FORMAL POSTAL SYSTEM IN THE EARLY MAMLUK STATE PERIOD (SULTAN BAYBARS PERIOD 1260-1277)

Yıl 2024, , 425 - 434, 20.07.2024

Rakkuş Karaduman

https://doi.org/10.53718/gttad.1409394

Öz

The postal system in other words the news-receiving system, is closely linked to the formation, stability and dominance of the state apparatus and therefore falls within the field of history and political anthropology. The information system, which is necessary for the state to maintain its sovereignty, is one of the activities that must be carried out quickly and safely. It is known that the official postal system, whose history is quite ancient, was established during the Persian period. The postal organization was continuously developed and used during the Roman Empire, Sassanids, Umayyads, Abbasids, Seljuks, Mongols and Ayyubids. The Mamlūk State, which was founded on the legacy of the Ayyubi State, took over the official postal system from its successors. However, at the end of the Ayyubid period, contacts with the Crusaders and Mongols caused the postal organization to deteriorate. This system was born out of the needs of state authority in the Mamluks and was always prioritized in order to maintain both political and economic administration. During the reign of Sultan Baybars, activities were carried out to regularize the official postal system in the Mamluk State, which had deteriorated during the Ayyubid period. According to some researchers, Sultan Baybars was inspired by the Mongols and rebuilt the postal organization comprehensively. In this context, Divan al-Insha was one of the main institutions Sultan Baybars reorganized. Divan al-Insha included officials such as mukaddam al-berîd, rikâbiyye, harisâniyye and candâriyye. In addition to the officials, three types of communication methods were used: horse and hecin posts, pigeon posts, and communication by fire signal.
Another main task of the official postal system was to provide intelligence. This task was also handled by officials called berîdî. Baybars followed the intelligence gathering process very closely and sometimes carried out the activities himself. At the same time, he also utilised the tribes in the border regions to take measures against the enemy. The first routes of the postal stations, which were reconstructed during the Baybars period, were established in Cairo-Gaza-Baalbek-Damascus and Birecik and Rahbe on the Euphrates border in order to quickly obtain information about the movements of the Mongol troops. It is accepted that these stations were established every 25 kilometres on average. It is known that the postal organisation operated in Egypt and on the route from Cairo to Damascus during the early reign of Sultan Baybars. Towards the end of Sultan Baybars' reign, the postal route covered approximately 3000 kilometres. During the reign of Sultan Baybars, the official postal system was controlled by the monarch himself. The officials in this institution only carried out official procedures. The state of the Mamluk State in the 14th and 15th centuries should not lead to an illusion. Since then, the development of the bureaucracy and the large number of court dignitaries had taken away the sultan's active role in the management of state affairs. However, in the reign of Sultan Baybars, the situation was quite different; neither the sultan's strong personality, nor tradition, nor the uncertain stability of the country was conducive to inactivity. Therefore, the Sultan assumed the active management of the administrative structure and decided all matters personally. Indeed, during the reign of Sultan Baybars, the military conditions in the region necessitated the regularisation of the postal system. The organisation of the postal system, which reached its peak during the reign of Sultan Baybars, postal routes, postal officials, postal vehicles and espionage activities constitute the subject of this study.

Anahtar Kelimeler

Sultan Baybars, Divan al-Inşa, Official Post, Espionage, Intelligence

ERKEN MEMLÛKLER ZAMANINDA RESMÎ POSTA SİSTEMİ (SULTAN BAYBARS DÖNEMİ 1260-1277)

