AN EVALUATION ON YUSUF AKÇURA AND HIS HISTORIOGRAPHY

Yıl 2024, , 207 - 220, 20.01.2024

Yaşar Baytal

https://doi.org/10.53718/gttad.1383475

Öz

Several movements emerged among intellectuals during the disintegration period of the Ottoman State in order to maintain the existing status quo and to prevent its disintegration. One of these movements, Turkism steadily gained strength with the formation of a homogeneous population structure in Anatolia, and then began to gain an intellectual and political identity. Interwoven with Turkism thought, Turanism, on the other hand, has taken its place as an ideological and political term that defends the unity of Turkish communities. It is undeniable that language and history studies played an important role in the strengthening of the Turkism thought compared to other movements and in its taking on political structure since the Second Constitutional Monarchy. In addition, the defeat of the Ottoman Empire in the Balkan Wars and the tragic situation in the geography of Turkestan led to the steady strengthening of Turkist theses. Studies on Turkish language and history, which had started in Europe before, formed an intellectual ground for Turkist thought. Thus, the idea of Turkism, which developed independently of the official ideology of the Ottoman Empire, began to be discussed on the cultural basis with the advent of publication activities.
The first name that comes to mind in the development of the idea of Turkism and its becoming the founding ideology of the Republic of Turkey is undoubtedly Yusuf Akçura. Akçura, a versatile intellectual, has been described as the father of Pan-Turkism, especially because of the ideas he put forward in his article called Üç Tarz-ı Siyaset (Three Styles of Politics). Akçura, who dealt with and examined nationalism in a scientific way, based his ideas mostly on Turkish history; He was closely interested in Central Asian Turkish history. His studies on the importance of Central Asian Turkish history and the principles of Turkish nationalism greatly influenced Atatürk. As a matter of fact, Akçura, who won the appreciation of Atatürk with his knowledge of history, was appointed to the presidency of the Turkish Historical Society in 1931.
As for the historiography of Akçura, he argued that lessons should be learned from history by opposing the view that history is for history. Seeing history as the source of humanities, Akçura used history and sociology together in his studies. Akçura argued that the science of History is important not for learning the abstract facts that cannot be benefited from in life, but for revealing the knowledge, ideas and feelings that are to the benefit of the society. In this context, Akçura, who learned nationalism from history and declared that he was in favor of being a nationalist based on history, reflected this thought in his works.
This study focuses on Yusuf Akçura and his historiography, dealing with Akçura's short life story and aiming to reveal under which effects his ideas developed and matured. The influence of the time he was in in having a Turkist thought was handled in a way that was intertwined with his life story and the factors affecting his thoughts were investigated in the meantime. In this study, Akçura's way of handling ideas and events in the transition from a multinational empire to a single nation state has also been analyzed. Again, this study tries to explain the innovations that Akçura brought to the science of history and Turkish historiography by emphasizing the style and method he used while explaining historical events. Finally, the effect of Akçura and his ideas on the Republican ideology and historiography and his contribution to the formation of the Turkish History Thesis are investigated in this paper.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Yusuf Akçura, Constitutional Monarchy, Republic, Nationalism, Turkist Thought, Turkish Historiography

