Geç Modern Dönem konut mimarlığında çiçekliklerin cephe dilindeki yeri: Bağdat Caddesi apartmanları

Yıl 2023, , 374 - 410, 17.07.2023

Hale Gönül

https://doi.org/10.37246/grid.1098245

Öz

1960'lı ve 1970'li yılların nitelikli konut yapılarından sayılan İstanbul, Kadıköy, Bağdat Caddesi bölgesindeki apartmanların cephe biçimlenişinde, traverten kaplamalar, güneş kırıcılar, stilize balkon korkulukları ve dekoratif panoların yanı sıra çiçeklikler de önemli bir yer tutar. Çiçeklik ögesi, bu apartmanlarda çok sık rastlanan bir cephe niteliğidir ve farklı mimarlar tarafından yapılmış apartmanlarda bile benzer bir tasarım dili ile şekillendiği görülür. Bununla beraber, aynı dönemde, gerek İstanbul'da, gerek Türkiye'nin diğer kentlerinde apartman yapılarında çiçeklik unsuruna hem daha seyrek rastlanır, hem de bu ögeler diğer bölgelerde genelde daha farklı morfolojilerde ele alınmıştır. Makale, alandaki çiçeklikleri, türü, cephe kompozisyonundaki yeri ve malzemesi ile ele alarak, Bağdat Caddesi'nin farklı alanlarından seçilen on dört apartman yapısı üzerinden morfolojik anlamda incelemeyi ve dönemin mimarlık ortamı çerçevesinde ele almayı amaçlamaktadır. Morfolojik inceleme, bölgedeki çiçekliklerin, bilhassa cephe kompozisyonu ve kullanılan malzemeler ile dönemin benzer örneklerinden ayrıştığını gözler önüne serer. Böylece, katı Modernist dili yumuşatan, yapı cephesine hareket katan ve bölgenin sayfiye geçmişiyle de ilişkili olan bu yapı unsurlarının, Bağdat Caddesi'ndeki Geç Modern Dönem apartmanlarına özgün bir mimari kimlik kazandırmış olmakla kalmayıp, bölgedeki mimari dokunun oluşumuna önemli bir katkı sağladığı da görülür.

Anahtar Kelimeler

Bağdat Caddesi, Apartmanlar, Çiçeklikler, Cephe morfolojisi, Geç Modern Dönem Konut Mimarlığı

Destekleyen Kurum

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu

Proje Numarası

2016-10

Teşekkür

Araştırma Projesini destekleyen Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'ne ve yapı arşivlerinde çalışmama izin veren Kadıköy Belediyesi'ne teşekkürlerimi sunarım.

The role of planters in façade characteristics of Late Modern residential architecture: Apartments of Bağdat Caddesi

Öz

Planters, along with travertine claddings, sunshades, stylized balcony railings and decorative wall panels are important architectural features in the façades of apartments built during the 1960s and 1970s in Kadıköy, Bağdat Caddesi region of İstanbul. Planters are a ubiquitous characteristic of these dwellings, exhibiting a discernible architectural coherence even across apartments designed by different architects. Moreover, the contemporaneous apartments found not only in Istanbul but also in other cities of Turkey exhibit a comparatively lower frequency of incorporating built-in planters, which appear to possess different morphological attributes. The article aims to study the planters in terms of their type, their façade composition and material, based on fourteen apartments from different parts of Bağdat Caddesi; and to discuss them within the architectural context of the period. Morphological analyses display that the planters are distinguished from contemporarenous examples especialy by their role in the façade composition and their materials. Thus, it is evident that planters, which disrupt the austere language of Modernism, imbue the façade with a sense of dynamism while establishing a connection to the area's historical identity as a summer resort. Therefore, they not only bestow an authentic identity upon the Late Modernist apartments of Bağdat Caddesi, but also contribute to the development of the architectural identity of the region.

Anahtar Kelimeler

Bağdat Caddesi, Apartment buildings, Built-in planters, Façade morphology, Late Modern residential architecture