Öz

Posta sistemi, yani haber alma sistemi, devlet aygıtının oluşumu, istikrarı ve hâkimiyetiyle yakından bağlantılı olmasından dolayı tarih ve siyasal antropolojinin alanına dâhil olmaktadır. Devletin hâkimiyetini sürdürebilmesi için gerekli olan haber alma sistemi, hızlı ve güvenli bir şekilde yerine getirilmesi gereken faaliyetlerden biridir. Tarihi oldukça kadim olan resmî posta sisteminin Persler döneminde kurulduğu bilinmektedir. Posta teşkilatı, zaman içerisinde devamlı olarak Roma İmparatorluğu, Sasaniler, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Moğollar ve Eyyûbiler döneminde geliştirilerek kullanılmıştır. Eyyûbî Devleti’nin mirası üzerine kurulan Memlûk Devleti resmî posta sistemini haleflerinden devir almışlardır. Ancak Eyyûbîler döneminin sonunda Haçlılar ve Moğollar ile olan temaslar, posta teşkilâtının bozulmasına sebep olmuştur. Bu sistem, Memlûklerde devlet otoritesinin ihtiyaçlarından doğmuş ve gerek siyasi gerek ekonomik idareyi devam ettirebilmek için her daim ön planda tutulmuştur. Sultan Baybars döneminde Memlûk Devleti’nde Eyyûbîler döneminde bozulan resmî posta sisteminin düzenli hale getirilmesi için faaliyetler yürütülmüştür. Bazı araştırmacılara göre Sultan Baybars, Moğollardan da esinlenerek posta teşkilâtını kapsamlı bir şekilde yeniden inşa etmiştir. Bu bağlamda divanu’l-inşa, Sultan Baybars’ın yeniden düzenlediği temel kurumlardan biri olmuştur. Divanu’l-İnşa’da mukaddemu’l-berîd, rikâbiyye, harisâniyye ve candâriyye gibi görevliler yer almıştır. Görevlilerin yanında at ve hecin postaları, güvercin postaları, ateş işareti ile haberleşme olmak üzere üç çeşit haberleşme usulü kullanılmıştır.
Resmî posta sisteminin başka temel görevlerinden biri ise istihbarat sağlamaktır. Bu işle de berîdî adlı görevliler ilgilenmiştir. Baybars istihbarat alma sürecini çok yakından takip etmiş ve bazen faaliyetleri bizzat kendisi de dâhil olarak yürütmüştür. Aynı zamanda düşmana tedbir alma konusunda haber alma faaliyetlerini sınır bölgelerindeki kabilelerden istifade ederek de sağlamıştır. Baybars döneminde yeniden oluşturulan posta istasyonlarının ilk güzergâhları Moğol birliklerinin hareketleri hakkında hızlıca bilgi alma amacıyla Kahire-Gazze-Baalbek-Dımaşk ve Fırat sınırındaki Birecik ve Rahbe’de kurulmuştur. Bu istasyonların ortalama 25 kilometrede bir kurulduğu kabul edilmektedir. Posta teşkilatının Sultan Baybars’ın ilk dönemlerinde Mısır coğrafyasında ve Kahire’den Dımaşk’a giden güzergâhta faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Sultan Baybars’ın saltanatının sonlarına doğru posta yolu yaklaşık 3000 kilometrelik güzergâhı kapsamaktaydı. Sultan Baybars döneminde resmî posta sistemi bizzat hükümdar tarafından kontrol edilmekteydi. Bu kurumdaki görevliler sadece resmi prosedürleri yürütmekteydi. Memlûk Devleti’nin 14. ve 15. yüzyıllardaki durumu bir yanılsamaya yol açmamalıdır. O tarihten itibaren bürokrasinin gelişmesi ve saray ileri gelenlerinin çokluğu, sultanın devlet işlerinin yönetimindeki aktif rolünü elinden almıştı. Ancak Sultan Baybars’ın saltanatında durum oldukça farklıydı; ne sultanın güçlü kişiliği, ne gelenek, ne de ülkenin belirsiz istikrarı hareketsizliğe müsaitti. Bundan dolayı Sultan, idari yapının etkin yönetimini üstleniyordu ve tüm meselelere bizzat karar veriyordu. Nitekim Sultan Baybars döneminde bölgedeki askerî koşullar posta sisteminin düzenli bir hale getirilmesi için bir mecburiyetti. Sultan Baybars döneminde en zirve noktasına ulaşmış olan posta teşkilâtının organizasyonu, posta yolları, posta görevlileri, posta araçları ve casusluk faaliyetlerinin incelenmesi bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Baybars, Divanu’l-İnşa, Resmî Posta, Casusluk, İstihbarat.

