ANAVAPTAPTA LAKE: THE CENTER OF THE WORLD IN BUDDHIST UYGUR MYTHOLOGY

Yıl 2024, , 353 - 374, 20.07.2024

Münevver Ebru Zeren

https://doi.org/10.53718/gttad.1484855

Öz

In Buddhism, as in every religion, there is a belief in a sacred mountain, which is considered the center of the universe, and a water source (ocean/sea/lake) from which emerges this mountain or that gives life to the tree of life as a source of water of life. According to Buddhist mythology, the center of the universe is Mount Meru/Sumeru, surrounded by seven mountain ranges and the ocean, where Gods and celestial beings live. Among the four continents around this mountain, in the middle of Jambudvipa, known as the southern continent where people live, there is Lake Anavatapta, known as the "center of the world". According to Buddhist sources, from this mythological lake, where a dragon ruler (naga king) named Anavatapta lives, four great rivers that give life to the entire continent emerge from the mouths of four sacred animals in four main directions and feed the entire continent. For this reason, Anavatapta is depicted in a spiral form with rivers radiating from the center, in the middle of Buddhist world maps. Symbolically, the lake is represented with astamangala, known as the "eight sacred symbol" in Buddhism, and the lotus flowers inside. This lake, which can only be accessed by the enlightened ones, symbolizes many concepts such as Buddhist enlightenment and Buddhist dharma, prosperity, healing and world domination. Due to these sacred qualities and in line with the aforementioned descriptions, the lake served as a model for architectural structures and liquid containers built in different periods of Buddhism.

In the first part of the article, Buddhist sources, narratives and the geographical position of the lake according to Buddhists are mentioned. The geographical position of Anavatapta which is defined in the Himalayas according to Indian sources, began to change, as Buddhism moved towards East Asia as a result of cultural adaptation. In China, It is located in the Kunlun (Karanlık) Mountains in East Turkestan, which has the same name as the mountain of this lake. In addition, according to Buddhist narratives, the characteristics of Lake Anavatapta, what it symbolizes and the metaphors related to it are discussed. These issues are tried to be strengthened in the next section through three different archaeological works that take the lake as a model and symbol.
In the second part of the article, it is aimed to reveal the place of this sacred center in Buddhist Uyghur literature and art. First of all, the texts in the leading Buddhist works were examined and it was seen which characteristics and metaphors were associated with Anavatapta. Secondly, the depictions of this lake and the dragon ruler living in it in Buddhist wall paintings and its connection with the pool motifs in scenes related to religious ceremonies have been examined. Finally, in this section, shortcuts are given about the features that seems as continuous in the Turkish-Islamic period pool/water source depictions of the Buddhist Lake Anavatapta representation.

The aim of the article is to show that in addition to Mount Sumeru, which is frequently mentioned in texts in line with the understanding of sacred centralism in Buddhist Uyghur mythology, Lake Anavatapta also exists both in texts and pictures with its place in cosmology and its relationship with Mount Sumeru, its symbolism for Buddhist teachings and enlightenment, prosperity, healing and world domination.

