İSLAM KİTAP RESMİNDE İKONOGRAFİK YORUMLAMALAR: FİRDEVSÎ ŞÂHNÂME’SİNDE ZÂL VE RUDÂBE HİKÂYELERİ

Yıl 2024, , 39 - 66, 20.01.2024

Semiha Altıer

https://doi.org/10.53718/gttad.1391172

Öz

Ünlü Fars şairi Firdevsî (ö. 1020) olarak anılan Ebu'l-Kasım Firdevsî-i Tûsî millî bir destan olan Şâhnâme’sini 1022 yılında tamamlayarak farklı rivayetler olsa da Sultan Gazneli Mahmud’a (971-1030) sunar. Eserde İran kahramanlarının başından geçen çeşitli olayların yanında aşk hikâyeleri de yer alır.
Şâhnâme’nin metin akışına göre Zâl ve Rudâbe ilk aşk hikayesini oluşturur. Zâl ile Rûdâbe’nin öyküsü Zâl’in bir gün ülkesinde gezintiye çıkarak, Kâbil’e gelmesi ve buranın Mihrâb adındaki yöneticinin misafiri olmasıyla başlar. Mihrâb, Zāl’in geldiğini öğrenince meclis kurulur ve burada Mihrâb’ın kızı Rudâbe’den söz edilir ve övülür. Zāl bu sözlerden çok etkilenir ve henüz görmediği bu güzel kıza aşık olur. Meclis bitince Mihrâb, eşi Sînduht ve kızı Rûdâbe’nin yanına gelir ve o da Zāl’i över.
Rûdâbe babasının sözlerinden sonra Zâl’ı görmek için büyük bir heves duyar. Cariyelerini yardımıyla bir buluşma ayarlanır. Zâl Rudâbe’yi görmek için köşküne gitmek ister Rûdâbe, sevgilisini beklemek için dama çıkar. Atının üzerinde Zāl’i görünce onu karşılar. Güneş batıp, birbirlerini göremeyince Zāl bir araya gelmek için Rudâbe’den çare ister. Bunun üzerine gece gibi kara saçlarını çözer ve sevgilisinin tırmanması için köşkün damından aşağıya sarkıtır. Saçlarının ucundan tutup beline bağlamasını söyler. Bu sözler karşısında şaşıran Zâl, sevgilisinin saçlarına tırmanmaya kıyamaz ve onları okşayıp, öper. Kölesinden bir kement alır ve fırlatır. Kemendin halkası, köşkün çatısının ucuna geçince yukarıya tırmanır. İki sevgili gece eğlenirler ve gün ağırmaya başladığında Zâl kemendini atar ve köşkten aşağıya iner.
Şâhnâme’de Zâl ve Rudâbe’nin bu aşk hikayesi ilgi çekmiş; eserin bilinen resimli ilk nüshalarından itibaren tasvirleri yapılacak konular arasına girmiştir. Bu çalışma kapsamında da günümüzde çeşitli müze, kütüphane ve özel koleksiyonlarda bulunan Şâhnâme’lerin farklı kültür ortamlarında üretilmiş, ulaşılabilen ve içinden seçilen resimli nüshalarında Zâl’in Rudâbe’nin köşküne gelmesi, Rudâbe’nin Zâl’e tırmanması için saçını sarkıtması, Zâl’in Rudâbe’nin saçlarına tırmanmaya kıyamayarak okşaması, Zâl’in Rudâbe’nin köşküne tırmanmak için ipi kement yaparak atması ve Rudâbe’nin köşküne tırmanması sahnelerinin yüzyıllar içinde hem değişmeden devamlılığın sağlanması aynı zamanda da biçimsel ve ikonografik değişimleri değerlendirilmiştir.
Bu sahnelerin İslam resim sanatında bilinen ilk örneğinin yapıldığı İlhanlılardan (1256-1336) günümüze kadarki süreçte, kronolojik olarak tasvir edilme biçimleri/kalıpları özgün ve geleneksel yanları, konunun nasıl yorumlanarak resimlendiği, metnin veya başka olası kaynakların resimlere yansıma biçimi, başka bir deyişle metin-resim ilişkisi ve ilişkisizliği tespit edilerek farklı yorumların kaynakları, ikonografik açıdan özgün veya geleneğin devamlılığı konuları tartışılmıştır.
