II. ABDÜLHAMİD DEVRİ HAFİYELERİNDEN VÂMIK ŞÜKRÜ EFENDİ VE 24 TEMMUZ 1901 TARİHLİ JURNALİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 4, 427 - 446, 20.07.2020

Çağrı Çalışkan

Öz

Kendine bağlı oluşturduğu hafiyelik teşkilatıyla her türlü habere ulaşma imkanını elde eden II. Abdülhamid başta hafiyeliği profesyonel meslek haline getirmiş insanların yanında, kendine jurnal verebilecek her türlü insan potansiyelinden yararlanmaya çalışmıştır. Devlet memurlarından sokaktaki insana kadar her türlü kişinin dahil olduğu bu teşkilat etkin bir şekilde kullanılmıştır. II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte ortaya çıkan özgürlük havası içerisinde II. Abdülhamid dönemi eleştiriye açık bir alan haline gelmiş ve doğal olarak hafiyelik ve jurnalcilik uygulamaları da bundan nasibini almıştır. Çalışmaya konu olan Vâmık Şükrü, Dahiliye Nezaretinde çalışan bir memur olarak jurnalcilik faaliyetlerinin içerisinde kendine yer bulmuştur. Vâmık Şükrü’nün vermiş olduğu jurnal, tam da II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Servet-i Fünun’da yayınlanmış ve “devr-i sabığı” eleştirmek için bir malzeme olarak kullanılmıştır. Vâmık Şükrü jurnalinde İkdam gazetesindeki bir yazıyı ve Ali Suavi’nin Hive risalesini hedef göstererek İslam dünyasını etkileyebileceğini ifade etmiştir. Bu çalışmanın amacı hafiyelik mesleğine mensup olan Vâmık Şükrü’nün hayatı, faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olmanın yanında, vermiş olduğu jurnalin o dönemde ne kadar etkili olduğu ve neden böyle bir jurnal vermiş olabileceğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Hafiye, Jurnal, Servet-i Fünun, İkdam

