THE HISTORIAN OMER ÖZCAN AND THE EXAMINATION OF ARTICLES ON THE HISTORY OF THE TURKISH WORLD

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 7, 399 - 412, 20.01.2022

Serdar Oğuzhan Çaycıoğlu

https://doi.org/10.53718/gttad.1029138

Öz

ABSTRACT
Researchers working on emigrated Turks, Russian Muslims and the history of pan-Turkism have encountered the writings of Ömer Özcan. When we see many of Özcan's articles on these subjects, some questions come to mind about him. And when satisfactory information cannot be found, these questions naturally increase the sense of curiosity in people. It is because of this curiosity that I reached Ömer Özcan a few years ago and had an interview with him. In the following years, we contacted him again and talked about some missing points. For example, the environment he lived in during his student years and the environment he was affected by emerged in this way. Therefore, in this study, some information about Özcan's life is based on these interviews I conducted with him.
Ömer Özcan is a very talented and meticulous researcher in biography writing. He wrote the lives of political emigration leaders who were forced to leave their fatherland with the establishment of Soviet rule in Russia. Political leaders who went to countries such as Finland, Germany, Poland and France came to Turkey, which they saw as their second home and started their publishing activities. However, when the Union of Soviet Socialist Republics (USSR) administration was disturbed by their activities in Turkey and reported their complaints, they went to Poland and Germany from the 1930s and continued their activities there. Özcan researched many famous political leaders from İdil-Ural, Crimea, Caucasus and Turkestan and the people they were in contact with. He had access to the private documents of some of them and thus contributed to the illumination of our recent political and intellectual history. After getting to know him, I decided to write a research article for the curious, when I became familiar with his writings on pan-Turkism and the history of the Turkish World. Therefore, this study is aimed at to know the life of the historian Ömer Özcan, especially the environment he was influenced by, and to examine his writings on general Turkish history. İn addition, this study will identify his writings on the Turkish World and classify them in a certain way. Then we will try to evaluate the articles in themselves.
While doing this study, we have classified Ömer Özcan’s articles on general Turkish history into three groups. According to this classification, we have classified Ömer Özcan’s writings as “Idil-Ural and Turkestan”, “Crimea” and “Caucasus”. We have made a classification according to the biographies of the political emigrants who came to Turkey after the establishment of the Soviet system in these regions. Of course, Ömer Özcan’s writings on prominent figures of the Turkism idea in Turkey also occupy an important place among his works. Because he also published a book about the notables of Turkism in Turkey. However, his book and other writings about the notables of Turkism should be the subject of another study. In addition, it is necessary to state that, Özcan researched people who had the idea of Turkism and Turanism. At the same time, they served the interests of the Turkish nation spread over a wide geography.

Anahtar Kelimeler

Omer Ozcan, İdel-Ural, Turkestan, Crimea, Caucasus, Turkists, Political emigration