Bu konu, 14. yüzyıldan itibaren Tebriz, Herat, Şiraz, Kahire, Kazvin, İsfahan, Yezd, Kaşmir ve İstanbul gibi farklı nakkaşhanelerde üretilmiş elyazmalarında genellikle bir kalıp çerçevesinde, metne bağlı kalınarak resimlenmiştir. Bu kalıp yüzyıllar sonra bile unutulmadan kullanılmaya devam etse de 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Timurlu dönemiyle birlikte bazı elyazmalarında bu sahnelerin prototipinden farklılaştığı, Safevi ve Babür nakkaşhanelerinde metinden ayrışan yorumlamalara gidildiği görülür.
Bu sahnenin başka bir bağlamda tarihi konulu Arifi’nin Osmannnâme’sinde Osmanlı nakkaşları kendi oluşturdukları ikonografi çerçevesinde Aydos Kalesi’nin fethi sahnesine uyarlanmıştır. Bu sahnede metinde anlatılan resimleme kalıbının değişim ve farklı yorumlamalara açılmasının sebepleri arasında dönemin sosyal koşulları, olası sözel kaynaklar, nakkaşhane sayıları, nakkaş yorumlamalarının etkidiği ayrıca yerel özellikler eklendiği görülür. Günümüz ressamları ise konuyu popüler kültürün imgeleriyle seyircisine sunmaktadır. Bu yorumlamalar yüzyıllar içinde çeşitlendirilmiş ve zengin tasarımlar oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Sanatı, Minyatür, Firdevsi, Şahname, Zal ve Rudabe, İkonografi

ICONOGRAPHIC INTERPRETATIONS IN ISLAMIC BOOK ILLUSTRATION: THE STORIES OF ZÂL AND RUDĀBE IN FIRDEVSÎ'S SHAHNAMA

Öz

The renowned Persian poet, Abu'l-Qasim Ferdowsi-i Tusi, also known as Firdevsî (d. 1020), completed his epic national masterpiece, the Shahnameh in 1022. Although there are different accounts, he is said to have presented his work to Sultan Mahmud of Ghazni (971-1030). Within the Shahnameh, alongside various events involving Iranian heroes, there are also love stories.
According to the flow of Shahnameh's narrative, Zāl and Rudābe constitute the first love story. The tale of Zāl and Rudābe begins with Zāl taking a journey to Kabul, where he becomes a guest of the ruler named Mihrab. Upon learning of Zāl's arrival, a gathering is organized, during which Mihrab's daughter, Rudābe, is mentioned and praised. Zāl is deeply affected by these words and falls in love with this beautiful girl whom he has not yet seen. When the gathering concludes, Mihrab, along with his wife Sinduht, goes to visit their daughter Rudābe, and he also praises Zāl. After her father's words, Rudābe eagerly desires to see Zāl. With the help of her handmaidens, a secret meeting is arranged. Zāl, wishing to see Rudābe, heads towards her palace. Rudābe, to await her lover, goes up to the rooftop. When Zāl arrives on his horse, Rudābe greets him. As the sun sets and they can no longer see each other, Zāl requests a solution to come together. In response, Rudābe releases her black hair and lets it dangle down from the rooftop for her lover to climb. She instructs him to hold onto the end of her hair and tie it around his waist. Overwhelmed by her words, Zāl cannot bring himself to climb her hair with the fear of hurting and instead caresses and kisses it. He retrieves a rope from his servant and throws it. When the loop of the rope reaches the edge of the rooftop, he ascends upwards. The two lovers enjoy their night together, and as the day begins to break, Zāl throws his rope and descends from the palace.
The love story of Zāl and Rudābe in the Shahnameh garnered significant attention, becoming a subject of illustration in the earliest known illustrated copies of the work. In the present study, various Shahnameh manuscripts found in museums, libraries, and private collections from diverse cultural backgrounds, which are accessible, have been selected and examined. The scenes depicting Zāl's arrival at Rudābe's palace, Rudābe letting down her hair for Zāl to climb, Zāl's reluctance to climb Rudābe's hair and instead caressing it, Zāl making a rope out of the cord to ascend to Rudābe's palace, and Rudābe climbing to the palace have been analyzed over the centuries, both in terms of their continuity and formal/iconographic changes.
From the Ilkhanids (1256-1336), when the first known examples of these scenes were made in Islamic painting, to the present day, the way these scenes are depicted chronologically/patterns, their original and traditional aspects, how the subject is interpreted and illustrated, the way the text or other possible sources are reflected in the paintings, in other words, text-illustration (non)relationship was determined and the sources of different interpretations, iconographic originality or continuity of tradition are discussed within the scope of this study.