Kaynakça

• ABDULLAH B. FAZLULLAH-ı ŞİRAZÎ, Tecziyetü’l-Emsâr ve Tezciyetü’l-A‘sâr, meşhur be Târîh-i Vassâf, neşr. Ahmed Hâtemî, C. 1, Neşr-i Ulum, Tahran 1401/2022.
• ALLASEN, Thomas T., “Mongolian Princes And Their Merchant Partners 1200-1260”, İn Asia Major Article, S. 2/2, 1989, ss. 83-126.
• ALPTEKİN, Coşkun, “Musul Atabegliği Zamanında Posta Teşkilatı”, Selçuklu ve Atabeglikler Tarihi Üzerine Araştırmalar, haz. Osman G. Özgüdenli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2021, ss. 111-114.
• ALPTEKİN, Coşkun, “XI-XII: Yüzyıllarda Selçuklular ile Atabeyliklerde Posta ve İstihbarat”, Selçuklu ve Atabeglikler Tarihi Üzerine Araştırmalar, haz. Osman G. Özgüdenli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2021, ss. 19-27.
• AMITAI-PREISS, Reuven, Mongols And Mamluks The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281, Cambridge University Press, Cambridge 1995.
• AYKAÇ, Mehmet, Abbâsi Devleti’nin İlk Dönemi İdarî Teşkilatında Dîvânlar (132-232/750-847), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• BRUNİNG, Jelle, “Developments in Egypt’s early Islamic postal system (with an edition of P.Khalili II 5)”, Bulletin of SOAS, S. 1/81, Cambridge 2018, ss. 25-40.
• ÇETİN, Altan, “Memlûk Ordusunda Haberleşme ve Casusluk”, Kuruluştan Günümüze Türk Ordusu, On İkinci Askerî Tarih Sempozyumu Bildirileri-I, 20-22 Mayıs 2009-İstanbul, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009, ss. 115-124.
• ÇETİN, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilatı, Eren Yayıncılık, İstanbul 2007.
• DVORNİK, Francis, Origins Of Intelligence Services, Rutgers University Press, New Jersey 2016.
• EBİ’L-ABBAS Ahmed el-Kalkaşendî, Subhü’l-A’şa fî Sınâati’l-İnşa, C. 14, Daru’l-Kutubü’s-Sultaniyye, Kahire 1919.
• EBÜ’L-FETH Kutbüddin Musa b. Muhammed b. Abdullah Yunûnî, Zeylü Mir’ati’z-Zemân, C. 3, Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarabad 1954.
• EL-HÂLİDÎ, Enver ‘Avde, “Devr Nizamü’l-berîd fî el-Mu’arek ve’l-Futûhâtü’l-Harbiyet fî’l-asrü’l-Memaliki el-Bahri”, Meceletü’l-Ulumu’l-İnsâniyet ve’l-İçtimâ’iyet, 1/43, Gazze 2016, ss. 317-328.
• EL-SU’DÂVÎ, Nazir el-Hassan, Nizâmü’l-Beridi fi ed-Devleti’l-İslâmiyye, Daru’l-Mısrî, Kahire 1953.
• ERDEM, İlhan ve PAYDAŞ, Kazım, Ak-Koyunlu Devleti Siyasî Tarihi ve Yönetim Yapısı, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2021.
• GAZAGNADOU, Didier, “Les Postes à Relais de Chevaux Chinoises, Mongoles et Mameloukes au XIIIe siècle: un cas de Diffusion İnstitutionnelle”, Actes des Congrès de la Société des Historiens Médiévistes de L'enseignement Supérieur Public, 24ᵉ congrès, Avignon, 1993, La circulation des nouvelles au Moyen-Age, Paris 1994, ss. 243-250.
• GAZAGNADOU, Didier, “The Iranian Origin Of The Word ‘Barid”, Journal Of Persianate Studies, C. 10, Leiden 2017, ss. 49-56.
• GÖK, Halil İbrahim, Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146-1233), Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul 2013.
• GÜLER, Hatice, “Memlûklerde Berîd Teşkilatı”, Tarih Okulu Dergisi, S. 39/12, Nisan, 2019, ss. 202-225.