TARİHÇİ ÖMER ÖZCAN VE TÜRK DÜNYASI TARİHİ HAKKINDAKİ YAZILARININ İNCELENMESİ

Öz

ÖZ
Muhaceretteki Türkler, Rusya Müslümanları ve Türkçülük tarihi üzerine araştırma yapanlar mutlaka Ömer Özcan’ın yazılarıyla karşılaşmışlardır. Bu konularla ilgili Özcan’ın çok sayıda yazısını görünce onun hakkında bazı sorular akla gelir ve tatmin edici bilgi bulunamayınca da bu sorular doğal olarak insandaki merak duygusunu arttırır. İşte bu meraktan dolayı bundan birkaç yıl önce Ömer Özcan’a ulaşmış ve daha önce hazırladığım soruları yöneltmek suretiyle onunla bir mülakat gerçekleştirmiştim. Sonraki yıllarda onunla yeniden irtibat kurup eksik kalan bazı hususları konuştuk. Mesela öğrencilik yıllarında içinde bulunduğu çevre ve etkilendiği muhit bu şekilde daha da belirginleşti. Dolayısıyla bu çalışmada Özcan’ın hayatına dair bazı bilgiler onunla gerçekleştirdiğim bu mülakatlara dayanmaktadır.
Biyografi yazma konusunda oldukça yetenekli ve titiz bir araştırmacı olan Ömer Özcan, Rusya’da Sovyet yönetiminin kurulmasıyla vatanlarını terk etmek zorunda kalan siyasi muhaceret önderlerinin hayatlarını yazmıştır. Finlandiya, Almanya, Polonya ve Fransa gibi ülkelere giden siyasi liderler, ikinci vatanları olarak gördükleri Türkiye’ye gelerek neşir faaliyetlerine başladılar. Fakat Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) yönetiminin onların Türkiye’deki bu faaliyetlerinden rahatsız olması ve şikâyetlerini bildirmesi üzerine 1930’lardan itibaren Polonya ve Almanya’ya giderek faaliyetlerini sürdürdüler. İdil-Ural, Kırım, Kafkasya ve Türkistan coğrafyasından birçok meşhur siyasi lider ve onların ilişki içerisinde olduğu mücadele adamlarının izini süren Ömer Özcan, onların bir kısmının özel evrakına erişmiş ve böylece yakın dönem siyasi ve entelektüel tarihimizin aydınlatılmasına katkı sağlamıştır. Onu tanıyıp Türkçülük ve Türk Dünyası tarihi hakkındaki yazılarına vâkıf olunca meraklısı için bir araştırma yazısı yazmaya karar verdim. Dolayısıyla bu çalışmada Tarihçi Ömer Özcan’ın hayatını ve özellikle etkilendiği muhiti tanımak ve onun umumi Türk tarihiyle ilgili yazılarını incelemek amaçlanmıştır. Bu araştırmada onun Türk Dünyası hakkındaki yazılarını tespit ederek belli bir tasnife tabi tuttuktan sonra, yazılarını kendi içerisinde değerlendirmeye çalışacağız.
Bu çalışmayı yaparken Ömer Özcan’ın umumi Türk tarihi hakkındaki yazılarını üç grupta tasnif ettik. Bu tasnife göre Ömer Özcan’ın yazılarını “İdil-Ural ve Türkistan”, “Kırım” ve “Kafkasya” olacak şekilde sınıflandırdık. Adı geçen bu coğrafyalarda Sovyet sisteminin kurulmasından sonra doğdukları ülkelerini terk edip çoğu Türkiye’ye gelen siyasi muhacirlerin biyografilerine göre bir tasnif yaptık. Elbette Ömer Özcan’ın Türkiye’deki Türkçülük fikrinin önde gelen şahsiyetleri hakkında yazdığı yazıları da onun çalışmaları arasında önemli bir yer tutar. Zira Ömer Özcan, Türkiye’deki Türkçülük fikrinin ileri gelenleri hakkında bir kitap da yayınlamıştır. Ancak onun bu kitabı ve Türkçülüğün ileri gelenleri hakkında yazdığı diğer yazıları ayrı bir çalışmanın konusu olmalıdır. Bununla beraber şunu da ifade etmek gerekir ki; Özcan’ın hayatını araştırdığı simaların çoğu Türkçülük, Turancılık fikrine sahip olup geniş bir coğrafyaya dağılan Türk milletinin menfaatine hizmet etmiş kişilerdir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Özcan, İdil-Ural, Türkistan, Kırım, Kafkasya, Türkçüler, Siyasi Muhaceret