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri-BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası, 811/60801, 7 Safer 1314/18 Temmuz 1896. Bab-ı Ali Evrak Odası, 1700/127490, 21 Rebiü’l-Ahir 1319/7 Ağustos 1901. Dahiliye Memur Sicil Zarfları, 36/4, 29 Zilhicce 1288/10 Mart 1872. Dâhiliye Nezâreti Mektûbi Kalemi, 2408/111, 4 Cemaziye’l-Ahir 1318/29 Eylül 1900 Dâhiliye Nezâreti Mektûbi Kalemi, 495/57, 26 Muharrem 1320/5 Mayıs 1902. Dâhiliye Nezâreti Mektûbi Kalemi, 163/33, 14 Ocak 1894. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi, 1969/23, 8 Zilhicce 1309/4 Temmuz 1892. Dâhiliye Mektûbi Kalemi, 1279/85, 15 Receb 1326/13 Ağustos 1908. Hariciye Nezâreti Tahrîrât 247/24. İrade Dosya Usulü 54/7, 13 Muharrem 1338/8 Ekim 1919. Ma’ârif Nezâreti Nezareti Mektûbi Kalemi, 284/22, 4 Rebîü’l-Âhir 1313/24 Eylül 1895, Ma’ârif Nezâreti Mektûbi Kalemi, 284/22, 4 Rebiü’l-Evvel 1313/24 Eylül 1895 Maarif Nezâreti Mektubi Kalemi, 659/15, 11 Cemaziyülahır 1320/15 Eylül 1902. Ma’ârif Nezâreti Mektûbi Kalemi, 195/9, 30 Recep 1311/6 Şubat 1894. Ma’ârif Nezâreti Mektûbi Kalemi, 527/69, 7 Cemaziye’l-Ahir 1318/2 Ekim 1900. Maarif Nezâreti Mektubi Kalemi, 659/15, 11 Cemaziyülahır 1320/15 Eylül 1902. Ma’ârif Nezâreti Mektûbi Kalemi, 394/8, 4 Zilhicce 1315/26 Nisan 1898. Yıldız Husûsi Marûzat, 367/102, 25 Ramazan 1314/27 Şubat 1897. Yıldız Dâhiliye Nezâreti Marûzatı, 12/54, 13 Cemaziye’l-Ahir 1321/6 Eylül 1903. Salnameler 1891, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1896, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1897, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1898, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1899, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1900, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1901, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1902, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1903, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1904, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1905, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1906, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1907, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1908, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). 1918, Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, İSAM (İslam Arattırmaları Merkezi). Gazeteler ve Dergiler İkdam Gazetesi, 15 Şubat 1312 (27 Şubat 1897), Ankara Üniversitesi Gazeteler Veri Tabanı. İkdam Gazetesi, “Mesa’il-i Mühimme-i Siyasiye” 11 Temmuz 1317 (24 Temmuz 1901), Ankara Üniversitesi Gazeteler Veri Tabanı. Vamık Şükrü, Pervin 21 Kanun-ı Sani 1325/3 Şubat 1910, Milli Kütüphane. Musavver Servet-i Fünun, 13 Teşrin-i Sani 1324 (26 Kasım 1908), Milli Kütüphane.
• Kitaplar ve Makaleler ALİ Suavi, Hive, İ.B.B Atatürk Kitaplığı, Artin Asaduryan Matbaası, İstanbul, 1910. AYAN, Gönül, 2012, “Vamık ve Azra”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul, s. 504-505. BEYHAN, Mehmet Ali, 1999.“II. Abdülhamid Döneminde Hafiyelik Teşkilatı ve Jurnaller”, İlmi Araştırmalar, 8, İstanbul, s. 65-83. BİRİNCİ, Ali, 2012. Tarihin Hududunda Hatırat Kitapları, Matbuat Yasakları ve Arşiv Meseleleri, Dergah Yayınları, İstanbul. ÇAKIR, Hamza, Aydın, Hakan, 2010. “İkinci Meşrutiyet Dönemi Basın Sansürü”, İkinci Meşrutiyet Devrinde Basın ve Siyaset, Ed. Hakan Aydın, Palet Yayınları, Konya, 2010, s. 237-257. ÇALIŞKAN, Çağrı, 2019. II. Abdülhamid Döneminde Kitaplar Üzerinde Sansür Uygulamaları (1876-1909) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. DEMİREL, Fatmagül, 2007. II. Abdülhamid Devrinde Sansür, Bağlam Yayıncılık, İstanbul. EBUZZİYA, Ziyad, 1989. “Ahmet İhsan Tokgöz” TDV İslam Ansiklopedisi, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul. ER, Turgut, 2014. Arşiv Belgelerinin Işığında Türkiye’de Sansür (1938-1945), Berikan Yayınevi, Ankara. GEORGEON, François, 2018. Sultan Abdülhamid, çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları. GÖR, Emre, 2016. II. Abdülhamid’in Hafiye Teşkilatı, Ötüken Yayınları, İstanbul. İNUĞUR, M. Nuri, 1982. Basın ve Yayın Tarihi, Çağlayan Basımevi, İstanbul. İSKİT, Server, 1943. Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başvekalet Basın Yayın Umum Müdürlüğü. KARAL, Enver Ziya, 2011. Osmanlı Tarihi, c. VIII, Türk Tarih Kurumu, Ankara. KARAKIŞLA, Yavuz Selim, 2003.“Sultan II. Abdülhamid’in İstibdat Döneminde (1876-1909) Hafiyelik ve Jurnalcilik” Toplumsal Tarih, S. 119, s. 12-21. KARAKIŞLA, Yavuz Selim 2003. “II. Abdülhamid’in İstibdat Döneminde Jurnalciliğin Boyutları”, Toplumsal Tarih, S. 120, s. 24-29. KOCABAŞOĞLU, Uğur, 2019. “Hürriyet’in Basması Kadar Basını da Ünlüdür…”, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, Ed. Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. KOLOĞLU, Orhan, 2013. Curnalcilikten Teşkilat-ı Mahsusa’ya, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul. KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul. ÖZEN, Osman, Kuzucu, Kemalettin, 2016-2017. “Türk Basın Tarihinde Artin Asaduryan Matbaası ve Matbaada Basılan Süreli Yayınlar”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 71-72, s. 117-138. ÖZEN, Osman, 2017. “Artin Asaduryan’ın Hayatı ve Basın Faaliyetleri (1853-?)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. PEHLİVANLI, Hamit, “Osmanlılarda İstahbaratçılık”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, C. 13, s. 663-667. KABACALI, Alpay, 2000. Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, Literatür Yayınları, İstanbul. JOHNSON, Aaron S., 2012. A Revolutionary Young Ottoman: Ali Suavi (1839-1878), Institute of Islamic Studies, McGill University, Montreal. SAMİ, Şemseddin, 2017. Kamus-ı Türki, haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal, İdeal Yayınları, İstanbul. SEYHAN, Salih, 2013. “II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basını ve İçeriklerinden Seçilmiş Örnekler”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/3. ŞEBER, Nurdan İpek, “Namlunun Ucundaki Padişah: Abdülhamid’e Karşı Planlanan Suikastler”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: 22, Bahar, 2012, s. 31-59. TAN, Murat, 2016. “II. Meşrutiyet Romanında Sultan Abdülhamid’e Karşı Verilen İktidar Mücadelesi” International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/10 Spring 2016, s. 563-580. TOKMAK, A.Naci, 2012. “Vâmık ve Azra”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul, s. 503-504. TOPUZ, Hıfzı, 2018. II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitapevi, İstanbul. UÇMAN, Abdullah, 1989. “Ali Suavi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul, s. 445-448. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Ali Suavi ve Çırağan Vakası” Belleten, S. 28, S. 29, 1994, s. 71-118. YAZICI, Nesimi, 2000. “İkdam” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, 2000, s. 24-25.