Kırsal mimarinin yok olma riski altındaki ortak mekanları: Çamaşırhaneler

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 250 - 275, 29.07.2022

Ayşegül Sondaş , Özlem Sağıroğlu Demirci

https://doi.org/10.37246/grid.1051094

Öz

Kırsal yerleşimlerin temelini, üretim dinamiklerinin etkisinde ortak iş yapma bilinci ve imece kültürü ile paylaşım ve sosyal ilişkiler oluşturmaktadır. Bir arada olma, dayanışma ve yardımlaşma ile süregelen günlük yaşam, mahrem hayatın geçtiği konutlar ve yakın çevresi ile sosyal ilişkilerin mekânlarını oluşturan köy odası, kahvehane, değirmen, fırın, yunaklık ve çamaşırhaneler çevresinde gelişmektedir. Topluluğu oluşturan bireyler, bu mekânlarda bir amaç doğrultusunda bir araya gelerek hem amacı gerçekleştirmekte hem de iletişim kurarak bilmekte, öğrenmekte, eğlenmekte ve paylaşmaktadırlar. Ancak bu mekânların büyük bir çoğunluğu, üretim dinamiklerinin farklılaşması ve konfor koşullarının çağdaş yaşam gereksinimlerine uygun olarak güncellenmesi sebebi ile eskisi gibi kullanılmamakta veya tamamı ile kullanım dışı kalmaktadır. Kullanım dışı kalan mekânlar / yapılar ise gün geçtikçe köhneyerek hem sosyal yaşantıdan çekilerek unutulmakta hem de fiziksel olarak yok olmaktadır. Bu çalışma kapsamında kırsal mimari mirasın önemli temsilcilerinden biri olan ve günümüzde kullanım dışı kalmaları sebebi ile çok hızlı bir şekilde yok olma sürecinde bulunan çamaşırhaneler konu edilmektedir. Çalışma kapsamında literatür araştırması yapılarak daha öncesinde belgelenmiş olan çamaşırhaneler tespit edilmiş, Eskişehir ili Seyitgazi ilçesi ile Kütahya ili Eskigediz ilçesinde alan çalışması yapılarak çamaşırhaneler belgelenmiş, elde edilen tüm veriler; bir mimari kültürün ortadan kalkmaması için bir araya getirilerek tipoloji, karşılaştırma ve çeşitli tartışmalar kapsamında sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kırsal mimari, Çamaşırhane, Belgeleme, Kültürel miras, Halk mimarisi

Public spaces of rural architecture at risk of destruction: Laundries

Öz

The basis of rural settlements is the consciousness of doing business together under the influence of production dynamics and the culture of cooperation, sharing and social relations. The daily life, which continues with being together, solidarity and cooperation, develops around the village common room, coffeehouse, mill, bakery, tannery and laundries, which constitute the spaces of social relations together with the residences where the private life takes place and its immediate surroundings. The individuals who make up the community come together for a purpose in these places, both realize the purpose and know, learn, have fun and share by communicating. However, the majority of these spaces are not used as before or are completely out of use due to the differentiation of production dynamics and the updating of comfort conditions in accordance with contemporary living requirements. The places/structures that are out of use, on the other hand, become obsolete day by day, being forgotten by withdrawing from social life and disappearing physically. Within the scope of this study, laundries, which are one of the important representatives of rural architectural heritage and are in the process of disappearing very quickly due to their being out of use today, are the subject. Within the scope of the study, the laundries that were previously documented were determined by making a literature search, and the laundries were documented by conducting a field study in the Seyitgazi district of Eskişehir and Eskigediz district of Kütahya. Brought together to prevent the disappearance of an architectural culture and presented within the scope of typology, comparison and various discussions.