Kaynakça

• AVAGYAN, Arsen, “Türk-Bolşevik İlişkilerinde Kafkas Muhacirleri”, Toplumsal Tarih, S. 102, Haziran 2002, s. 30-34.
• Cafer Seydahmet Kırımer’in Günlüğü, haz. İsmail Otar, Ömer Özcan, Polatlı Kırım Kültür ve Dayanışma Derneği, Ankara 2003.
• CAFEROĞLU, Ahmet, “Büyük Azeri Alimi, Mirza Kazım Bey”, Azerbaycan Yurd Bilgisi, S. 2, İstanbul 1932, s. 62-68.
• DEVLET, Nadir, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• DUMAN, Oğuz Şaban, Doğu-Batı Meselesi ve Sultan Galiyev, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999.
• ERİNÇ, Aysu, Çocukluğumun Öyküsü - Rusya, Almanya, Türkiye Üçgeninde Savrulan Bir Aile, İstanbul 2009.
• KANLIDERE, Ahmet, “Mirza Kâzım Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXX, İstanbul 2005, s. 162-164.
• KEYKURUN, Naki, I. Azerbaycan Cumhuruiyeti Milli Emniyet Genel Müdürü; Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar (1905-1920), İlke Kitabevi, Baku 1993.
• MERT, Muhit, “Rusya’da Şarkiyat Çalışmalarının Öncüsü, Ünlü Türk Alimi: Mirza Kazım Bey”, Türk Yurdu, S. 145, Eylül 1999, s. 26-34.
• TÜRKOĞLU, İsmail, “Müslüman Kongreleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, İstanbul 2006, s. 96-98.
• ÖZCAN, İsmail Çağrı, “Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri ile Acaristan ve Acarlar”, Türk Yurdu, S. 182, Ekim 2002, s. 56-60.
• ÖZCAN, İsmail Çağrı, “Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi Hakkında”, Türk Yurdu, S. 143, Temmuz 1999, s. 32-34.
• ÖZCAN, İsmail Çağrı, “Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi Hakkında”, Emel’imiz Kırım, S. 28, Temmuz-Ağustos-Eylül 1999, s. 55-58.
• ÖZCAN, Ömer, “Mehmet Emin Resulzade”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 205-222.
• ÖZCAN, Ömer, “Abdullah Battal Taymas’ın Otobiyografisi”, Türk Yurdu, S. 340, Aralık 2015, s. 62-65.
• ÖZCAN, Ömer, “Aflan Mugan”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 365-373.
• ÖZCAN, Ömer, “Alimcan İdrisi Hakkında”, Emel’imiz Kırım, S. 41-44, 2003, s. 80-81.
• ÖZCAN, Ömer, “Ayaz İshaki’nin Mektuplarında Sadri Maksudi Arsal”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, C. 75, İstanbul 2017, s. 181-189.
• ÖZCAN, Ömer, “Ayaz İshaki’nin Ölümünün Hemşerilerine Duyurulması”, Toplumsal Tarih, S. 90, Haziran 2001, s. 50-51. ÖZCAN, Ömer, “Azerbaycan Lejyonerleri”, Emel’imiz Kırım, S. 45, Ekim-Kasım-Aralık 2003, s. 17-22.
• ÖZCAN, Ömer, “Azerbaycan Siyasi Düşünce Tarihi ve Mirza Bala Mehmetzade”, Türk Yurdu, S. 236, Nisan 2007, s. 50-57.
• ÖZCAN, Ömer, “Azerbaycan Siyasi Önderlerinden Mir Yakub Mehdiyev”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 261-286.
• ÖZCAN, Ömer, “Azerbaycan’ın Yakın Tarihi ile İlgili Bir Hatırat”, Türk Yurdu, S. 138, Şubat 1999, s. 27-29.
• ÖZCAN, Ömer, “Bekir Sıdkı Çobanzade Hakkında”, Emel’imiz Kırım, S. 48, Temmuz-Ağustos-Eylül 2004, s. 14-23.
• ÖZCAN, Ömer, “Bekir Sıdkı Çobanzade ve 1926 Bakü Türkoloji Kurultayı”, Emel’imiz Kırım, S. 56, Temmuz-Ağustos-Eylül 2006, s. 24-29.
• ÖZCAN, Ömer, “Bekir Sıdkı Çobanzade’nin Serencamı”, Emel’imiz Kırım, S. 57, Ekim-Kasım-Aralık 2006, s. 11-15.
• ÖZCAN, Ömer, “Büyük Türkçü İsmail Otar”, Emel’imiz Kırım, S. 54, Ocak-Şubat-Mart 2006, s. 28-30.
• ÖZCAN, Ömer, “Cafer Seydahmet Kırımer’in Mehmet Sadık Aran ile İlişkileri ve Finlandiya Türkleri”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 287-320.
• ÖZCAN, Ömer, “Cengiz Dağcı”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 506-517.
