TİMURLU VE AK-KOYUNLU, KARA-KOYUNLU TÜRKMENLERİNDE KENGEŞ MECLİSİ

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 6, 261 - 268, 20.07.2021

Kazım Paydaş

https://doi.org/10.53718/gttad.896293

Cited By: 1

Öz

Eski Türk devletlerinde mevcut olan Kengeş meclisi Timurlu, Kara-Koyunlular ve Ak-Koyunlu devlet yapısında da bulunmaktaydı. Kengeş, danışma ya da müzâkere etme anlamlarına gelir. Timurlular, Kara-Koyunlular ve Ak-Koyunlular’da hükümdar, hükümdarın kardeşleri, oğulları, hanımları, aşiret reisleri ve askerî komutanlar, devlet ile ilgili meseleleri ele almak için Kengeş meclisleri düzenlerlerdi. Kengeş meclisi savaş esnasında da toplanmaktaydı. Hükümdarın bazı durumlarda meclisin kararının dışında kendi fikrini uyguladığı da olmaktaydı.
Kengeş meclisi çoğunlukla devletin önemli meselelerini görüşmek için toplanıyordu. Kengeş meclis hükümdar başkanlığında toplandığı zaman, hükümdar meclisin kararı üzerinde büyük etkiye sahip oluyordu. Savaş kararı, genellikle Kengeş Meclisi’nde verilmekteydi. Ancak meclisin çoğunluk kararına rağmen son sözü hükümdar söylerdi. Ayrıca, Kengeş meclisine bazen ve gerektiğinde hatunların da başkanlık etmeleri eski Türk devletlerinde kadına verilen önem açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Timurlu, Ak-Koyunlu, Kara-Koyunlu, Kengeş, Meclis

THE KENGEŞ ASSEMBLY İN TİMURİD AND AQ-QOYUNLU, QARA-QOYUNLU TURKMENS

Öz

The Kengeş council, existing in ancient Turkish state, was found in Timurids, the Qara-Qoyunlu and the Aq-Qoyunlu state structure. Kengeş means consultation or negotiation. In Timurids, the Qara-Qoyunlu and the Aq-Qoyunlu ruler, the brothers of the ruler, his sons, wives, tribal leaders and military commanders ordered the Kengeş assemblies to address issues related to the state. The Kengeş council were collected during the war, too. In some cases, outside of the council's decision the ruler had his idea to be applied, also.
The Kengeş council largely was convened to discuss important issues of the state. When the Kengeş council convened under the ruler, he had a big impact on the council's decision. The desicion of war usually was given in the Kengeş council. But despite the decision of the majority of parliament, monarch would say the last word. Moreover, sometimes and when needed, chairing of the ladies to the Kengeş council in the old Turkish state was important in terms of importance given to women.