• HAREKÂT, İbrahim, “Berîd”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, 1992, ss. 498-501.
• İBN ABDÜZZÂHİR, Kâtibinin Gözünden Sultan Baybars, çev. Aydın Usta, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2021.
• İBN FAZLULLAH EL-ÖMERÎ, et-Ta’rif bi’l-Mustalahi’ş-Şerif, tahk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Daru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1988.
• İBN İYÂS, Bedâ’i‘u’z-zühûr fî vekâ’i‘i’d-dühûr, tahk. Muhammed Mustafa, C. 1/1, Kahire 1984.
• İBNÜ’T-TIKTAKA, El-Fahrî (Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirler Tarihi, 632-1258), çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2016.
• KORKMAZ, Ahmet, Kara-Koyunlu Devleti’nin Askerî Teşkilatı, Efeakademi Yayınları, İstanbul 2022.
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad, “Berîd”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, Eskişehir 2001, ss. 541-549.
• KUŞÇU, Ayşe Dudu, Eyyûbî Devleti Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• MEHÂSİNE, Muhammed Hüseyin, Târîhu Medîneti Dimaşk Hilâle’l-Hükmi’l-Fatimî, el-Evâil li’n-Neşri ve’t-Tevzî’ vel-Hademâti’t-Tibâiyye, Dımaşk 2001.
• Moğolların Gizli Tarihi, çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• RACHEWİLTZ, Igor de, “Personnel and personalities in North China in the early Mongol period”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, C. 9/2, Brill 1966, ss. 88-144.
• SADEQUE, Syedah Fatıma, “Development Of Al-Barid Or Mail-Post During The Reign Of Baybars I Of Egypt (1260-1276 A.D.)” Journal Of The Asiatic Society of Pakistan, C. 14/ 2, Pakistan 1969, ss. 167-183.
• SAUVAGET, Jean, La Poste aux Chevaux dans L’empire des Mamelouks, Librairie D’amérique et D’orient, Paris 1941.
• SÖYLEMEZ, Mehmet Mahfuz, “Berîd Teşkilatının Menşeine Dair Bazı Yeni Bulgular”, İslâmiyat, S. 2/4, Ankara 2001, ss. 139-147.
• ŞEŞEN, Ramazan, Selâhaddin Eyyûbî ve Dönemi, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2018.
• ŞİMŞİR, Mehmet, İlk Dönem İslâm Tarihinde Haberleşme, (Râşid Halîfeler Sonuna Kadar), Selçuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 2011.
• TAKİYEDDİN Ahmed b. Ali Makrizî, Kitâbu’s-Sulûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mulûk, tahk. Muhammed Abdulkadir Atâ, C. 1-2, Daru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1997.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkil
• atına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• YAZICI, Nesimi, “Klâsik İslâm Döneminde Haberleşme Kurumu ile İlgili Bazı Mülâhazalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXIX, Ankara 1987, ss. 377-386.
• YILDIRIM, Taner, “Abbasîlerde Bilgi Toplama ve Haberleşme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1/27, Elazığ 2017, ss. 249-264.
• YÜREKLİ, Tülay, “Zengîler ve Eyyûbîlerde İstihbarat”, Türkiyat Mecmuası, C. 72/2, İstanbul 2017, ss. 293-311.
• ZEYDAN, Corci, İslam Uygarlığı Tarihi I, çev. Nejdet Gök, İletişim Yayıncılık, İstanbul 2012.
• ZİYÂDAT, Abdulganî Abdulaziz, “Turukü’l-Berîd fi’Mısır Asrı Selatini’l-Memalikü’l-Bahriyye (748-784 h./1250-1381 m.)”, el-Mecelletü’l-Coğrâfiyyetü’l-Arabiyye, S. 1/48, Kahire 2017, ss. 153-195.