This subject has been illustrated in manuscripts produced in different naķķāsh-khānas such as Tabriz, Herat, Shiraz, Cairo, Qazvin, Isfahan, Yazd, Kashmir and Istanbul since the 14th century, generally within the framework of a pattern, adhering to the text. Although this pattern continued to be used without being forgotten even centuries later, from the second half of the 15th century onwards, with the Timurid period, these scenes differed from the prototype in some manuscripts, and interpretations diverging from the text were made in the Safavid and Mughal naķķāsh-khānas.
In Arifi's Osmannname, which is about the history of this scene in another context, Ottoman miniaturists adapted it to the scene of the conquest of Aydos Castle within the framework of the iconography they created. In this scene, differences in illustration patterns and interpretations can be seen as the social conditions of the period, possible verbal sources, the number of miniaturists affected the interpretations of miniaturists, and local features were added accordingly. Today's painters present the subject to their audience with images of popular culture. These interpretations have diversified, giving rise to rich and varied designs.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Art, Miniature, Firdousi, Shahnameh, Zal and Rudaba, Iconography

Kaynakça

• ANONİM, Style Guide for Album and Manuscript Descriptions Freer Sackler Collections, The Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler Gallery, Washington 2013.
• ARBERRY, Arthur John, ROBINSON, Basil William, BLOCHET, E. Edgar, WILKINSON, James Vere Stewart, The Chester Beatty Library a Catalogue of the Persıan Manuscripts and Miniatures, C. 3, Hodges Figgis & Co. Ltd. Dublin 1962.
• ARBERRY, Arthur John, Classical Persian Literature, George Allen and Unwin, London 1958.
• ATASOY, Nurhan, “1510 Tarihli Memluk Şahnamesinin Minyatürleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, 2, 1968, ss. 49-69.
• ATEŞ, Ahmed, “Şah-Nâme’nin Yazılışı Tarihi ve Firdevsi’nin Sultan Mahmud'a Yazdığı Hicviye Meselesi Hakkında”, Türk Tarih Kurumu Belleten, 18/70, Ankara 1954, ss. 159-168.
• ATIL, Esin, “Mamluk Painting in the Late Fifteenth Century”, Muqarnas, 2, 1984, ss. 159-171.
• ATIL, Esin, Süleymanname. The Illustrated History of Süleyman the Magnificent, Harry N. Abrams., New York 1986.
• ATILGAN, Sevay, 15. Yüzyıl Karakoyunlu Türkmen Minyatürleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2000.
• AYDIN, Derya, Şiraz Nakkaşhaneleri ve Resimli Şehnameler (1470-1500), Hacettepe Üniversitesi, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2019.
• BAǦCI, Serpil, “From Translated Word to Translated Image: The Illustrated Şehnâme-i ̇ Türkî Copies”, Muqarnas, 17, 2000, ss. 162-176.
• BAĞCI, Serpil, ÇAĞMAN, Filiz, RENDA, Günsel, TANINDI, Zeren, Osmanlı Resim Sanatı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2006.
• BRIAN, Doris, “A Reconstruction of the Miniature Cycle in the Demotte 'Shah-Nameh”, Ars Islamica, 6/2, 1939, ss. 97-112.
• BROTHERS, Grimm, The Fairy Tales of the Brothers Grimm, çev. M. E. Lucas, Doubleday Page, New York 1909.
• BROWNE, Edward Granville, A Literary History of Persia, C. 2, Cambridge University Press, Cambridge 1956.
• CANBY, Sheila R. “An Illustrated Shahnamah of 1650: Isfahan in the Service of Yazd”, Journal of the David Collection, 3, 2010, ss. 54-113.
• COOMARASWAMY, Ananda, “Early Arabic and Persian Paintings: Mainly Recent Acquisitions. Museum of Fine Arts Bulletin, 21/126, 1923, ss. 49-53.
• CORBIN, Henry, COTTEVIEILLE-GIRAUDET, Rémy, DAVID-WEILL, Jean, LOREY, Eustache de, SALLES, Georges,‎ Les arts de l'Iran, l'ancienne Perse et Bagdad: Exposition, Bibliothèque Nationale, Paris 1938.
