TÜRK KÜLTÜRÜNDE DAĞ VE DÜZGÜN BABA DAĞI

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 13 - 24, 20.01.2019

Onur Köse

Öz

İslamiyet
öncesi Türk kültürünün önemli bir motifi olan dağ kültü, Türk inanç dairesinin
ve kültürel kodlarının ana merkezindeki unsurlardan birisidir. Evren
tasavvurundan, efsanelere, dini ritüellere ve mitolojiye kadar Türk kültürünün
içinde heybetiyle her zaman bir dağ vardır. Değişen zaman ve coğrafyaya rağmen
yansımalarını hala sürdüren bu kadim kült, binlerce yıldır yaşıyor. Çalışmamızda
Türkler için dağ ne anlam ifade etmiştir, kültürün içindeki konumu ve taşıdığı
anlamlar nelerdir, bu konular üzerine eğilmekle beraber, Orta Asya’dan ve Eski
Türklerden o kadar da uzak olmayan yakın bir örnek üzerinde duracağız; Tunceli
(Dersim) bölgesinde bulunan, Alevi Bektaşi İnancı için önemli bir kutsal mekân
olan Düzgün Baba dağının, efsanesinin ve evliyası Düzgün Baba (Şah Haydar/Ak
Haydar) üzerinde duracağız.  Düzgün
Baba’nın mekanının İslamiyet öncesi inançlardan taşıdığı dağ kültüne ve diğer
kadim izlerin üzerine eğilmeye çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Düzgün Baba, Tunceli, Dersim, Dağ Kültü, Alevilik, Eski Türkler

Kaynakça

• AKGÜN, Engin, (2007). “Şamanist Türk Halklarında Kurban Sungusu ve Kendisine Kurban Sunulan Varlıklar”, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1 (2), ss. 139-153.
• Antranik, Dersim Seyahatname, çev. Payline Tomasyan, Aras Yayıncılık, İstanbul 2014.
• ARSLAN, Yusuf, (2017). “Türkistan’dan Tunceli’ye Kurban İnancı”, Milli Folklor, S. 115, ss. 51-62.
• BARS, Mehmet Emin, “Türk Destanlarında Mağara Kültü Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. X, S. 52, 2017, ss. 75-82.
• BARS, Mehmet Emin (2018). “Şamanizmden Tasavvufa Şamandan Sufi/Veliye Değişim/Dönüşümler”, Türkbilig, S. 36, ss. 167-186.
• BAYAT, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi 2, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• BAYAT Fuzuli, (2006). “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”, Folklor/Edebiyat, C. XII, S. 46, ss. 47-60.
• ÇETİN, İsmet, (2007). “Türk Kültüründe Bab (Baba)/ Ata Geleneği”, Milli Folklor, 76, ss. 73-75.
• DENİZ, Bekir, (2008). “Batı Göktürklerin Başkenti: Miñ Bulak”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, I, ss. 95-125
• DENİZ, Dilşa, Yol/Re Dersim İnanç Sembolizmi Antropolojik Bir Yaklaşım, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• ERSOY, Ruhi, (2002). “Türklerde Ölüm Ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüeller”, Milli Folklor, S. 54, ss. 86-101.
• GÜVEN, Kenan, Tabiat Güzellikleri ve Kültürel Değerleri ile Tunceli, AKM Yayınları, Ankara 1991, C. LII.
• HASSAN, Ümit, Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Doğubatı Yayınları, Ankara 2015.
• IŞIK, Yüksel, Bir Tutam Tunceli, Tunceli Valiliği, Ankara 2012.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, TTK, Ankara 1995.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
• KALAFAT, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, AKM Yayınları, Ankara 1995.
• KUMARTAŞLIOĞLU, Satı, (2014). “Türk Kültüründe Ateş ve Ocak İyeleri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 43, ss. 175-190.
• OCAK, Ahmet Yaşar, Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim, İstanbul 2015.
• OCAK, Ahmet Yaşar, “Eski Türkler’de Dağ Kültü”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. VIII, ss. 401-402.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. II., TTK, Ankara 1995.
• ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2001.
• ROUX, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı, İstanbul 2002.
• ŞEŞEN, Ramazan, İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekler, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010.
• TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Elips Kitap, Ankara 2007.