Anahtar Kelimeler

Rural architecture, Washeteria, Heritage documentation, Cultural heritage, Vernacular architecture

Kaynakça

• Acar, T. (2018). Uşak Çeşmeleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1):607-640.
• Acar, T. (2019a). Gediz'deki (Kütahya) Kırsal Mimariden Örnekler: Çamaşırhaneler. Sosyal Bilimler Dergisi/Journal of Social Sciences, (62): 141-154.
• Acar, T. (2019b). Eskigediz’de (Kütahya) Su Mimarisi: Köprüler, Çamaşırhaneler, Su Kemeri ve Su Deposu. Folklor Akademi Dergisi, 2(1): 1-32.
• Agut Labordere, D. (2021). A Man’s Business? Washing the Clothes in Ancient Egypt Second and First Millennia bce. “Textiles and gender in antiquity” içinde (Eds: Mary Harlow, Cécile Michel and Louise Quillien). 83-95. Bloomsbury Academic Publishing. England.
• Akkar Ercan, M. 2016. Tarihi ve Kültürel Miras Alanlarında Devingen ve Evrimsel Bir Yer Kimliği Kavramsallaştırması. İDEALKENT Kent Araştırmaları Dergisi. 20(7): 720-745.
• Akkaya, D.H. ve Usman, E.E. (2010, 6-8 Aralık). Hızla Yok Olan Bir Kültürün Son İzleri Eskişehir Sakana Örnekleri. GreenAge Symposium, Mimar Sinan Fine Arts University, Faculty of Architecture. Istanbul, Türkiye.
• Arık, R. (2017). Roma’da Giysi Temizliği. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri, 11(2): 1-22
• Armağan, A., M. (2015). Bayındır Çamaşırhaneleri Türk Kültüründe Yüncekler, İzmir, Bayındır Belediyesi Kültür Yayınları.
• Aydın, S., (2013). Antropoloji, Ünite 2-Kültür Kavramı, s:25, s. 38, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1761, Eskişehir, ISBN-978-975-06-0461-4
• Begiç, H. N., & Kaya, R. (2019). Çankırı'da Unutulmuş Bir Gelenek: Çamaşırhaneler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2): 57-80.
• Bölükbaşı Ertürk, A. E. (2004). Osmanlı döneminde Safranbolu su mimarisi. Yayınlanmamış Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çankırı Kültür Envanteri (2014). T.C. Çankırı Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay. Ankara
• Dikmen, Ç., & Toruk, F. (2017). Sosyo-Kültürel Sürdürülebilirlik Kapsamında Gerede (Krateıa) Hanlar Bölgesi’nin Değerlendirilmesi, TÜBAV Bilim Dergisi, 10 (2), 11-26.
• Erdal, Z. (2014). Aksaray'da Türk devri mimarisi. Doktora Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Erol, N. (2014). Kandıra Halk mimarisi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Güler, K. and Y. Kahya. (2019). Developing an approach for conservation of abandoned rural settlements in Turkey. A| Z ITU Journal of the Faculty of Architecture 16 (1): 97-115. doi: 10.5505/itujfa.2019.48991.
• Güler, K. (2016). Türkiye’de Nüfusunu Yitiren Kırsal Yerleşimlerin Korunması İçin Bir Yöntem Önerisi: Ödemiş-Lübbey Köyü Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Güler, A., C. (2018). Gökçeada’nın Kültürel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi ve Korunmasına Yönelik İlkeler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Günay, B. (2009). Conservation of urban space as an ontological problem. METU Journal of Faculty of Architecture. (26:1), 123-156
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory. University of Chicago Press.
• Hasol, D. (2008). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yem Yayınları.
• İlhan, G. (2019). Manisa Soma’da Bulunan Türk Devri Yapıları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• İpekoğlu, B. (2001a). Osmanlı Dönemi Köy Yerleşmelerinde Korunması Gerekli Tarihi ve Kültürel Bir Miras: Çamaşırhane (Ed. Haluk Sezgin) Taç Vakfı’nın 25 Yılı Anı Kitabı, Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras, 245-253. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayınları.
• İpekoğlu, B. (2001b) (Proje Yöneticisi). İzmir, Urla – Denizli Mahallesi Tarihi Çamaşırhane Restorasyon Projesi. 15 Temmuz-15 Ağustos 2001.
• Jivén G. ve Larkham P. J. (2003). Sense of place, authenticity and character: a com-mentary. Journal Of Urban Design. 8( 1), 67–81.
• Kaplan, D., Şen, M., & Günaydın, İ. (2016). Gülpınar'ın Unutulan Yapıları: Çeşme ve Çamaşırhaneler. Journal of International Social Research, 9(43): 1347-1354.