• ÇAĞMAN, Filiz, TANINDI, Zeren, Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri, Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları, İstanbul 1979.
• ÇIĞ, Kemal, “Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ndeki Minyatürlü Kitapların Kataloğu”, Şarkiyat Mecmuası, 3, 1959, ss. 51-90.
• DAVIS, Dick, “Women in Shahnameh”, Women and Medieval Epic: Gender, Genre and the Limits of Epic Masculinity, Ed. Sara S. Poor, K. Jana, Palgrave Macmillan, London 2007, ss. 67-90.
• DIMAND, Maurice Sven, “Islamic Miniature Painting and Book Ilumination”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 28/10, 1933, ss. 165-171.
• FİRDEVSÎ. Şahnâme, çev. Necati Lugal, Kenan Akyüz, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1949.
• FRANCIS, Richard, Catalogue des Manuscrits Persans Bibliothèque Nationale de France, Département des Manuscrits, Tome II. Istituto per l’Oriente C.A. Nallino. Rome 2013.
• GRABAR, Oleg, “Why was the Shahnama Illustrated?”, Iranian Studies, 43/1, 2010, ss. 91-96.
• GRABAR, Oleg, BLAIR, Sheila R., “Epic Images and Contemporary History: The Illustrations of the Great Mongol Shahnama, Univeristy of Chicago Press, Chicago and London 1980.
• GRAY Basil, Persian Painting, Skira, Geneva, 1961.
• GRUBE, Ernst J. Persian Painting in the Fourteenth Century: A Research Report, Istituto Orientale di Napoli, Napoli 1978.
• GUEST, Grace Dunham, Shiraz Painting in the Sixteenth Century, Smithsonian Institution Freer Gallery of Art, Washington 1949.
• HABİBİ, Roghaye, TOLOEİ-AZAR, Abdollah, “Women's Rebellion in Ferdowsi's Shahnameh”, Palarch’s Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 18/7, 2021, s. 3123- 3135.
• HANSEN, Kurt Heinrich, Das Iranische Königsbuch, Aufbau und Gestalt des Schahname von Firdosi. Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz 1954.
• HASHEMİ, M., ATTARZADEH, A. K., “A comparative study of women's clothing in four drawings of Shahnamehs of the Safavid period (Meeting of Zal and Rudabeh)”, International Journal of Iranian- Islamic Studies, 12/26, 2021, ss. 8-21.
• HICKMAN, William, “The Taking of Aydos Castle: Further considerations on a Chapter from Aşikpaşazade”, Journal of the American Oriental Society, 99/3, 1979, ss. 399-407.
• HILLENBRAND, Robert, “New Perspectives in Shahnama Iconography”, Shahnama the Visual Language of the Persian Book of Kings, Ed. Robert Hillenbrand, Routledge. Aldershot 2004, ss. 1-7.
• HILLENBRAND, Robert, “The Shahnama and the Persian Illustrated Book”, Nash, Andrew Willison, Ian, Literary Cultures and the Material Book, Ed. Simon Eliot, British Library, London 2007, ss. 95-119.
• HILLENBRAND, Robert, “The Great Mongol Shahnama. Some Proposed Repatriations”, The Diez Albums Contexts and Contents, Ernst J. Grube (1932–2011) in Memoriam, Ed. Julia Gonnella, Friederike Weis, Christoph Rauch, Brill, Leiden & Boston, 2016, ss. 441-468.
• HORN, Paul, Geschichte der Persischen Litteratur, C. F. Arne längs Verlag, Leipzig, 1901.
• HÜSEYNİ, Feridun, Zâl ile Rudâbe. Firdevsî'nin Şehname'sinden Zâl oğlu Rüstem'in destanları, çev. Ömer Faruk Yekdeş, Avesta, İstanbul 2005.
• İNAL, Güner, Topkapı Sarayı Müzesi Şehname Yazmalarının Minyatürleri Üzerine Analitik Çalışma, İstanbul Üniversitesi, (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi), İstanbul 1972.
• İNAL, Güner, Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1995.
• İNALCIK, Halil, “Aydos Kalesi Kocaeli Fethinde Kilit Noktadır”, Aydos Kalesi ve İstanbul’un Fethi Sempozyum Bildirileri, 28 Mayıs 2011, Ed. Uğur Demir, Mehmet Mazak, Sultanbeyli Belediyesi, İstanbul 2011, s. 11-18.
