KAÇARLAR DÖNEMİNDE İRAN’IN KÖRFEZ BÖLGESİ, IRAK, SURİYE, LÜBNAN VE YEMEN BÖLGELERİNDEKİ ŞİİLERLE İLİŞKİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 4, 409 - 426, 20.07.2020

Hamideh Takizadesis , Tanju Ateş

Öz

Safevilerden sonra İran coğrafyasında kurulan devletler, Afganlar, Avşarlar, Zendler ve Kaçarlardır. Ancak Osmanlı Devleti için Orta Doğuda büyük bir tehlike haline gelen devlet Kaçarlardır. Kaçar Şahları, Safeviler gibi Şiilik mezhebini siyasi, askeri, ekonomik ve ideolojik çıkarları doğrultusunda kullanmaya başladılar. Ortadoğu coğrafyasında Osmanlı Devleti, Kaçarların en büyük ve güçlü rakibi idi. Osmanlı hâkimiyetindeki Irak, Basra Körfezi, Yemen, Suriye ve Lübnan bölgelerinde Şii mezhebine mensup büyük bir halk kitlesi bulunmaktaydı. Kaçar Şahları, Osmanlı devletini zayıflatmak ve yıpratmak, Orta Doğuda siyasi, askeri ve ekonomik alanlarda Osmanlı Devletine üstünlük sağlamak için Osmanlı hâkimiyetindeki Şiileri desteklemiş ve onları sahiplenmiştir. Osmanlı hâkimiyetindeki Irak’ta, Basra Körfezin’de, Yemen’de, Suriye’de ve Lübnan’daki Caferi, İsmaili, Zeydi, Nuseyri, Dürz, gibi Şii oluşum kollarına siyasi, askeri, ekonomik ve mezhebi ilişkiler kurulmuş ve bu Şiileri Osmanlı aleyhinde kışkırtmıştır. Bu politika Kaçarların kuruluşundan I. Dünya savaşına kadar sürmüştür.
Anahtar Kelimeler: Kaçar Henadanı, Osmanlı Devleti, Şiilik ve Orta Doğu.

Anahtar Kelimeler

Kaçar Henadanı, İran, Körfez Bölgesi

Teşekkür

herkese çok teşekkürler

IRAN’S RELATION WITH THE SHIITES IN THE GULF REGION, IRAQ, SYRIA, LEBANON AND YEMEN DURING THE QAJAR PERIOD

Öz

After the demolition of the Safavid State, sovereignty was established in the Iranian geography by Afghans, Afsharids, Zends and Qajar srespectively. Undoubtedly, after the Safavids, the most powerful state that dominated theregion was Qajars. As a matter of fact, the next target of the Qajars, that strengthened their sovereignty in Iran, will be in the Middle East region. They willuse Shiism as a force, like the Safavids, who had their predecessors, in orderto gainsovereignty in the Middle East. Of course, the idea of establishing sovereignty in there gionvia Shiism, which was put intopracticeby Qajars, made the conflict between the Ottomans, who were therulers of the region and the biggest state of the Sunni Islamic world and the Turkish world at thatera, and Qajars. The Qajars provided political, economic and sectarian supportto the Shii tegroupssuch as Iraq, the Persian Gulf, Yemen, Syria and Lebanon in the Ottoman rule, İsmaili, Zeydi, Nuseyri and Durzi, and provoked these Shii tegroupsagainst the Ottoman State. This policy continued from theestablishment of the Qajar people in 1795 until the First World War.