Anahtar Kelimeler

Uygur, Buddhism, Mythology, Cosmology, Anavatapta

BUDİST UYGUR MİTOLOJİSİNDE DÜNYANIN MERKEZİ: ANAVATAPTA GÖLÜ

Öz

Her dinde olduğu gibi Budizm’de de evrenin merkezi olarak kabul edilen kutsal bir dağ ile dağın içinden çıktığı veya hayat suyu kaynağı olarak hayat ağacına can veren bir su kaynağı (okyanus/deniz/göl) inancı mevcuttur. Budist mitolojiye göre evrenin merkezi etrafı yedi sıra dağlar ve okyanus ile çevrili olan ve Tanrıların, semavi varlıkların yaşadıkları Meru/Sumeru Dağı’dır. Bu dağın etrafındaki dört kıta arasında insanların yaşadığı güneydeki kıta olarak bilinen Jambudvipa’nın ortasında ise “dünyanın merkezi” olarak bilinen Anavatapta Gölü bulunur. Budist kaynaklara göre içinde Anavatapta adlı bir ejder hükümdarın (naga) yaşadığı bu mitolojik gölün içinden tüm kıtaya hayat veren dört büyük ırmak, dört ana yönde dört kutsal hayvanın ağzından çıkar ve tüm kıtayı besler. Bu nedenle Anavatapta, Budist dünya haritalarının tam ortasında ırmakların merkezden yayıldığı spiral bir formda tasvir edilmiştir. Sembolik olarak ise gölün Budizm’de “sekiz kutlu sembol” olarak bilinen astamangala ve içindeki lotus çiçekleriyle birlikte temsil edilmiştir. Sadece aydınlanmış olanların erişebildiği bu göl başta Budist aydınlanma ve Budist öğreti dharma olmak üzere refah, sağaltım, dünya hükümdarlığı gibi bir çok kavramı simgelemiştir. Göl kutsiyet arz eden bu nitelikleri sebebiyle ve bahsedilen tasvirleri doğrultusunda Budizm’in farklı dönemlerinde yapılmış mimari yapılara, sıvı kaplarına modellik etmiştir.
Makalenin birinci bölümünde bu gölü konu alan Budist kaynaklar, anlatılar ve Budistlere göre gölün gerçek coğrafi konumundan bahsedilmiştir. Budizm’in doğduğu Hint kaynaklarına göre Himalayalar’da bulunan Anavatapta’ya karşılık gelen coğrafi unsur, Budizm Doğu Asya’ya doğru yayıldıkça kültürel adaptasyona uğrayarak değişmiş; Çin’de bu gölün dağ ile aynı adı taşıyan ve Doğu Türkistan’da bulunan Kunlun (Karanlık) Dağları’nda yer aldığı kabul edilmiştir. Ayrıca Budist anlatılar doğrultusunda Anavatapta Gölü’nün özellikleri, neleri simgelediği ve ona ilişkin metaforlar ele alınmıştır. Bu konular, bir sonraki bölümde gölü model ve sembol olarak alan üç farklı arkeolojik eser üzerinden pekiştirilmeye çalışılmıştır.
Makalenin ikinci bölümünde ise bu kutsal merkezin Budist Uygur edebiyatında ve sanatındaki yerinin açığa çıkarılması hedeflenmiştir. Öncelikle başlıca Budist eserlerdeki metinler incelenmiş ve gölün hangi özellik ve metaforlarının öne çıkarıldığı incelenmiştir. İkinci olarak Budist duvar resimlerinde bu gölün ve içinde yaşayan ejder hükümdarın tasvirleri, dini ayinlere ilişkin sahnelerde yer alan havuz resimleriyle bağlantısı bir çok örnek üzerinden irdelenmiştir. Bu bölümde son olarak Budist Anavatapta Gölü temsilinin Türk-İslam döneminde havuz/su kaynağı tasvirlerinde benzerlik gösteren özellikleri hakkında kısa ipuçları verilmeye çalışılmıştır.
Makalenin amacı, Budist Uygur mitolojisinde kutsal merkeziyetçilik anlayışı doğrultusunda metinlerde sıklıkla geçen Sumeru Dağı’nın yanı sıra Anavatapta Gölü’nün de gerek metinlerde gerekse resimlerde var olduğunu, kozmolojideki yeri ve Sumeru Dağı ile ilişkisini, Budist öğreti ve aydınlanma, refah, sağaltım ve dünya hükümdarlığı gibi kavramları simgelediğini örnekleriyle ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Uygur, Budizm, Mitoloji, Kozmoloji, Anavatapta