• JAFARİ, Nahid, “The Investigation and Analysis on Character Four Effective Female in Firdausi’s Shahnameh of Iran”, Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 4/5, 2014, ss. 8-14.
• JENKINS, Marilyn, KEENE, Manuel, Islamic Jewelry in the Metropolitan Museum of Art, The Metropolitan Museum of Art, New York 1983.
• MEISAMI, Julie Scott, “Chapter 1: History as Literatüre”, A history of Persian literature C. 10, Persian Historiography, Ed. James Melville, I. B. Tauris & Co Ltd., New York 2012, ss. 1-53.
• KANAR, Mehmet, “Firdevsî” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul 1996, ss. 125-127.
• KANAR, Mehmet, “Şâhnâme” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, ss. 289-290.
• KARAHAN, Abdülkadir, YAZICI, Tahsin, Topkapı Sarayı Müzesindeki Şâhnâme Yazmalarından Seçme Minyatürler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1971.
• KARATAY, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, Topkapı Sarayı Müzesi, İstanbul 1961a.
• KARATAY, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu, Topkapı Sarayı Müzesi, İstanbul 1961b.
• ḪĀLİQĪ MUṬLAQ, Ǧalāl, Die Frauen im Schahname: Ihre Geschichte und Stellung unter Gleichzeitiger Berücksichtigung vor- und Nachislamischer Quellen. Klaus Schwarz Verlag, Freiburg 1971. Tabloya her satır arasına bir satır boşluk eklemek için metni aşağıdaki gibi düzenleyebilirsiniz:
• ``` KÜLTÜRAL, Zuhal, “Şâhnâme Türkçe Tercümeleri” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, ss. 290-291.
• LOVEIMI, Soheila, “Fateful Women in Ferdowsi Shahnameh”, English Language Teaching, 9/5, 2016, ss. 46-53.
• LOWRY, Glenn D., BEACH, Milo, An Annotated and Illustrated Checklist of the Vever Collection, University of Washington Press, Washington and Seattle 1988.
• MANYA, Saadi-Nejad, “Sūdābeh and Rūdābeh”, Iran & The Caucasus, 20/2, 2016, ss. 205-214.
• MARLOW, Louise, “A Persian Book of Kings: The Peck "Shāhnāmeh”, The Princeton University Library Chronicle, 46/2, 1985, ss. 192-214.
• McNEAR, Ann, Persian and Indian Miniatures from the Collection of Everett and Ann Mcnear, The Art Institute of Chicago, Chicago 1974.
• MELVILLE, Firuza, “Women in the Romances of the Shahnama”, Love and Devotion: from Persia and Beyond, Ed. Susan Scollay, Macmillan Art Publishing and Oxford Bodleian Library, Melbourne 2012, ss. 53-57.
• NÖLDEKE, Theodore, Das İranische Nationalepos Vereinigung Wissenschaftlicher. de Gruyter, Berlin und Leipzig 1920.
• ÖZTÜRK, Necdet, “Kocaeli’nin Fethinde Stratejik Değeri Olan ve Fethi Aşk Rüyası ile Renklendirilen Kale: Aydos”, Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu V Bildirileri, C. 1, 9-10-11 Mart 2018, Kocaeli, Ed. Haluk Selvi, Şirin İbrahim, Çelik M. Bilal, Yeşildal Ali, Resül Narin, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. Kocaeli 2019, ss. 315-322.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, L&M Yayınları, İstanbul 2002.
• QONSULI, Leila Erfaniyan, VARZESHI Reza, “Roodabeh and Soodabeh: White and Black Women in Shahnameh”, Jordan Journal of Modern Languages and Literature, 10/3, 2018, ss. 215-228.
• RAHMANIAN, Elaheh, ASHRAFZADEH Reza, “Women in Shahnameh: An Overview on Mythical, Lyrical and Social Aspects, Humanidades, 10/1, 2020, ss. 59-67.
• RITTER, Hellmut, “Firdevsî” İslâm Ansiklopedisi, C. 4, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1964, ss. 643-649.
• ROBINSON, Basil William, “Ismāʿīl II's copy of the Shāhnāma”, Iran, 14, 1976, ss. 1-8.
• ROBINSON, Basil William, Islamic Painting and the Arts of the Book, Faber and Faber, London 1976.
• ROBINSON, Basil William, Persian Book of Kings an Epitome of the Shahnama of Firdawsi, Routledge Taylor & Francis Croup, London and New York 2002.
