Sultan II. Abdülhamid dönemi hükümet konakları üzerine bir tipoloji denemesi: Türkiye’deki örneklerin plan-mekân özelliklerinin analizi

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 97 - 128, 28.01.2022

Önder Aydın

https://doi.org/10.37246/grid.984941

Cited By: 1

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısındaki “modern”, “Batılı” kentsel ve mimari düzenlemeler, Osmanlı’da kent tarihi için önemli bir kırılma noktası oluşturmaktadır. Söz konusu düzenlemelerle, taşrada ayan beyleri ve kadıların konutlarında yürütülen devlet işleri, hükümet konakları, redif daireleri, karakollar gibi yeni işlevlere taşınmıştır. Yeni, modern, Batılı düzenlemelerin merkezinde yer alan güçlü hükümet etme algısının tebaaya yansıtılmasında, kullanılan kentsel ve mimari elemanların öneminin vurgulanması dönem çalışmalarının da temas ettiği bir durumdur. Özellikle hükümet etmenin, güçlü devleti zihinlerde inşa etmenin odağı-sembolü konumundaki hükümet konağının plan ve mekân özellikleri üzerine bir çalışma gerçekleştirmek, bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, Osmanlı İmparatorluğu’nda en fazla hükümet konağının inşa edildiği Sultan II. Abdülhamid dönemine ait Türkiye sınırları içinde halen mevcut olan toplam 31(otuz bir) konak incelenmiştir. Araştırmayı destekleyen kaynak ve olanaklar arasında, 19.yüzyıl Osmanlı kentlerine ve mimarlık ortamına dair yayınlar, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşiv belgeleri başta olmak üzere arşiv dokümanları, eski fotoğraflar ve yerinde yapılan tespit ve dokümantasyon çalışmaları bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sultan II. Abdülhamid, Hükümet Konağı, Osmanlı Mimarisi, Plan Tipolojisi

Destekleyen Kurum

Gazi Üniversitesi

Proje Numarası

2003-49

Teşekkür

Osmanlıca arşiv belgelerinin bir kısmının transkripsiyonunu gerçekleştiren Sayın İbrahim AKDAĞ’a teşekkürlerimi sunarım.

A typology proposal on government palaces of the period of Sultan Abdülhamid II: Analysis of plan and spatial characteristics of current examples in Turkey

Öz

In the second half of 19th century, “modern”, “Western” urban and architectural arrangements have formed an important breaking point for urban history in the Ottoman. With the said regulations, the state affairs carried out in the residences of the notables and kadis (Muslim judges) in the provinces were moved to new functions such as government palaces, redif (military) offices, police stations. Emphasizing the importance of the urban and architectural elements used in the reflection of the strong perception of government, which is at the center of the new, modern, Western regulations, is a situation that the studies of the period also touch upon. To carry out a study on the plan and spatial characteristics of the government palace, which is the focus-symbol of government and building a strong state in minds, constitutes the aim of this research. Within scope of work, a total of 31 (thirty-one) palaces belonging to the period of Sultan Abdülhamid II, when the most number of government palaces were built in the Ottoman Empire, that are still existing within the borders of Turkey were examined. Among the resources and opportunities supporting the research are publications on the 19th century Ottoman cities and architectural environment, archive documents, especially the Presidency Ottoman Archive documents, old photographs and on-site investigation and documentation studies.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid II, Government Palace, Ottoman Architecture, Plan Typology