Kaynakça

• AĞCA, Mustafa, Eski Uygur Türkçesinde Dua / Alkış (Anlambilimsel Bir İnceleme), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2015.
• AYAZLI, Özlem, Altun Yaruk VI. Kitap, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), İstanbul 2009.
• BOISSELIER, Jean, “The Symbolism of Neak Pean and Its Importance for the Angkorian Monarchy”, SPAFA Digest, S 11/3, 1990, s. 6-11.
• DEMİR, Hatice, “Eski Türklerde Su Kültü ve Anadolu Selçuklu Mimarisi Üzerindeki Etkileri”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD), S. 5, 2019, s. 23-46.
• ELIADE, Mircae, The Sacred and The Profane. The Nature of Religion. çev. Willard R. Trask, A Harvest Book, New York 1957.
• Encyclopedia of Buddhism Vol. I (A-L), Ed. Robert E. Buswell vd., Macmillan Reference USA, New York 2004.
• ERSAN, Raziye, Altun Yaruk Bağlamında Eski Uygurcada Fiil Birleşmeleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2015.
• ESİN, Emel, “L’Homme et Son Univers Dans Les Inscriptions et Textes Médiévaux Turc, L’Homme et Son Univers au Moyen Âge. Actes du septième congress international medieval (30 août – 4 Septembre 1982), I , Ed. Christian Wenin, Éditions de l’Institut Supérieur de Philosophie, Louvain-La-Neuve 1986, s. 414 – 418.
• ESİN, Emel, Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2004.
• ESİN, Emel, “Turkic and Ilkhanid Universal Monarch Representations and the Cakravartin”, Proceedings of the Twenty-Sixth International Congress of Orientalists, New Delhi 4-10th January, 1964, Volume II, Rabindra Bhavan, New Delhi 1968, s. 86-132.
• GAO, Yang, “The Idea of the Anavatapta Lake in India and Its Adoption in East Asia”, Religions, S. 11/3, 2020, s. 1-16.
• GRÜNWEDEL, Albert, Altbuddistische Kultstätten In Chinesisch Turkistan, Berichte Über Archaologische Arbeiten von 1906 bis 1907 Bei Kuça, Karaşar und In Der Oase Turfan, Königlisch Preussische Turfan-Expeditionen, Druck und Verlag Von Georg Reimer, Berlin 1912.
• HACKIN, J., “Mythologie du Bouddhisme en Asie Centrale”, Mythologie Asiatique Illustree, Librairie de France, Paris 1928, s. 217-226.
• HÄRTEL, Herbert, YALDİZ, Marianne, Along the Ancient Silk Routes: Central Asian Art from the West Berlin State Museums, The Metropolitan Museum of Art, New York 1983.
• HIGHAM, Charles E.V., Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations, Facts on File, Inc., New York 2004.
• İSİ, Hasan, “Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde “Sumer~Sumeru Taġ” İfadesi Üzerine”, Folklor/Edebiyat, S. 26/103, 2020, s. 597-608.
• İSİ, Hasan, “Gamalı Haç (Swastika) ve Budist Uygur Kültüründe Kullanımı”, Milli Folklor, S. 18/141, 2024, s. 154-166.
• KARURATNE, T.B., “The Healing Power of the Waters of Anavatapta”, Sri Lanka Journal of Humanities, S. 16, Sri Lanka 1990, s. 137-155.
• LE COQ, Albert von, Chotcho. Ergebnisse der kgl. Preussischen Turfan Expeditionen, Dietrich Reimer, Berlin 1913.
• MUROGA, Nobuo, UNNO, Kazutaka, “The Buddhist World Map in Japan and Its Contact with European Maps”, Imago Mundi, S. 16/1, 1962, s. 49-69.
• MUS, Paul, “Barabuḍur: Les Origines Du Stūpa et La Transmigration, Essai d'Archéologie Religieuse Comparée”, Bulletin de l'École Française d'Extrême-Orient, S. 32/1, 1932, s. 269-439.
• OSTO, Douglas, Power, Wealth and Women in Indian Mahayana Buddhism. The Gandavyuha-Sutra, Routledge, London-New York 2009.
• RÖHRBORN, Klaus, Uigurische Wörterbuch. Sprachmaterial der Vorislamischen Türkichen Texte Aus Zentralasien, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1977.
• Si-yu-ki. The Buddhist Record of the Western World. Translated from the Chinese of Hiuen Tsiang (A.D. 629), C. I, çev. Samuel Beal, Asian Educational Service, New Delhi, Chennai 2003.
• XING, Guang, The Evolution of the Concept of the Buddha from Early Buddhism to the Formulation of the Trikaya Theory, University of London, School of Oriental and African Studies (Doktora Tezi), London 2002.
• TOKYÜREK, Hacer, Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Maniheizm Terimleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), Kayseri 2011.
• TOKYÜREK, Hacer, “Eski Uygurcada Cundī Buddha’nın Tasviri”, Karadeniz Araştırmaları, S. 16/64, 2019, s. 711-723.
• TOKYÜREK, Hacer, “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 33, 2013, s. 221-281.
• TURGUT, Hilal, “Tarihi Türk Bahçelerinde Havuz Yapıları”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, S. 1/3, 2012, s. 116-134.
• TÜRKEŞ SUCU, Nebahat, Eski Uygur Türkçesi Örneğinde Eşdizim (Altun Yaruk, Maytrisimit, Huastuanift, Kuanşi İm Pusar), Sinop Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sinop 2023.
• UZUNKAYA, Uğur, “Eski Uygurca Fiziki Coğrafya Terimleri Üzerine”, Karadeniz Araştırmaları, S. 15/60, 2013, s. 182-200.
• UZUNKAYA, Uğur, “Eski Uygurca Pārāyaṇavagga’ya İlişkin Fragmanlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, S. 74, 2022, s. 7-38.
• ZEREN, Münevver Ebru, Maniheizm ve Budizm’in Uygurların Kültür Hayatına Etkileri, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2015.