MARAŞ MEKTEB-İ İDADİSİ

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 7, 211 - 226, 20.01.2022

Sevim Dumanoğlu

https://doi.org/10.53718/gttad.1015920

Cited By: 1

Öz

Toplumun şekillenmesinde oldukça önemli bir rol oynayan eğitim, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarından itibaren üzerinde önemle durduğu alanlardan biri olmuştur. Özellikle modernleşme kapsamında yapılan yeniliklerde eğitim yeniden ele alınmış, eğitimin teşkilat yapısında ve kurumlarında önemli değişiklikler söz konusu olmuştur. Eğitim tarihi açısından önemli bir adım olan ve 1869 yılında ilan edilen Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile eğitim ilk kez sistemli bir hale getirilmiştir. Kurumlar yeniden düzenlenmiş ve ilk defa rüştiye mekteplerin üzerinde bulunan ve orta öğretimin bir basamağı olan idadi mekteplerinin açılması kararlaştırılmıştır. İlk 1873 yılında İstanbul ve yakınlarında açılan bu mektepler, 19. yy sonlarından itibaren vilayetlere kadar yaygınlaştırılmıştır. Bu bağlamda coğrafi konumu ve nüfusu açısından önemli bir sancak olan Maraş’ta da bir idadi mektebinin eksikliği hissedilmiş ve mektebin bir an evvel açılması için önemli bir uğraş verilmiştir.
Çalışma konumuz olan Maraş Mekteb-i İdadisi’nin açılışı, 20. yüzyılın ilk yıllarında gerçekleşmiştir. 1892 yılında Maraş’ta bir idadi mektebi açılmak istenmiş ancak masrafları tam olarak karşılanamadığından açılamamış ve rüştiye mektepleri ıslah edilmekle yetinilmiştir. Fakat ıslah edilen rüştiye mekteplerinde verim tam sağlanamamış, idadi eğitim almak isteyenler eskiden olduğu gibi bağlı bulunduğu vilayete yani Halep İdadi Mektebi’ne gönderilmiştir. Oysa Halep İdadi Mektebi, sancaklardan gelen talepleri karşılayabilecek fiziki imkana sahip değildi. Bu durumda maarif idarecileri ve halk, 1896 yılından itibaren ilgili birimlere Maraş’ta bir idadi mektebinin acilen açılması gerektiğini bildirmiştir. Yapılan yazışmalar sonucunda Maraş’ta gerek eğitim gerek terbiye için idadi mektebinin açılmasının lüzumlu olduğu anlaşılmış. 1899 yılında Maraş Rüştiye Mektebi, idadiye dönüştürülerek idadi eğitim vermeye başlamıştı.
1901 yılında Maarif Nezareti, Maraş’ta bir idadi mektebinin inşası için hazırlıklara başlamış ve hazırlıkların tamamlanması ile 8 Aralık 1901 tarihinde Maraş Mekteb-i İdadisi’nin açılış töreni yapılmıştır. Böylece Maraş İdadi Mektebi, ortaöğretimin bir basamağı olarak eğitim öğretime başlamıştır. Beş yıl nehari (gündüzlü) eğitim veren mektepte öğrenci kabulü, muallim tayini, ders programı gibi konular Maarif Nezareti tarafından çıkarılan nizamnameler doğrultusunda gerçekleşmiştir. Zamanla idadi mekteplerinde yapılan değişiklikler ve gelişmeler Maraş İdadi bünyesinde de söz konusu olmuştur. Mektepte eğitimde devamlılığın sağlanmasına oldukça önem verilmiştir. İlk açıldığı yıldan itibaren eğitimin başarılı bir şekilde sürdürülmesi için gerekli fiziki ve akademik ortam sağlanmıştır. Maraş Mekteb-i İdadisi, 1920 yılının sonlarında ülkenin içerisinde bulunduğu savaş yılları ve savaş sonuçlarına rağmen ayakta kalmayı başarabilmiş ve 1922 yılında kapanmıştır.
Maraş Mekteb-i İdadisi’nin açılışı ve tarihsel gelişiminin anlatıldığı bu çalışma ile şehrin eğitim tarihine önemli katkılar sağlamak amaçlanmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada; Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nin eğitim ile ilgili kalemleri taranmıştır. Salnamelerden, süreli ve resmi yayınlardan, araştırma-inceleme eserlerin ilgili kısımlarından faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Eğitim Tarihi, Maraş, İdadi, Mektep