Proje Numarası

2003-49

Kaynakça

• Ahmet Vefik (1889) Lehce-i Osmani. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Aktüre, S. (1985). Osmanlı Devleti'nde Taşra Kentlerinde Değişimler. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi , Cilt 4. Ankara: İletişim Yayınları, 4891-904.
• Arseven, C.E. (2017) İstilahat-ı Mimariyye. Alpay, Ş. (Ed.). İstanbul: Kaknüs Yayınevi.
• Avcı, Y. (2017). Osmanlı Hükümet Konakları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aydın, Ö. (2012). Sultan II. Abdülhamit Dönemi Yapılarında İmparatoru/İmparatorluğu Temsil Eden Semboller. Mimarlık, (364), 74-78.
• Batur, A. (1992). İstanbul Mimarlığında Oryantalizm. Arredamento Dekorasyon, (40), 85-91.
• Bilmiş, H. G. (2021). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Bursa'da Mimarlık Ortamı. Bursa: Nilüfer Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çakmak, S. (2000). Sultan II. Abdülhamid'in 25. Cülus Yıldönümü Kutlamaları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Çelik, G., Kuban, Z. (2009). İstanbul Tarihi Yarımadasında Tanzimat Dönemi İdari Yapıları. İTÜ Dergisi/A, 8(1), 67-80.
• Çelik, Z. (2008) Empire, Architecture, and the City: French-Ottoman Encounters, 1830-1914. Seattle: University of Washington Press.
• Çetin, Y. (2021). II.Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri Işığında Kocaeli/Akhisar-ı Geyve (Pamukova) Hükümet Konağı Üzerine bir Değerlendirme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(25), 140-160.
• Duymaz, Ş. (2003). II.Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri). Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Doğan, M. (2016). Türk Yönetim Sisteminde Yönetsel Mekânizmanin Değişimi: Taşra İdaresinde 1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri. Türk Yurdu, (341).
• Erkmen, A. (2010). Geç Osmanlı Dünyasında Mimarlık ve Hafıza: Arşiv, Jübile, Abide. İstanbul: Akın Nalça Kitapları.
• Eyice, S. (1999). Osmanlı Devri Türk Mimarisi. Osmanlı, Cilt 10. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 79-101.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Gündoğdu, N. (1988). Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Osmanlı Mülki İdareleri. Doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Hüseyin Remzi (1888). Lugat-ı Remzi. İstanbul: Hüseyin Remzi Matbaası.
• Kaynar, H. (2000). Şehir İktidar İlişkisi Çerçevesinde Osmanlı Modernleşmesi ve Osmanlı Şehirleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Koca, F. (2016). Muğla'da Osmanlıdan Cumhuriyete İdari Merkezin Sembolü: Hükümet Konakları. Mimarlık, (389), 59-65.
• Konuk, N. (2018). Tanzimat Sonrası Şekillenen Cezair-i Bahir-i Sefid Vilayet Merkezi Rodos Hükümet Konağı. Art-Sanat, (9), 193-213.
• Konuk Halaçoğlu, N. (2018). Tanzimat Sonrası, Osmanli Rumeli Vilâyetleri Hükümet Konaklarında İdeoloji Ve Erk’in Mimari Temsili (1839-1922). Doktora Tezi. Ankara: Atılım Üniversitesi.
• Kuban, D. (1968). Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerine Bazı Gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 7, 53-73.
• Lewis, B. (2004). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lory, B., Popovic, A. (1999). Balkanların Kavşağındaki Manastır. Dumont, P., Georgeon, F., Berktay, A. (Eds.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 60-77.
• Madran, E. (1994). Ondokuzuncu Yüzyıl Sonunda Osmanlı İmparatorluğunda Yapı Alanında Çalışanlar. X.Türk Tarih Kongresi. Ankara, 2461-2469.
• Muallim Naci (1906). Lugat-ı Naci. İstanbul.
• Ortaylı, İ. (1984). Söyleşi: Osmanlı’dan Bugüne Hükümet Konakları. Mimarlık, 22(203), 3-15.
• Ortaylı, İ. (2006). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Saint-Laurent, B. (1999). Bir Tiyatro Armatörü: Ahmet Vefik Paşa ve 19.Yüzyılın Son Çeyreğinde Bursa'nın Yeniden Biçimlenmesi. Dumont, P., Georgeon, F., Berktay, A. (Eds.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 79-98.
• Şemseddin Sami (1901). Kamûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kentsel Dönüşüm. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4. Ankara: İletişim Yayınları, 878-890.
• Tekeli, İ., İlkin S. (1993). Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. Yüzyıl'ın İkinci Yarısında Nafia Programları ve Teknoloji Gelişimi Üzerine. Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, (3), 27-56.
• Tekin, A. (2021). Bozkır'da Günümüze Ulaşamayan İki Kamu Yapısı: Hükümet Konağı ve Redif Deposu. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 92-105.
• Topçubaşı, M., Eyüpgiller, K. (2010). 19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti'nde Hükümet Daireleri. İTÜ Dergisi/A Mimarlık, Planlama, Tasarım, 9(2), 108-120.
• Tozoğlu, A. E. (2019) Power, conflict and negotiation between the agents: an alternative vision for contestation on the public space in the late Ottoman empire. Planning Perspectives, 36(1), 21-48,
• Umar, N., Can C. (2019). Adana Vilayeti Hükümet Konakları. Megaron, 14(4), 530-543.
• Yazıcı, N. (2008). Trabzon Örneğinde Tanzimattan Cumhuriyete Hükümet Konağı Binaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(17), 437-456.
• Yazıcı, N. (2010). Amasya'da Hükümet Konağı Binaları. Sanat Dergisi, (18), 91-105.
• Yazıcı Metin, N. (2019). Devlet Kapısı - Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.