YUSUF AKÇURA VE TARİHÇİLİĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Osmanlı Devleti’nin dağılma sürecinde aydın ve entelektüeller arasında var olan statükoyu korumak ve dağılmayı önlemeye yönelik olarak bir takım akımlar, ortaya çıkmıştır. Bu akımlardan biri olan Türkçülük, Anadolu’nun homojen nüfus yapısına kavuşmasıyla birlikte giderek güçlenmiş ve daha sonra entelektüel ve siyasi bir kimlik kazanmaya başlamıştır. Turancılık ise, Türkçülük düşünce ile birlikte yoğrularak Türk topluluklarının birliğini savunan ideolojik ve siyasi bir terim olarak yerini almıştır. II. Meşrutiyet’ten itibaren Türkçülük düşüncesinin diğer akımlara göre giderek güçlenmesinde ve kendisine siyasi bir yer edinmesinde dil ve tarih çalışmalarını önemli bir payı olduğu yadsınamaz. Bunun yanı sıra Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşlarında aldığı yenilgi ve Türkistan coğrafyasında yaşanan trajik durum, Türkçü tezlerin giderek güçlenmesine neden olmuştur. Daha önceleri Avrupa’da başlamış olan Türk dili ve tarihi üzerine yapılan çalışmalar, Türkçü düşünceye entelektüel bir zemin oluşturmuştur. Böylece Osmanlının resmi ideolojisinden bağımsız olarak gelişen Türkçülük düşüncesi, yayın faaliyetleriyle birlikte kültürel zeminde ele alınmaya ve tartışılmaya başlamıştır.
Türkçülük fikrinin gelişmesinde ve Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş ideolojisi haline gelmesinde ilk akla gelen isim hiç kuşkusuz Yusuf Akçura’dır. Çok yönlü aydın olan Akçura, bilhassa Üç Tarzı-ı Siyaset adlı makalesinde ileri sürdüğü fikirlerden dolayı Pantürkizm’in babası olarak nitelendirilmiştir. Milliyetçiliği ilmi usulle ele alan ve inceleyen Akçura, fikirlerini daha çok Türk tarihine dayandırmış; Orta Asya Türk tarihiyle yakından ilgilenmiştir. Orta Asya Türk tarihinin önemi ve Türk milliyetçiliğinin esasları üzerine yaptığı çalışmaları, Atatürk’ü hayli etkilemiştir. Nitekim tarih bilgisiyle Atatürk’ün takdirini kazanan Akçura, 1931’de Türk Tarih Kurumu başkanlığına getirilmiştir.
Akçura’nın tarihçiliğine gelince; O, daha çok tarih tarih içindir görüşüne karşı durarak tarihten ders alınması gerektiğini savunmuştur. Tarihi, beşeri bilimlerin kaynağı olarak gören Akçura, çalışmalarında tarih ile sosyolojiyi birlikte kullanmıştır. Akçura, Tarih ilminin hayatta kendisinden istifade edilemeyen soyut gerçekleri öğrenmek için değil, toplumun menfaatini temin edecek bilgi, fikir ve hislerin ortaya çıkarılması için önemli olduğunu savunmuştur. Bu bağlamda milliyetçiliği tarihten öğrenen ve tarihle yapılmasından yana olduğunu beyan eden Akçura, bu düşüncesini eserlerine de yansıtmıştır.
Bu çalışmada, Yusuf Akçura ve tarihçiliği üzerinde durulmuştur. Akçura’nın kısa yaşam öyküsü bu çalışmada ele alınarak düşüncelerinin hangi tesirle gelişip olgunlaştığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Türkçü düşünceye sahip olmasında zamanın koşulları ve yaşamı birlikte ele alınmış, düşüncelerine tesir eden yönler araştırılmıştır. Çok uluslu imparatorluktan tek uluslu devlete geçişte Akçura’nın fikirleri ve olayları ele alış biçimi, bu çalışmada tahlil edilmiştir. Yine bu çalışmada, Akçura’nın tarihi olayları izah ederken kullandığı usul ve metot üzerinde durularak tarih ilmine ve Türk tarihçiliğine getirdiği yenilikler, açıklanmaya çalışılmıştır. Son olarak Akçura ve fikirlerinin Cumhuriyet ideolojisi ve tarihçiliğine etkisi ve Türk Tarih Tezinin oluşmasına katkısı sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Yusuf Akçura, Meşrutiyet, Cumhuriyet, Milliyetçilik, Türkçü Düşünce, Türk Tarihçiliği

