CENTRAL GOVERNMENT, PROVINCE AND MUNICIPALITY SEEKING SOLUTIONS TO ISTANBUL'S PROBLEMS AFTER THE 1960 REVOLUTION

Yıl 2023, , 829 - 852, 20.07.2023

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.53718/gttad.1252636

Öz

During the 1960-1980 period, Istanbul faced a series of problems and the administrators tried to find solutions to these problems. Among these problems, the supply of basic foodstuffs, housing needs and rent problems, the supply of energy in the city and the solution to the heating problem, the work done for the supply of drinking water have directly affected the daily life of the people. Due to the intense immigration of the city, the character of the security and public order problems has changed and diversified. Investment needs in education, health and social services have increased and it has become difficult to meet the needs. The settlement boundaries of old Istanbul, which consists of Eyüp, Beyoğlu and Üsküdar towns along with Suriçi, expanded in this period. The growth initially continued around these core centers and later on in small settlements with the identity of independent villages and the city gained the identity of a megapolis. This situation necessitated planning and new expansions. The establishment of the Great Master Plan Bureau and the construction of the Bosphorus Bridge along with the ring road were programmed and implemented based on this need. The arrivals and departures from the center to the environment and from the environment to the center, which have become one of the new structural features of the city, have been tried to be overcome with urban transportation investments. On the other hand, the phenomenon of shantytown has given its color to the zoning works. Since the 1950s, squatting has been on the agenda of the country as a result of the migration from rural to urban areas. The city administration made an effort to prevent the expansion of slums and tried to find solutions for the improvement of slum areas. In this bad construction clamp, a lot of time has been spent on big building solutions. Istanbul, as a sea and port city, has tried to keep up with the changing times and modern logistics needs with new investments. As of the period, while all these problems were being addressed, two new and constantly growing problems of the city, the environment and tourism, began to make their presence felt.
In this period, the local and central government gave great effort and focused on the problems of Istanbul in coordination. Solution options were developed by evaluating the possibilities, staff and budgets of the city. People who flocked to the city for work and food with new hopes waited for road, water, electricity and other municipal services from the municipality. The municipality, which does not have the capacity to meet these demands, had difficulty in producing services. Likewise, the center-periphery interaction, the increase in the density of the center and the deprivation of basic services and needs of the periphery areas have been the main problems for the city administration. The special provincial administration and the municipality did not have the necessary budget and trained human resources for the organization in the field. Other public institutions and organizations in the city service areas also complained about these impossibilities. New investment resources could not be produced and existing resources could not be used efficiently. The province, municipality and central will showed weakness in the ownership of the city and the organization of people's daily needs during the periods of May 27, March 12, September 12 and interim martial law. This situation has also rendered the coordination of established units carrying out municipal services inefficient. However, the development programs implemented throughout the country between 1960 and 1980 had a positive impact on the city. The establishment of the Great Master Plan Bureau, the planning of the Bosphorus Bridge and the ring roads gave Istanbul a new character. With the ring roads, the main burden of transportation has been thrown out of the center and the integrity of the urban transportation network has been strengthened with the Bosphorus Bridge. This quality of transportation has created new industrial, commercial and cultural areas. With the expansion of the city, the burden of the historical center residential areas has been lightened. In this new identity, Istanbul has faced with growing problems, unplanned urbanization, social reflections of slums, deterioration of its environmental texture and natural beauty.

