı Devletinden aldığı mirasla millet egemenliğine dayalı demokratik ve cumhuriyetçi ilkeler doğrultusunda milli bir devlet olarak inşa edilen Türkiye Cumhuriyeti Devleti, bağımsız bir devlet olduğunu kanıtlayarak Dünya siyasetinde yer edinmeye çalışmıştır. Bu süreçte her iki devletin savundukları fikirler ve inşa etmeye çalıştıkları sistemler birbirinden farklı olsa da aynı güçlere karşı verdikleri mücadelede birlikte yan yana hareket etmeyi kabul etmişlerdir. Aralarında zuhur eden her türlü olumsuz gelişmenin tamiri adına iki devletin de anlayışlı hareket ettiğini söylemek mümkündür. Bu süre zarfında birbirlerine faydası dokunacak adımlar atmaları, iki devlet açısından olumlu sonuçlar doğurmuştur. Nitekim Türk Kurtuluş Savaşında Rusya’nın sağladığı maddi desteğin önemi, Kurtuluş Savaşı mücadelesi yürüten kadronun içine düştüğü ekonomik bunalımın büyüklüğü göz önüne alınarak anlaşılabilir. Halkın yıllardır süren savaşlardan madden ve manen yorgun düşmüş olması, yine Rusya gibi bir ülkenin Türk bağımsızlık mücadelesine verdiği desteğin önemini, anlamayı kolaylaştıracaktır. Çalışmada, Rusya ve Türkiye arasında imzalanan anlaşmaların Türkiye’deki ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki etkileri incelenmiştir. Kaynak kullanımında arşiv belgeleri temel alınmış ve konuyla ilgili yapılan telif ve tetkik eserlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Rusya, Anlaşmalar, ekonomi, eğitim

Kaynakça

• A) Arşiv Belgeleri
• BCA, 30-10-0-0, 200/362/11, 21.06.1932.
• BCA, 30-1-0-0, 61/376/17, 30.05.1953.
• BCA, 30-10-0-0, 101/655/21, 26.03.1930.
• BCA, 30-10-0-0, 101/656/1, 15.11.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 115/803/36, 13.09.1937.
• BCA, 30-10-0-0, 116/810/1, 10.10.193
• BCA, 30-10-0-0, 129/926/11, 28.05.1933.
• BCA, 30-10-0-0, 13/74/4, 06.06.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 13/74/6, 13.06.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 144/35/3, 12.01.1926.
• BCA, 30-10-0-0, 145/36/19, 18.10.1936.
• BCA, 30-10-0-0, 146/43/19, 27.04.1933.
• BCA, 30-10-0-0, 153/80/8, 16.01.1936.
• BCA, 30-10-0-0, 160/126/6, 10.10.1928.
• BCA, 30-10-0-0, 162/134/3, 24.02.1938.
• BCA, 30-10-0-0, 171/187/26, 30.12.1935.
• BCA, 30-10-0-0, 20/116/16, 08.05.1927.
• BCA, 30-10-0-0, 229/541/8, 31.01.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 236/597/3, 07.05.1929.
• BCA, 30-10-0-0, 244/650/11, 26.05.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 247/671/26, 22.01.1924.
• BCA, 30-10-0-0, 247/671/55, 23.10.1924.
• BCA, 30-10-0-0, 247/671/6, 29.06.1921.
• BCA, 30-10-0-0, 247/671/7, 13.10.1921.
• BCA, 30-10-0-0, 247/674/3, 07.01.1929.
• BCA, 30-10-0-0, 248/677/9, 08.05.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 248/682/17, 01.07.1937.
• BCA, 30-10-0-0, 51/336/11, 03.12.1932.
• BCA, 30-10-0-0, 51/336/16, 16.11.1935.
• BCA, 30-10-0-0, 6/32/1, 17.10.1923.
• BCA, 30-10-0-0, 8/47/15, 21.04.1927.
• BCA, 30-10-0-0, 88/578/11, 23.06.1947.
• BCA, 30-10-0-0,83/550/27, 11.04.1932.
• BCA, 30-18-1-1, 15/49/1, 05.08.1925.
• BCA, 30-18-1-1, 18/28/13, 09.05.1926.
• BCA, 30-18-1-1, 25/42/3, 06.07.1927.
• BCA, 30-18-1-1, 26/60/6, 09.11.1927.
• BCA, 30-18-1-1, 26/62/18, 16.11.1927.
• BCA, 30-18-1-1, 26/69/20, 25.12.1927.
• BCA, 30-18-1-1, 3/29/13, 05.07.1921.
• BCA, 30-18-1-1, 3/29/14, 05.07.1921.
• BCA, 30-18-1-1, 3/31/17, 01.09.1921.