• RUBANOVICH, Julia, “Orality in Medieval Persian Literature”, Medieval Oral Literature, Ed. Karl Reichl, Walter de Gruyter, Berlin & New York, 2012, ss. 653-79.
• RYPKA, Jan, History of Persian Literature up to the Beginning of the 20th Century”, History of Iranian Literature, Ed. Jahn D. Karl, Reidel Publishing Company, Dordrecht 1968, ss. 69-378.
• SAKISIAN, Armenag, La Miniature persane du XIIe au XVIIe siécle. G. van Oest.Paris et Bruxelles 1929.
• SCHMIDT, Jan, “Firdevsî’nin Şehname’sinin Osmanlılar Tarafından Alımlanması”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4 Nazımdan Nesire Edebi Türler, 25 Nisan 2008 Bildiriler, Ed. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Turkuaz Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2009, ss. 184-196.
• SCHULZ, Philipp Walter, Die Persische-İslamische Miniaturmalerei, Verlag von Karl W. Hiersemann, Leipzig 1914.
• SHAHBAZİ, A. Shapur, CRISTOFORETTI, Simone, “Zâl”, Encyclopaedia Iranica. Updated July 20, 2009, http://www.iranicaonline.org/ articles/zal, online Erişim tarihi: 27.09.2023; sa: 10.50.
• SHARMA, Sunil, “The Production of Mughal Shāhnāmas: Imperial, Sub-Imperial and Provincial Manuscripts”, Ferdowsi’s Shāhnāma Millennial Perspectives, Ed. Olga Davidson, Marianna Simpson, Ilex Foundation, Boston, Massachusetts 2013, ss. 86-103.
• SIMPSON, Marianna Shreve, “A Reconstruction and Preliminary Account of the 1341 Shahnama, With Some Further Thoughts on Early Shahnama Illustration”, Persian painting from the Mongols to the Qajars, Ed. Rainer Hillenbrand, I.B. Tauris, London and New York 2000, ss. 217-247.
• SOUDAVAR, Abolala, “The Saga of Abu-Saʿid Bahādor Khān: The Abu-Saʿidnāmé”, The court of the Il-Khans, 1290-1340 The Barakat Trust conference on Islamic art and history, St. John College, Oxford, Saturday, 28 May 1994, Ed. Julian Raby, Teresa Fitzherbert,, Oxford University Press, New York- Oxford, 1996 ss. 95-218.
• SPIEGEL, Friedrich, Erânische Alterthumskunde. C. 1, Geographie, Ethnograph
• ie und älteste Geschichte, Verlag von Wilhelm Engelmann, Leipzig 1871.
• STCHOUKINE, Ivan, “Les peintures du Shāh-Nāmeh Demotte”, Arts Asiatiques, 5/2, 1958, ss. 83-96.
• SYKES, Ella Constance, The Story Book of the Shah or Legends of old Persia, J. Macqueen, London 1901.
• ŞERİFİ, Şehname Çevirisi, C. 1, haz. Zuhal Kültüral, Latif Beyreli, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• TANINDI, Zeren, “The Illustration of the Shahnama and the Art of the Book in Ottoman Turkey”, Shahnama Studies II, Ed. Charles Melville, Gabrielle van Den Berg, Brill, Leiden, Boston 2012, ss. 141-158.
• TAVANA, Akram Ahmadi A Ssurvey of Impact of Shahnameh on Modern and Contemporary art of Iran, Iran Heritage Foundation, Tahran 2016.
• WARNER, Arthur George, WARNER, Edmond, The Shahnama of Firdausi Vol 1, Kegan Paul Trench Trubner and Company Limited, London 1905.
• WELCH, Stuart Cary, A King's Book of Kings the Shah-nameh of Shah Tahmasp, The Metropolitan Museum of Art, New York 1976a.
• WELCH, Stuart Cary Artists for the Shah: Late Sixteenth-Century Painting at the Imperial Court of Iran, Yale University Press, New Haven, London 1976b.
• WITTEK, Paul, “The Taking of Aydos Castle: A Ghazi Legend and its Transformation”, Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A.R. Gibb, E. J. Brill, Leiden 1965, ss. 662-672.
• YAZICI, Tahsin, “Cevâmiu’l-Hikâyât Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1993, ss. 439-440
• YILDIRIM, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2008.
• YILDIRIM, Serpil, Şahnâme’de Aşk Hikâyeleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2012. ```