Anahtar Kelimeler

city history, Istanbul, 1960-1980 period, problems, solutions

1960 İHTİLALİ SONRASINDA İSTANBUL’UN SORUNLARINA MERKEZİ YÖNETİMİN, VİLAYETİN VE BELEDİYENİN ÇÖZÜM ARAYIŞLARI

Öz

1960-1980 döneminde İstanbul, bir dizi sorunla karşı karşıya kalmış ve idareciler bu sorunlara çözüm üretmeye çalışmıştır. Bu sorunlarından temel gıda maddelerinin temin edilmesi, barınma ihtiyaçları ve kira sorunları, şehrin enerjisinin sağlanması ve ısınma problemine çözüm üretilmesi, içme suyunun arzı için yapılan çalışmalar halkın gündelik yaşamını doğrudan etkilemiştir. Şehrin yoğun göç alımına bağlı olarak emniyet ve asayiş sorunlarının karakteri değişmiş ve çeşitlenmiştir. Eğitim, sağlık ve sosyal hizmetler alanındaki yatırım ihtiyaçları artmış ve ihtiyaçların karşılanması güçleşmiştir. Suriçi ile birlikte Eyüp, Beyoğlu ve Üsküdar beldelerinden meydana gelen eski İstanbul’un yerleşim sınırları bu dönemde genişlemiştir. Büyüme, başlangıçta bu çekirdek merkezlerinin çevresinde daha sonra ise bağımsız köy hüviyetindeki küçük yerleşim alanlarında devam etmiş ve şehir, megapol kimliğini kazanmıştır. Bu durum beraberinde planlamayı ve yeni açılımları gerekli kılmıştır. Büyük Nazım Planı Bürosu Başkanlığı’nın ihdas edilmesi ve çevre yolu ile birlikte Boğaziçi Köprüsü’nün inşası bu ihtiyaçtan hareketle programlanıp hayata geçirilmiştir. Şehrin yeni yapısal özelliklerinden biri haline gelen merkezden çevreye ve çevreden merkeze geliş-gidişler şehir içi ulaşım yatırımları ile aşılmaya çalışılmıştır. Diğer taraftan imar işlerine başlı başına gecekondu olgusu rengini vermiştir. Gecekondulaşma, 1950’lerden itibaren kırdan kente göç hareketliliğinin sonucu olarak ülke gündemine oturmuştur. Şehir yönetimi, gecekondulaşmanın genişlememesi için çaba sarf etmiş ve gecekondu alanlarının ıslahı için çözüm üretmeye çalışmıştır. Bu kötü yapılaşma kıskacında büyük yapı çözümlerine de mesai harcanmıştır. İstanbul deniz ve liman şehri olarak değişen zaman ve modern lojistik ihtiyaçlarına yeni yatırımlarla ayak uydurmaya çalışmıştır. Dönem itibariyle bütün bu sorunlar ele alınırken şehrin yeni ve sürekli büyüyecek iki sorunu, çevre ve turizm meselesi, varlığını hissettirmeye başlamıştır.
Bu dönemde yerel ve merkezi yönetim büyük emek vererek koordinasyon içinde İstanbul’un sorunlarına eğilmiştir. Şehrin sahip olduğu imkânlar, kadro ve bütçeler değerlendirilerek çözüm seçenekleri geliştirilmiştir. Yeni umutlarla iş ve aş için şehre yoğun bir şekilde akın eden insanların belediyeden yol, su, elektrik ve diğer belediye hizmetlerini beklemişlerdir. Bu talepleri karşılama kapasitesine sahip olmayan belediye, hizmet üretmekte zorlanmıştır. Aynı şekilde merkez-çevre etkileşimi, merkezin yoğunluğunun artması ve çevre alanlarının temel hizmet ve ihtiyaçlardan yoksunluğu ana problemler olarak şehir yönetimini uğraştırmıştır. İl özel idaresi ve belediye sahadaki organizasyon için gerekli bütçe ve yetişmiş insan kaynağı imkânlarına kavuşamamıştır. Bu imkânsızlıklardan, şehir hizmet alanlarındaki diğer kamu kurum ve kuruluşları da dert yakınmıştır. Yeni yatırım kaynakları üretilememiş ve var olan kaynaklar da verimli kullanılamamıştır. Vilayet, belediye ve merkezi irade 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül ve ara sıkıyönetim dönemlerinde şehrin sahiplenilmesinde ve insanların gündelik ihtiyaçlarının organize edilmesinde zafiyet göstermiştir. Bu durum belediye hizmetlerini yürüten kurulu yerleşik birimlerin koordinasyonunu da verimsizleştirmiştir. Bununla birlikte 1960-1980 arasında ülke genelinde uygulanan kalkınma programları, şehre olumlu yansımıştır. Büyük Nazım Planı Bürosu Başkanlığı’nın kurulması, Boğaziçi Köprüsü ve çevre yollarının planlanması İstanbul’a yeni karakter vermiştir. Çevre yolları ile ulaşımın ana yükü merkez dışına atılmış ve Boğaziçi Köprüsü ile de şehir içi ulaşım ağının bütünlüğü güçlendirilmiştir. Ulaşımın bu keyfiyeti beraberinde yeni sanayi, ticaret ve kültür alanlarını meydana getirmiştir. Şehrin genişlemesi ile tarihi merkezi yerleşim alanlarının yükü hafiflemiştir. İstanbul, bu yeni kimliğinde çözülemeyen bilakis büyüyen sorunlar, çarpık kentleşme, gecekondulaşmanın sosyal yansımaları, çevre dokusunun ve tabiat güzelliğinin bozulması ile yüzleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