Anahtar Kelimeler

Timurid, Aq-Qoyunlu, Qara-Qoyunlu, Kengeş, Council

Kaynakça

• Aka,İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Arayancan Ayşe Atıcı, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihânşah ve Dönemi 1438-1467 (Dini-Siyasi-Kültürel, Sosyal), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara 2010.
• Donuk Abdülkadir, Eski Türk Devletlerinde İdarî, Askerî Unvan ve Terimler, Türk dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988.
• Ebu Bekr-i Tihranî, Kitâb-ı Diyarbekriyye, Neşr. Necati Lugal- Faruk Sümer, C. I, TTK Yayınları Ankara 1993; Ebu Bekr-i Tihranî, Kitab-ı Diyarbekriyye, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları Ankara 2014.
• el-Azzâvî el-Mehâmî Abbas, Tarihü’l Irak Beyne İhtilâleyn el-Hükûmetü’l-Türkmâniyye, C. III, Dâru’l-Arabiyyetû’l-Mavsuât, Bağdat, 1939.
• el-Bağdadî Abdullah b. Fethullah, el-Düvelü’l-İslamiyye fi el-Şark, tah. Târık Nâfi’ el-Hamdânî, Dâr’ul-Mektebetü’l-Hilâl, 2010.
• Erdem İlhan - Paydaş Kazım, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi, Birleşik Kitabevi Ankara 2007.
• Fazlullâh b. Rüzbihan Hunci-i İsfahani, Tarih-i Alem Aray-ı Emini, Persian text edited by John E. Woods, London 1992; V. Minorsky, Persia A.D 1478-1490 (An Abridged Translation of Fadlullah b. Rüzbihan Khunji's Tarikh-i Alem-Ârâ-yı Amini), London 1957.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârih, nşr. Abdul-Hüseyin Nevaî, İntişarat-ı Esatir, C. III, Tahran, 1389/2010; Türkçe terc. Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârih, terc. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara, 2006.
• İbn Arabşah, Acâibu’l-Makdûr, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2012.
• Kafesoğlu İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1986.
• Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, haz. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, TDK Yayınları, Ankara 2018.
• Kazvînî Muhammed Yusuf Vale-i İsfahanî Hold-i Berin (Tarih-i Timuriyân ve Türkmenân), haz. Mir Haşim Muhaddis, Mirâs-ı Mektûb, Tahran 1379/2000.
• Kazvînî Yahyâ-yi, Lübbü’t-Tevârih, Yay. Seyyid Cemâleddin-i Tahrani, Müessese-i Haver, Tahran, 1314/1935.
• Koca Salim, Türk Kültürünün Temelleri, Berikan Yayınları, Ankara 2003.
• Kurat Akdes Nimet, Peçenek Tarihi, Devlet Basımevi, İstanbul 1937.
• Manz Beatrice Forbes, Timurlenk, Çev. Zuhal Bilgin, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
• Mirhvand, Tarih-i Ravzatu’s Safa fi Sîreti’l-Enbiya ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ,. Haz. Cemşid Kiyanfer, İntaşarat-ı Esatir, C. VI/II, Tahran 1385/2006.
• Mori Masao, "Kuzey Asya'daki Eski Bozkır Devletlerinin Teşkilatı", Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 9, 1978.
• Muhyî-yi Gülşenî, Menâkıb-i İbrahim Gülşenî, Neşr. Tahsin Yazıcı, TTK Yayınları, Ankara 1982.
• Nişaburî Mahmud b. Abdullah-ı, Tarih-i Türkmâniye, The National Library of Israel, Jarusalem, Israel Ms. Yah. Ar. 1132.
• Nizamüddin Şâmi, Zafernâme, Çev. Necati Lugal,Türk Tarih Kurumu, Ankara 1987.
• Ögel Bahattin, Türklerde Devlet Anlayışı, Başbakanlık Basımevi Ankara 1982.
• Özgüdenli Osman Gazi, “Muşa’şa’lar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 32 İstanbul, 2006.
• Paydaş Kazım, “Karakoyunlular”, İslam Tarihi ve Medeniyeti Müslüman Türk Devletleri-II, ed. Muhammet Hanefi Palabıyık-Osman Çetin, C. 9, Siyer Yayınları, İstanbul 2018.
• Paydaş Kazım, Ak-Koyunlu Devlet Teşkilâtı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara, 2003.
• Sümer Faruk, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), C. I, TTK Yayınları, Ankara, 1992.
• Şerefhan Bitlisi, Şerefname, Terc. Mehmet Emin Borzaslan, 1.bs. Ant Yayınları, C. II, İstanbul, 1971.
• Şerefüddin Ali Yezdi, Zafername, C. I tas. Seyyid Said Mir Muhammed Sadık, Merkez-i Tahkikat-ı Rayane-i Kaime-i Isfahan.
• Tüzükat-ı Timur, Haz. Kutluhan Şakirov-Adnan Aslan, Kaynak Yayınları, İstanbul 2004.
• Woods John E., The Aqqoyunlu Clan, Confederation, Empire, Mineapolis and Chicago, 1976, Türkçe’ye Çev. Sibel Özbudun, Akkoyunlular, Milliyet Yayınları İstanbul 1993.