Proje Numarası

2016-10

Kaynakça

• Akpınar, İ. ve Uz, F. (2016). Türkiye Tasarım Kronolojisi: Konut (Vitra Çağdaş Mimarlık Dizisi Sunar: Geç Olmadan Eve Dön, Konutun Serüveni Üzerine Bir Sergi kapsamında Hazırlanmış Çalışma). Erişim: http://bizinsanmiyiz.iksv.org/wp-content/uploads/2017/11/konut_tr_opt.pdf.
• Arkitekt. (1970). G. Şevket Saatçioğlu Villası. Arkitekt, 1970-04(340), 173.
• Avsan, D. (2015). 1960-1980 Yılları Arasında Denizli’de Yapılan Apartmanların Tasarım, Uygulama ve Kullanım Aşamalarının Değerlendirilmesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Bayraktar, N. (Ed.). (2017). Sivil Mimari Bellek: Ankara, 1930-1980. Ankara: VEKAM Yayınları.
• Bayraktar, N., Batuman, B. ve Ayhan, E. S. (Eds.). (2014). Sivil Mimari Bellek: Ankara, 1930-1980, Sergi Kataloğu. Ankara: VEKAM Yayınları.
• Bozdoğan, S. ve Akcan, E. (2012). Housing in the Metropolis. S. Bozdoğan ve E. Akcan (Eds.), Turkey: Modern Architectures in History içinde (s. 139-169). Londra: Reaktion Books.
• Bozkurt, E. (2019). The Changing Dynamics of the Architectural Profession in Turkey, 1960s-1970s: the Rise of Participatory Design and the Experimental Case of İzmit New Settlements Project. Basılmamaış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Çapoğlu, N. (2008). Home as a 'Place': The Making of Domestic Space at Yeşiltepe Blocks, Ankara. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Dostoğlu, N. T., (1995). Modern Sonrası Mimarlık Anlayışları. Mimarlık, (263), 46-50.
• Ekenyazıcı Güney, E. ve Tulum Okur, H. (2021). 1960-1980 Yılları Arasının Üretken Figürlerinden Melih Koray’ın Apartman Tasarımlarındaki Cephe Dili. Megaron, 16(3), 454-467.
• Ennaç, S. [@turkiyemimarisi]. (2021, Kasım 25). Saadet Apartmanı [Fotoğraf]. Instagram. [5 Mart 2022] tarihinde Erişim: https://www.instagram.com/p/CWsqaCVNBQG/.
• Ennaç, S. [@turkiyemimarisi]. (2022, Şubat 25) Arnavutköy'de Apartman [Fotoğraf]. Instagram. [5 Mart 2022] tarihinde Erişim: https://www.instagram.com/p/CaZ2ukotTvE/.
• Eren, T. (2014). İstanbul’daki Çok Katlı Konut Yapılarında Mekânsal Değişim Sürecinin Analizi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Erkol, İ. (2009). Utarit İzgi ve Türkiye'de Modern Mimarlık. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Erkol Bingöl, İ. (2018). İstanbul'un Modern Konutları. Mimarist, (62), 56-63.
• Eyice, S. (1994). Bağdat Caddesi. N. Akbayar, E. Işın, N. Sakaoğlu (Ed.), Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde (s. 528- 531). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Gönül, H. (2021a). Bağdat Caddesi ve Çevresinde 1965-1973 Yılları Arasında İnşa Edilmiş Apartmanların Cephe Özellikleri. Megaron, 16(3), 430-453.
• Gönül, H. (2021b). Üstün Apartmanı. Docomomo_Tr Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XVII. Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı içinde (s. 35).
• Görgülü, T. (2016). Apartman Tipolojisinde Geçmişten Bugüne; Kira Apartmanından “Rezidans’a” Geçiş. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (14), 165-178.
• Gössel, P. ve Lauthäuser, G. (2001). Architecture in the Twentieth Century, Cilt 1. Portland: Taschen.
• Güner, D. (2006). İzmir’de Modern Konut Mimarlığı 1950-2006. Planlama, (3), 123-142.
• Hasol, D. (2020). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. İstanbul: YEM Yayın.
• Jencks, C. (1987). Postmodern and Late Modern: The Essential Definitions. Chicago Review, 35(4), 31-58.
• Jonframe1. (2018, Şubat 18). Alexandra Estate view facing west from east side [Fotoğraf]. Wikimedia Commons. [2 Nisan 2022] tarihinde Erişim: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=82624136.
• Mimdap. (2014, Temmuz 14). Yılların Mimari Melih Koray ile Dünden Bugüne [Söyleşi]. [23 Mart 2022] tarihinde Erişim: http://mimdap.org/2014/07/yyllaryn-mimary-melih-koray-ile-dunden-bugune/.
• Müştak, S. (2016). Cumhuriyet’ten Günümüze Türkiye’de Apartman Tasarımında Geleneksel Mimarinin İzleri: İzmit Demiryolu Caddesi Örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Öçal, H. (2008). Isparta Kent Kimliğinde Modernizmin Yansımaları ve Modernizm Etkisindeki Konut Mimarisi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Richards, S. (2017, Nisan 6). Defoe House, Beech Street [Fotoğraf]. Geograph UK. [08 Kasım 2022] tarihinde Erişim: https://www.geograph.org.uk/photo/5340318.
• Sayar, Y. ve Sormaykan Akdur, T. (2009). İzmir Karşıyaka’da Apartman Tipi Konut Yapılarında Mekânsal ve Morfolojik Dönüşümler: 1950-1980. Mimarlık, (349), 85-91.
• Sey, Y. (1998). Cumhuriyet Döneminde Konut. Y. Sey (Ed.), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (s. 273-300). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Sormaykan, T. (2008). 1950’den Günümüze Karşıyaka’da Apartman Tipi Konut Yapılarındaki Mekânsal Değişim ve Dönüşümler. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tekeli, İ. (1979). Türkiye Kentlerinde Apartmanlaşma Sürecinde İki Aşama. Çevre, (4), 79.
• Tulum Okur, H. ve Ekenyazıcı Güney, E. (2022). 1960-1980 İstanbul, Kadıköy Konut Mimarlığında Cephede Öne Çıkan Bir Eleman Olarak Balkon Korkuluklarının Analizi. İdealkent, 38(13), 2644-2676.
• Tuna Ultav, Z., Savasta, D. ve Keskin, G. (t.y.). Ankara Balkon Korkulukları 1950-1975. [16 Mart 2023] tarihinde Erişim: https://linktr.ee/ankarabalkonkorkuluklari.
• Tzonis, A. ve Lefaivre, L. (1997). Architecture in Europe Since 1968: Memory and Invention. Singapur: Thames & Hudson.
• Vanlı, Ş. (2007). Türk Rasyonalizminin Seçkin İkilisi: Haluk Baysal ve Melih Birsel. M. Cengizkan (Der.), Mimarlığa Emek Verenler Dizisi - III: Haluk Baysal- Melih Birsel içinde (s. 33-52). Ankara: TMMOB Mimarlar Odası.
• Yazıcıoğlu, Z. (2001a). 1950-1970’lerde İstanbul’da Konut Mimarisi: Bağdat Caddesi Örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Yazıcıoğlu, Z. (2001b). Bağdat Caddesi’nde Konutun Evrimi. Mimarist, (1), 55- 59.