şehir tarihi, İstanbul, 1960-1980 dönemi, sorunlar, çözümler, city history, Istanbul, 1960-1980 period, problems, solutions

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7094-11.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7094-24-25.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7094-42-45.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7094-46.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-3, 14.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-15.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-34-39.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-50-52, 54, 57.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-82.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-84-85, 96-97.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-196-198.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-237-240.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-242-245.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-294-298.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-299.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-305-310.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-315-325.
• Cumhurbaşkanlığı Fahri Korutürk Arşivi, Fih. N. 7095-345.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Ankara ve İstanbul'da Kok Kömürü Satış ve Tevzii, 030-1-0-0_94_590_11_11, 25.11.1966.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Senatosu Üyesi Ekrem Özden'in İstanbul Şehri Belediye İhtiyaçlarının Bir Hükümet Meselesi Olarak Ne Zaman Ele Alınacağı İle İlgili Sözlü Soru Önergesine Verilen Cevap, 030-1-0-0_53_322_5_11, 13.07.1966.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Senatosu İstanbul Üyesi Ekrem Özden’in Sözlü Soru Önergesi Hakkında, 030-1-0-0_53_322_5_11, 20.07.1966.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Et ve Balık Kurumu İstanbul Müessesesi Müdürüne Verilecek Aylık Tazminatın Tespiti, 030_18_01_02_233_31_12, 04.05.1969.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul Gecekondu Yerlerinde Tespit Ettiğim İhtiyaç ve Dilekler, 030-1-0-0_77_486_5_11, 29.04.1967.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul Şehrinin Su ve Elektrik İhtiyacı Hakkında, 030-1-0-0_53_322_5_11, 13.07.1966.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul Valisi Vefa Poyraz’ın İstanbul’un İhtiyaçları Hakkında Başbakanlığa Verdiği Bilgi, 030-1-0-0_116_736_8_11, 02.04.1969.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul’un Çeşitli Mahallerinden Gönderilen Yardım İstekleri, 030-1-0-0_119_753_3_11, 19.08.1965.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Ekmek Fabrikaları Talimatnamesi, İstanbul Belediye Meclisi, Bel. N. 2079096, Kar. N. 963/568, 25.05.1963.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Fırıncılar Yönetmelik Değişikliği, İstanbul Belediye Meclisi, Bel N. 2076654, Kar. N. 960/311, 20.09.1960.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Hal Talimatnamesi, Yönetmelik Düzenleme, İstanbul Belediye Meclisi, Bel. N. 2076708, Kar. N. 960/364, 12.10.1960.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Kaçak Et Satışı, Yazı İşleri Müdürlüğü, Bel. N. 2084649, Bil. N. 127, 28.08.1969.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Şehrimizin Turizm Sorunları Hakkında, Yazı İşleri Müdürlüğü, Bel. N. 7002254, Bil. N. 141, 6.12.1972.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Trafik Probleminin Halli İçin Alınacak Tedbirler Hakkında, Yazı İşleri Müdürlüğü, BN. 77, 05.05.1971.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Yönetmelik Değişikliği, Sağlık Zabıta Talimatnamesi, Yönetmelik Değişikliği, İstanbul Belediye Meclisi, Bel. N. 2080519, Kar. N. 963/315, 30.06.1966.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, Zabıta Talimatnamesi, Madde Değişikliği, Tavuk Satılması, Kasap Dükkânları, İstanbul Belediye Meclisi, Bel. N. 2084649, Kar. N. 17, 18.01.1974.