MARASH HIGH SCHOOL

Öz

Education, which plays a very important role in shaping the society, is one of the areas that the Ottoman Empire has emphasized since its foundation. Education has been reconsidered in the innovations made within the scope of modernization. There have been significant changes in the organizational structure and institutions of education. Education was systematized for the first time with the 1869 Maarif-i Umumiye Regulation, which is an important step in the history of education. The institutions were reorganized and it was decided to open the high school, which is a step of secondary education, located above the junior high school. These schools were first opened in and around Istanbul in 1873 and expanded to the provinces from the end of the 19th century. In this context, the lack of a high school in Marash was felt. An important effort was made to open the school in Marash, which is an important city in terms of its geographical location and population.
The opening of Marash High School, which is our study subject, took place in the first years of the 20th century. Marash High School was wanted to be opened in 1892, but it could not be opened because its expenses could not be met, and instead, secondary schools were reformed. However, efficiency could not be fully achieved in the reformed secondary schools. Students who wanted to receive high school education were sent to the province they belong to, namely the Aleppo High School. However, Aleppo High School did not have the physical means to meet the demands coming from the provinces. In this case, the education administrators and the public informed the relevant units in 1896 that a high school should be opened in Marash. As a result of the correspondence, it was understood that it was necessary to establish a high school for education and training in Marash. In 1899, Marash Junior High School was converted into a high school and started to provide high school education.
The Ministry of Education started preparations for the construction of a high school in Marash in 1901. On December 8, 1901, Marash High School was opened. Thus, Marash high school started education as a step of secondary education. In the school, which provided five-year day education, subjects such as student admission, teacher appointment, and course schedule were made with the regulations issued by the Ministry. Changes and developments made in high school over time were also made in Marash High School. In Marash High School, importance was given to ensuring continuity in education. Since the first year it was opened, the necessary physical and academic environment has been provided for the successful continuation of education. Even in 1920, when the country was at war, Marash High School was able to continue its education. and closed in 1922.
With this study, which explains the opening and historical development of the Marash high school, it is aimed to make important contributions to the education history of the city. In the study in which the qualitative research method was used; The items related to education of the Prime Ministry Ottoman Archives were scanned. Yearbooks, periodicals and official publications, relevant parts of research-analysis works were used.

Anahtar Kelimeler

Otooman State, History Of Education, Marash, High School, Turkey

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Nezareti, Mektubi Kalemi (BOA. MF. MKT.);570/26, 1041/69, 1043/11, 1146/17, 1177/8, 159/70, 174/31, 1146/17, 1177/8, 159/70, 174/31, 325/44, 341/33, 456/38, 522/38, 572/45, 577/39, 341/33, 456/38, 456/38, 629/31, 654/21, 683/80, 874/50, 950/42, 96/30, 1051/1, 1186/66, 1097/57, 882/10, 590/31, 1226/70
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA.e.). 1384/52
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Şura-yı Devlet (ŞD.). 2250/19
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.) 30-18-1-1 (Kararlar Daire Başkanlığı), 2-21 (Kutu-Gömlek), 143-1 (Dosya), 1920.11.17
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, sene 1321/1903, Matbaa-i Amire, s. 466-67
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, sene 1316/1898, s. 1014-1017
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, sene 1321/1903, s. 466-67
• Salname-i Vilayet-i Haleb, Sene 1322/1904, Haleb Vilayet Matbaası, s.449
• Salname-i Vilayet-i Haleb, Sene 1324/1906, Haleb Vilayet Matbaası, s. 457-58
• Salname-i Vilayet-i Haleb, Sene 1326/1908, Haleb Vilayet Matbaası, s. 451-52
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, AÜEBF Yayınları, Ankara, 1989.
• ALKAN Mehmet Ö., Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000.
• ATALAY, Besim, Maraş Tarihi ve Coğrafyası, Matba-i Amire, İstanbul, 1339.
• BİLİM, Cahit Yalçın Bilim, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2002.
• DEVELİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitapevi, Ankara, 2013. DOĞAN, Ayhan, “Maraş’ta Misyonerlik Faaliyetleri, (19. Yüzyılın İkinci Yarısı ve 20. yy Başlarında)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 2004, S. 11, ss. 271-285
• ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
• ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara, 1997
• GÖKHAN, İlyas, Başlangıçtan Kurtuluş Harbine Kadar Maraş Tarihi, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş, 2011.
• GÖRÜR, Emel Demir, Maarif ve Vilayet Salnamelerine Göre Halep Vilayetinde Eğitim Öğretim, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 9, Sayı 44, Haziran 2016, s. 424-430
• HAYTA, Necdet, ÜNAL Uğur, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri, Gazi Kitapevi Yayınları, Ankara, 2003.
• KARAL, Enver Ziya; Osmanlı Tarihi, TTK Yay. , C.VIII, Ankara, 2000.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
• KODAMAN Bayram, II. Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• KÜÇÜK, Ayşegül, Kırşehir Mekteb-i İdadisi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2019
• Mahmud Cevad, Maarif i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, haz. Mustafa Ergün, Tayyip Duman, Sebahattin Arıbaş, H. Hüseyin Dilaver, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2002
• ÖZTÜRK Cemil, “İdadi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 21, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000, ss. 464-466
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1951
• SAKAOĞLU Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992
• SAKAOĞLU, Necdet; Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 200
• TEKELİ, İlhan ve İLKİN, Selim; Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara, 1999
• UNAT Faik Reşit, Türkiye’de Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1964
• UYGUN, Kamil, Karesi İdadisi ve Sultanisi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon, 2006
• YILMAZ, Mehmet Ali, Maarif Salnamelerine Göre Osmanlı Eğitim Sisteminde İdadiler (1898-1903), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş, 2015
• YÜCEL, Hasan Ali; Türkiye’ de Ortaöğretim, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara 1994