• Karakaş, B. (2011). Süryani kırsal mimarisi üzerine bir araştırma: Midyat-Haberli (Basibirn) köyü örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle University, Institute of Science and Technology. Diyarbakır.
• Koca, F.(2015). Türkiye’de geleneksel yerleşim örüntülerinin özgün karakter ve kültürel mirasını koruma anlayışına ontolojik bir yaklaşım. Planlama Dergisi. 25(1),32–43.
• Levi, E. A. and B. Taşçı. (2016). Küçükavulcuk köyü yerleşim dokusu ve evleri. TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 14: 193-207.
• Levi, E. A., ve Taşcı, B. (2017). Research of Rural Architecture in Aegean Region: Villages of Bayındır. Megaron, 12(3): 365.
• Lowenthal, D. (1985) The Past is a foreign country. Cambridge: Cambridge Press
• Lynch, K. (1972) What time is this place?, Cambridge, MA: MIT Press.
• Lynch, K. (1981) A Theory of Good City Form. Cambridge: MIT Press.
• Mudacumura, G. M., (2002). Towards a general theory of sustainability: Bridging key development dimensions through a multi-paradigm perspective, Public Administration, Pennsylvannia State University.
• Mutlu, M. (2014). Konya’da su mimarisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Norberg Schulz, C. (1980). Geniusloci, Towards a Phenomenology of Architecture. London: Academy Editions
• Özcan Balkır, B. (2018). Çankırı (Merkez ilçe ve köyleri) Türk Dönemi mimari eserleri, Yayımlanmamış Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Özcan Balkır, B. (2019). Çankırı Çamaşırhanesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(1): 297-314.
• Öziş, Ü. (Haziran, 1982). Outlook on Ancient Cisterns in Anatolia, Turkey, Proceedings of the International Conference on Rain Water Cistern Systems. Honolulu.
• Sabriye Sağıroğlu (sözlü görüşme 27.12.2021)
• Sağıroğlu, Ö. (2019). (Yürütücü), “Eskişehir Seyitgazi Nakoleia antik kenti koruma amaçlı imar planı yapımı” proje raporu. Gazi Üniversitesi Rektörlüğü Döner Sermaye Işletme Müdürlüğü Projesi. 21.12.2019. Ankara.
• Soriga, E. (2017). A Diachronic View on Fulling Technology in the Mediterranean and the Ancient Near East: Tools, Raw Materials and Natural Resources for the Finishing of Textiles. Textile Terminologies from the Orient to the Mediterranean and Europe, 1000 BC to 1000 AD. 4.
• Sözlü, H. (2014). Balıkesir’de Türk Dönemi Mimari Eserleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Tay, L. (2018). Mersin-Erdemli Çeşmeleri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2): 675-701.
• Tekeli, İ. (1989). “Kentsel Korumada Değişik Yaklaşımlar Üzerine Düşünceler”. Türkiye II. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, Ankara
• Turan, M., B. (2019). İzmir İli, Bergama İlçesi, Ferizler Köyü’ndeki Geleneksel Yapıların Mimari Özellikleri ve Koruma Sorunlarına Yönelik Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Uçar, M. (2016). Gaziantep Tarihi Su Sistemi ve Su Yapıları. METU Journal of the Faculty of Architecture, 33(2): 73-100.
• Usman, E., E. (2018). Çamaşır yıkama mekanlarının kırsal alanda incelenmesi: Eskişehir sakanaları. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ünlü, T. S. (2017). Kent Kimliğinin Oluşumunda Kentsel Bellek ve Kentsel Mekan İlişkisi: Mersin Örneği The Relation Between Urban Memory and Urban Space on Evolution of Urban Character: Case of Mersin. Planlama, 27(1), 75-93.
• Willcox, M. (1993). Poucher's Perfumes, Cosmetics and Soaps, Butler, H. (ed.), Kluwer Academic Publishers, Great Britain.
• Yenişafak gazetesi, (20.02.2014). 173 yıllık çeşme ve çamaşırhane restore edilecek 28.12.2021 tarihinde https://www.yenisafak.com/kultur-sanat/173-yillik-cesme-ve-camasirhane-restore-edilecek-619980 adresinden alındı.
• Yıldız, İ. (2003). Savur'daki mimari eserler. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Yıldız, İ. (2008). Mardin'deki su mimarisi. Yayımlanmamış Doktora tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• URL1. https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Risk/HR2014_2015_final.pdf