ORTAÇAĞ MÜSLÜMAN TOPLULUKLARI ARASINDAKİ IRKÇI SÖYLEMLERİN MUHTEVASINA DAİR BAZI NOTLAR

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 1, 84 - 94, 29.06.2024

Ömer Faruk Çakır

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1420071

Öz

Bir dizi başarılı askerî seferin tabii bir neticesi olarak, İslâm Devleti, çeşitli milletler ve/veya ırklardan halkların yaşadığı geniş bir egemenlik sahasını kontrol etmeye başladı. Emevî dönemi boyunca halifelerin çoğu tarafından izlenilen ırkçı politikaların Arap olmayan (Acem) topluluklar arasında kendi etnik kimliklerine yönelik bir aidiyet hissinin oluşumuna zemin hazırladığı, tarihçilerce iyi bilinmektedir. Araplar ve Acemler arasında ırk temelinde bir tartışmanın patlak vermesi, aynı durumun kaçınılmaz bir sonucuydu. Tarafların, birbirlerinin tarihlerine, kültürel ögelerine, geleneklerine ve karakteristik vasıflarına yönelik karşılıklı saldırıları, Şuûbiyye olarak isimlendirilen tarihsel bir tartışmanın muhtevasını oluşturdu. Bazı temel kaynaklar ve ilmî çalışmalardaki malumatlar ve bulgular ışığında, Şuûbiyye münakaşasının başlıca hususlarını tetkik ve tahlil etmek, mevcut araştırmanın esas amacı olacaktır. Bütüncül bir değerlendirme için Ortaçağların Yakındoğu toplumlarının ırkçı görüşlere olan temayülü, tetikleyici bir etken olarak Emevî hanedanının ırk ayrımcılığının yanı sıra İslâm Devleti’nin ve toplumsal yapısının değişen doğası çerçevesinde yorumlanacaktır. Bu hedef istikametinde kaleme alınan makalenin, Şuûbiyye konusu hakkındaki bibliyografyaya katkı sağlayacağı umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Toplumu, Emevî Irkçılığı, Arabizm, Şuûbiyye, Irksal Söylemler

Kaynakça

• Ahmed Emîn (2012), Duha’l-İslâm, Hindawi, Kahire.
• el-Câhız (1998), el-Beyân ve’t-Tebyîn, c. II-III, (thk. Abdüsselâm Muhammed Harun), Mektebetü’l-Hâncî, Kahire.
• al-Duri, A. (1982), “The Historical Roots of Arab Nationalism”, in Political and Social Thought in the Contemporary Middle East, (ed. Kemal H. Karpat), Praeger Publishers, New York, 21-26.
• Ebü’l-Ferec (el-İsfahânî) (2008), Kitâbü’l-Eğânî, c. IV, XVIII, XX, (thk. İhsan Abbas – İbrahim es-Se’âfîn – Bekr Abbas), Dâru Sâdır, Beyrut.
• İbn Abdürabbih (1983), el-‘İkdü’l-Ferîd, c. III-IV, (thk. Abdülmecid et-Terhînî), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• İbn Kuteybe (1969), el-Me’ârif, (thk. Servet Ukkâşe), Dârü’l-Me’ârif, Kahire.
• Kılıçlı, M. (1992), Arap Edebiyatında Şu’ûbiyye, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Lapidus, I. M. (1982), “The Arab Conquests and the Formation of Islamic Society”, in Studies on the First Century of Islamic Society, (ed. G. H. A. Juynboll), Southern Illinois University Press, 49-72.
• Lewis, B. (1993), The Arabs in History, Oxford University Press.
• Lewis, B. (1985), “The Crows of the Arabs”, Critical Inquiry, 12:1, 88-97.
• el-Mesûdî (2005), Mürûcü’z-Zeheb ve Me’âdinü’l-Cevher, c. II, (thk. Kemal Hasan Mer’î), Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut.
• Nuseibeh, H. Z. (1956), The Ideas of Arab Nationalism, Cornell University Press.
• Richter-Bernburg, L. (1974), “Linguistic Shu’ûbiya and Early Neo-Persian Prose”, Journal of the American Oriental Society, 94:1, 55-64