Kaynakça

• Aşağıda verdiğiniz metni her satır arasına enter ile bir satır boşluk ekleyerek düzenledim:
• ``` “T.T.T Cemiyeti Reisi Akçuraoğlu Yusuf Beyefendinin Nutku”, Birinci Türk Tarih Kongresi, (Konferanslar Müzakere Zabıtları), T.C Maarif Vekâleti, Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, İstanbul 1932, ss.616-619.
• “Üç Tarz-ı Siyaset Üzerine Panel”, Yönetici: Rıza Kardaş, Konuşmacılar: Bahaeddin Yediyıldız, Süleyman H. Bolay, Mehmet Saray, Ölümünün Ellinci Yılında Yusuf Akçura Sempozyumu (11-12 Mart 1985), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987, ss.61-96.
• AKÇURA, Yusuf, “Tarih Yazmak ve Okutmak Usullerine Dair”, Birinci Türk Tarih Kongresi, (Konferanslar Müzakere Zabıtları), T.C Maarif Vekâleti, Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, İstanbul 1932, ss.577-607.
• AKÇURA, Yusuf, “Türklük”, Salname-i Servet-i Fünûn, 3 Şubat 1327, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık, İstanbul 1328/1912, ss.187-196.
• AKÇURA, Yusuf, Hatıralarım, haz. Erdoğan Mura, Hece Yayınları, 2. Basım, Ankara 2012.
• AKÇURA, Yusuf, Türkçülük (Türkçülüğün Tarihi Gelişimi), Türk Kültür Yayını, Özdemir Basımevi, İstanbul 1978.
• AKÇURA, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1976.
• AKÇURA, Yusuf, Yeni Türk Devletinin Öncüleri-1928 Yılı Yazıları-, haz. Nejat Sefercioğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara 1981.
• AKÜN, Ömer Faruk, “Ahmet Vefik Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, Ali Rıza Başkan Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., İstanbul 1989, ss.143-157.
• BERKTAY, Halil, “Dört Tarihçinin Sosyal Portresi”, Toplum ve Bilim, S. 54-55, (Yaz-Güz 1991), ss.19-45.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Süleyman Hüsnü Paşa (1838-1892)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul, 2010, ss.89-92
• BİLGİN, A. Azmi, “Thomsen Vilhelm (1842-1927)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul 2012, ss.84-85.
• CAHUN, Léon, Fransa’da Arî Dillere Tekaddüm Etmiş Olan Lehçenin Turanî Menşei, çev. Ruşen Eşref, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1930.
• COPEAUX, Etienne, Türk Tarih Tezinden Türk İslam Tezine, çev. Ali Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2000.
• ÇALEN, Mehmet Kaan, Modern Türk Düşüncesine Bir Derkenar Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura, Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 2018.
• ÇINAR, Metin, Anadoluculuk ve Tek Parti CHP’de Sağ Kanat, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2013.
• DEVLET, Nadir, “Yusuf Akçura’nın Hayatı (1876-1935)”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 2, Yıl 1986’dan Ayrı basım, İstanbul 1987, ss.89-103.
• ERÖZ, Mehmet, “Yusuf Akçura’nın Sosyal ve İktisadi Görüşleri”, Ölümünün Ellinci Yılında Yusuf Akçura Sempozyumu (11-12 Mart 1985), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987, ss.51-58.
• GEORGEN, François, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935), çev. Alev Er, Yurt Yayınları, Ankara 1986.
• KARAL, Enver Ziya, Tarih Notları, Osmanlı ve Avrupa Tarihine Dair Yayınlar I, Ülkü Basımevi, İstanbul, 1941.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı’da Milliyetçiliğin Toplumsal Temelleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
• KAT, Gürhan, Cumhuriyet Döneminde Yusuf Akçura, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2010.
• KOŞAY, Hamit Zübeyr, “Yusuf Akçura”, Belleten, C. 41, S. 162, ss.389-400.
• KURAN, Ercümend, “Yusuf Akçura’nın Tarihçiliği”, Ölümünün Ellinci Yılında Yusuf Akçura Sempozyumu 11-12 Mart 1985, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987, ss.45-49.
• TEMİR, Ahmet, Yusuf Akçura, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Gaye Matbaası, Ankara 1987.
• UÇMAN, Abdullah, “Ali Suavi” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, Ali Rıza Başkan Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., İstanbul 1989, ss.445-448.
• UÇMAN, Abdullah, “Şemseddin Sâmi”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi”, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul 2010, ss.519-523.
• YÜCE, Nuri, “Akçura Yusuf (1876-1935)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, Ali Rıza Başkan Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., İstanbul 1989, ss.228-29. ```