• Cumhuriyet Senatosu, Genel Kurul Tutanakları, Cilt II, Dönem 1, Birleşim 35, Oturum 2, Toplantı 1, 9.02.1962. Millî Birlik Komitesi, Genel Kurul Tutanakları, Cilt III, Birleşim 43, Oturum 1, 30.10.1960.
• DİE, 20 Şehirde 1960 Mesken Şartları Anketi Örnekleme Sonuçları, Ankara 1962.
• DİE, 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara 1963.
• DİE, 24 Ekim 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara 1968.
• DİE, 25 Ekim 1970 Genel Nüfus Sayımı, Ankara 1973.
• DİE, 26 Ekim 1975 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, İli: 34-İstanbul, Ankara 1979.
• DİE, 12 Ekim 1980 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikler, Ankara 1984.
• DİE, Bütçe ve Kesin Hesaplar İl Özel İdareleri Ve Belediyeler 1956-1964, Ankara 1969.
• DİE, Bütçe ve Kesin Hesaplar İl Özel İdareleri Ve Belediyeler 1965-1968, Ankara 1972.
• DPT, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972, Ankara.
• DPT, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977, Ankara.
• T.C. Resmi Gazete, S. 1471, 14 Nisan 1930.
• Cumhuriyetin Ellinci Yılında İstanbul’un İdari Sorunları Semineri (14-17 Mayıs 1973), Raporlar - Tartışmalar, 1. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1973.
• İstanbul İl Yıllığı 1967, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1969.
• İTO, Konut Sorunları Semineri, İstanbul 23-30 Mayıs 1978, İstanbul Ticaret Odası Seminer Dizisi No:2 Ağaoğlu Yayınevi Tesisleri, İstanbul.
• Karabıcak, Mevlüt, Armağan, Ramazan, “Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkış Süreci, Çevre Yönetiminin Temelleri ve Ekonomik Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9, 2, 2004.
• KELEŞ, Ruşen, “İmar Planlamasında Merkeziyetçilik ve Yerellik”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 38, 1-4, 1983.
• KELEŞ, Ruşen, “Konut Politikalarımız”, Siyasal Bilgiler Dergisi, 44, 1-2, Ocak-Haziran, 1989.
• KELEŞ, Ruşen, “Şehir Plancılığımızı İlgilendiren Yeni Gelişmelerden Bazıları”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 16, 4, 1961.
• MAZAK, Ali, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde İnsan Kaynakları Yönetimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
• ÖZGÜR, Hüseyin, Yavuzçehre, Pınar Savaş, “Türkiye’nin Büyükşehir Belediyesi Sistemi:1982-2015”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 1, 2016.
• SEVİNÇ, Hüseyin, “Değişim ve Kurumsal Yapılandırma Süreci: Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi (MEHTAP)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 5, Aralık 2014.
• ŞİMŞEK, Savaş, “Belediye Zabıta Örgütünün Örgütsel ve İşlevsel Gerekliliği Üzerine Bir İnceleme”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6,2, Temmuz 2016.
• TÜSİAD, Buğday Sorunu, İstanbul Eylül 1974.
• YILDIZ, Seda, Türkiye’de Polis-Siyaset İlişkisine Dönemsel Bir Bakış: 12 Mart 1971- 12 Eylül 1980 Arası Türk Polis Teşkilatı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2015.