• BCA, 30-18-1-1, 7/25/18, 22.07.1923.
• BCA, 30-18-1-1, 7/30/11, 01.09.1923.
• BCA, 30-18-1-2, 12/41/14, 07.06.1930.
• BCA, 30-18-1-2, 22/52/3, 19.07.1931.
• BCA, 30-18-1-2, 30/53/19, 13.07.1932.
• BCA, 30-18-1-2, 40/75/3, 23.10.1933.
• BCA, 30-18-1-2, 47/54/6, 28.07.1934.
• BCA, 30-18-1-2, 47/58/19, 27.08.1934.
• BCA, 30-18-1-2, 52/14/13, 27.02.1935.
• BCA, 30-18-1-2, 56/54/12, 25.06.1935.
• BCA, 30-18-1-2, 84/70/9, 23.07.1938.
• BCA, 30-18-1-2, 85/91/11, 26.10.1938.
• BCA, 490-1-0-0, 1105/36/1, 10.08.1937.
• BCA, 490-1-0-0, 1221/55/3, 12.02.1935.
• BCA, 490-1-0-0, 609/111/5, 31.12.1933.
• TBMM, 1. Dönem, Cilt: 24, Birleşim: 138 (eht), 15.11.1338.
• TBMM, 1. Dönem, Cilt: 28, Birleşim: 7 (eht), 08.03.1339.
• TBMM, 2. Dönem, Cilt: 17, Birleşim: 100 (eht), 12.04.1341.
• TBMM, 1. Dönem, Cilt: 9, Birleşim: 11 (eht), 01.03.1337.
• B) Telif ve Tetkik Eserler Akın, Y. (2019), Gürbüz ve Yavuz Evlatlar, İletişim Yayınevi, İstanbul.
• Arslan, A. A. (2015), “Moskova Anlaşması ve Türkiye’nin Kuzey-Doğu Sınırı”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2): 1-20.
• Aslan, C. (2020), “Atatürk Döneminde Türkiye ve Rusya Arasındaki Eğitim İlişkileri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8 (22): 18-38.
• Aslan, G. (2021), “Başvekil İsmet Paşa’nın Sovyetlerle İş Birliğine Evet, Komünizme Hayır Seyahati ve Neticeleri (26 Nisan-9 Mayıs 1932)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 68: 1-53.
• Bekcan, U. (2013), “Devrimden Sonra: Bolşeviklerin Zorunlu Dış Politikası 1917-1925”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68 (4): 73-102.
• Benhür, Ç. (2008), “1920’li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Kronolojik Bir Çalışma”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 24: 277-313.
• Çolak, B. (2007), “Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Çolak, İ. (2001), “Moskova Antlaşmasına Giden Yol: Milli Mücadele Dönemi TBMM Bolşevik İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 17 (49): 23-48.
• Dinçer, M. (2023), “Montrö Sözleşmesi Bağlamında Karadeniz’de Türkiye-Rusya İlişkileri”, Uluslararası İlişkiler ve Politika Dergisi, 3 (1): 50-67.
• Duman M. ve Samadov, N. (2003), “Türkiye ile Rusya Federasyonu Arasındaki İktisadi ve Ticari İlişkilerin Yapısı Üzerine Bir İnceleme”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(6): 25-47.
• Erdinç Tokgöz, (2021). Dünden Bugüne Türkiye-Rusya Ekonomik İlişkilerde Üç Büyük, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), s. 6-14.
• Gönlübol, M. ve Sar, C. (1990), Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Kinross, L. (2018), Atatürk/Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Çeviren: Necdet Sander, Altın Kitaplar, İstanbul.
• Korhan, T. (2012), “Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yılarında Türk-Rus ticari ve ekonomik ilişkiler üzerine”, Abant İzetbaysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(24): 91-104.
• Kolesnikov, A. (2010). Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Çeviren: İlyas Kamalov, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Özder, F. (2017), “Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Ekseninde Atatürk Dönemi Türk-Sovyet Ekonomik ve Ticari İlişkiler”, Atatürk Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 60: 143-170.
• Şamsutdinov, A. M. (1999). Mondoros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı 1918-1923, Çeviren: Ataol Behramoğlu, Doğan Kitapçılık, İstanbul.
• Tokgöz, E. (2011), “Dünden Bugüne Türkiye-Rusya Ekonomik İlişkilerinde Üç Büyük Dönem”, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1): 5-14.
• Topsakal, i. (2016), “Tarihi Süreçte Rusya-Türkiye İlişkileri”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2): 33-53.
• Yılmaz, S. ve Yakşi, A. (2016), “Osmanlı Devletinden Günümüze Türk-Rus İlişkileri”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 6(17): 9-57.