Anahtar Kelimeler

Qajar Dynasty, Ottoman State, Shiismand the Middle East

Kaynakça

• KAYNAKLAR Başbakanlık Osmanlı Arşivi: -İrade Mesail-i Mühimme, no.4ııı, 4ııı Lef; Ecnebi Defteri, 43/1 -Maarif Mektubi Kalemi, no:21/66 -Yıldız Hususi Maruzatı, no:159/86. Telif Eserler: -ALGAR, Hamid; Din ve Dolet Der İran(Nekkşe Ulema Der Dovre Kaçar), (Mütercim. Ebu Kasım Serri), İnteşârât-ı Tus, Tahran-1369. -ATEŞ, Abdurahman; Nadir Şah Döneminde Osmanlı-İran Mücadeleleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Isparta-2001, s.44-48. -ATLIOĞLU, Yasin; Lübnan Marunileri, Kaknüs Yayınları, İstanbul-2014,. -BAKTIAYA, Adil; Osmanlı Suriyesinde Arapçılığın Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul-2016. -BOSTAN, İdris; Osmanlılar ve Deniz, Küre Yayınları,(4.bsk.), İstanbul-2013. -ÇOŞKUN, Ali;‘’Bir Dini Grup Olarak Nuseyriler ve ya Suriye Alivileri’’, Dini Eğitim Araştırmaları Dergisi, İstanbul-2003, S.XI. -DAVİDSON; Roderic H.; Osmanlı İmparatorluğunda Reform, (Ter.Osman Akınbay), Agora Yayınları, İstanbul-2005. -EDİTÖR, Osmanlı Devleti ve Dünya (Haz. Kemal Karpat), Timaş Yayınları, İstanbul-2015. -Engel Barbara A.-Janet Martin, Rusya Tarihi(Çev.Feyaz Şahin), İnkıap Yayınları, İstanbul-2020. -ENSARÎ, Behmen; İnkılab-ı Meşrute Ez Ağaz Ta Encam, İnteşarat-e Noşehr Semir, Tahran-1368. -ENSARİ, Mesut Ensari, Nekş-e Ruhaniyet Der Tarih-e Muaser-e İran, Enteşarat-e Mualimin, Tahran-1360. -EMRENCE, Emre; Osmanlı Ortadoğusunu Yeniden Düşünmek, Kültür Yayınları, İstanbul-2010. -FARUQHİ, Suraiya; Osmanlı ve Etrafındaki Dünya, Kitapevi Yayınları, İstanbul-2010. -GERÇEKSEVER, Abdulkadir ; Kayıp Kimlik Basra Körfezi, IQ Külür Yayınları, İstanbul-2005. -HAKYEMEZ, Cemil; Osmanlı-İran İlikileri,Sünni-Şii İttifakı, Kitabevi Yayınları, İstanbul-2014. -HARİRÎ, Abdülhadi; Teşi’eye ve Meşrûtîyet Der İran, İnteşârât-ı Emîr Kebîr, Tahran-1380. -HASLIP, Joan; Tanrının Gölgesi II. Abdülhamit, (çev.Mert Çelik), Profil Yayınları, İstanbul-2008. -HIRST, David; Lübnan Orta Doğunun Savaş Alanı,(çev.Timur Demirtaş), İyi Düşün Yayınları, İstanbul-2016. -HOURANİ, Albert; Arap Halkları Tarihi, (çev.Yavuz Alogan), İletişim Yayınları,(12.bsk), İstanbul-2016. -KARADENİZ, Yılmaz; Kaçarlar Döneminde İran, Selenge Yayınları, İstanbul-2015. -KARADENİZ, Yılmaz; İran’da Sümürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanlığı(1795-1925), Selenge Yayınları, İstanbul-2014. -KHOSHBAKHT, Lotfali; İranda Milli Kimli İnşası (Farslılık ve Şiiliğin İçselleşmesi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara-2010. -KOR, Zahide Tuba; İç Savaşın Gölgesinde Lübnan, İlke Yayınları, İstanbul-2006. -KÖSE, İsmail; İngiliz Arşiv Belgelerinde Arap İsyanları, Kronik Yayınları, İstanbul-2018. -KURŞUN, Zekeriya; Necid ve Ahsa Sancaklarında Osmanlı Hâkimiyeti, Türk Tarih Kurumu, Ankara-2010. -KURT, Burcu; Osmanlı Basra’sında Toprak ve Toplum, (1908-1914), Küre Yayınları, İstanbul-2015. -LAMBTON, Ann K.S.; Dolet ve Hükümet Der Dovr-e Mıyan-e İslâm, (Mütercim.Ali Merşedizad), İnteşarat-e Tabyan, Tahran-1379. -LEWİS,Bernard -P.M. Holld-A.K.S. Lambton, İslâm Tarihi, Kültür ve Medeniyeti, Kitabevi Yayınları, 2.bsk., İstanbul-1997. -Lewis Bernerd, Taihte Araplar, (Çev.Hakkı Dursun Yıldız), Ağaç Yayınları, İstanbul-2009. -LUTSKİY, Borisoviç; 16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar Arap Ülkelerinin Tarihi, (çev.Turan Keskin), Yordam Yayınları, İstanbul-2017. -OKTAV, Özden Zeynep; Basra Körfezinin Değişen Dinamikleri, Beta Yayınları, Ankara-2015. -PAŞA, Ahmed Reşid; Yemen ve San’a Tarihi,(Haz.Gizem Yıldız), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul-2015. -PRASHAD, Vijay; Ulusun Ölümü ve Arap Devriminin Geleceği, (çev.Sinem Erdoğan), Yordam Yayınları, İstanbul-2017. -ROGAN, Eugune; Araplar(Bir Halkın Tarihi), (çev.Cem Demirkan), Pegasus Yayınları, İstanbul-2017. -SIRMA, İhsan Süreyya; Osmanlı Devletinin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul-1996. -SOFİZEDE Abdulvahid, Kaçarlar Döneminde Osmanlı-İran İlişkileri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Genel Türk Tarih Anabilim Dalı, Ankara-2014. -TEBER, Ömer Faruk; XVI. Yüzyılda Kızılbaşlık Farklılaşması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara-2014. -TURAN, Namık Sinan; İmparatorluk Diplomasisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, (2.bsk), İstanbul-2015. -YEĞEN, Erdoğan; Sultan Abdülhamit, Sentez Yayınları, Bursa-2014.