• ÖZCAN, Ömer, “Efendizade Mehmet Şerif Bey”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 222-259.
• ÖZCAN, Ömer, “En Kıdemli Müsavatçı Dr. Mehmet Kengerli”, Emel’imiz Kırım, S. 56, Temmuz-Ağustos-Eylül 2006, s. 30-32.
• ÖZCAN, Ömer, “Enver Paşa ve Cafer Seydahmet Kırımer İlişkileri”, Emel’imiz Kırım, S. 49, Ekim-Kasım-Aralık 2004, s. 14-28.
• ÖZCAN, Ömer, “Halil İnalcık ve Bibliyografyasına Ek”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 495-505.
• ÖZCAN, Ömer, “Hamit Zübeyr Koşay Cumhuriyet Dönemi Müzeciliğinin Önderi”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 131-143.
• ÖZCAN, Ömer, “İdil Ural’dan Bir Ses: Çocukluğumun Öyküsü”, Türk Yurdu, S. 264, Ağustos 2009, s. 99-102.
• ÖZCAN, Ömer, “Kafkas Muhacirleri Hakkında”, Toplumsal Tarih, S. 105, Eylül 2002, s. 6-7.
• ÖZCAN, Ömer, “Kırım Türklerinin Siyasi Önderlerinden Sabri Arıkan”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 484-494.
• ÖZCAN, Ömer, “M.Resulzade’nin Gizli İmzası-M.E.Yalvaçoğlu”, 525 Qezet, 16.10.2010, Baku, s. 14-15.
• ÖZCAN, Ömer, “Mazlum Milletler ve Sultan Galiyev Hakkında”, Emel’imiz Kırım, S. 31, Nisan-Mayıs-Haziran 2000, s. 45-47.
• ÖZCAN, Ömer, “Mehemmedemin Resulzade Türkiye’de: Bezi Geydler”, 525 Qezet, 9.10.2010, Baku, s. 14.
• ÖZCAN, Ömer, “Mehmet Emin Resulzade’nin Bilinmeyen Yazıları”, Türk Yurdu, S. 276, Ağustos 2010, s. 73-77.
• ÖZCAN, Ömer, “Mehmet Emin Resulzade’nin Bir Yazısı Etrafında”, Türk Yurdu, S. 279, Kasım 2010, s. 42-44.
• ÖZCAN, Ömer, “Mirza Bala Mehmetzade Hakkında Bir Vesika”, Türk Yurdu, S. 275, Temmuz 2010, s. 74-77.
• ÖZCAN, Ömer, “Mirza Kazım Bey Üzerine Notlar”, Türk Yurdu, S. 151, Mart 2000, s. 44-45.
• ÖZCAN, Ömer, “Muhaceret Neslinden Bir İsim: Cebbar Ertürk”, Türk Yurdu, S. 214, Haziran 2005, s. 55-59.
• ÖZCAN, Ömer, “Muhacerette Bir Lider; Ali Merdan Topçubaşı”, Emel’imiz Kırım, S. 47, Nisan-Mayıs-Haziran 2004, s. 16-28.
• ÖZCAN, Ömer, “Muhaceretteki İdil-Ural ve Kuzey Kafkasya Önderlerinin Mücadelelerinden Bir Kesit”, Toplumsal Tarih, S. 42, Haziran 1997, s. 52-59.
• ÖZCAN, Ömer, “Muhammed Ayaz İshaki İdilli Hakkında Bir Düzeltme”, Toplumsal Tarih, S. 84, Aralık 2000, s. 33-35.
• ÖZCAN, Ömer, “Mustafa Çokayoğlu Hakkında Bir Mektup ve El Yazması Defteri”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 518-529.
• ÖZCAN, Ömer, “Ord. Prof. Dr. A. Zeki Velidî Togan ve Türk Tarihi Araştırmaları”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 95-130. ÖZCAN, Ömer, “Prof. Dr. Ahmet Temir”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 166-175.
• ÖZCAN, Ömer, “Prof. Dr. Ahmet Temir”, Emel’imiz Kırım, S. 41-44, 2003, s. 114-115.
• ÖZCAN, Ömer, “Sadri Maksudi Arsal-Tatar Muhacirleri”, Emel’imiz Kırım, S. 50, Ocak-Şubat-Mart 2005, s. 46-47.
• ÖZCAN, Ömer, “Sovyet Mahkûmu Muhacir Türklerin Mücadeleleri”, Toplumsal Tarih, S. 76, Nisan 2000, s. 56-63.
• ÖZCAN, Ömer, “Tarihe Tanıklık Eden Ali Akış”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 176-189.
• ÖZCAN, Ömer, “Türk Dünyasının Büyük Kaybı: İsmail Otar”, Türk Yurdu, S. 222, Şubat 2006, s. 104-107.
• ÖZCAN, Ömer, “Türkçülük Tarihinden İsimler: Ahmet Ziya Özkaynak”, Türk Yurdu, S. 144, Ağustos 1999, s. 51-55.
• ÖZCAN, Ömer, “Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Zakir Kadiri Ugan Maddesindeki Hatalar”, Türk Yurdu, S. 311, Temmuz 2013, s. 76-80.
• ÖZCAN, Ömer, “Unutulan Fikir ve Mücadele Adamı Bir Siyasi Muhacir: Ahmet Ziya Özkaynak”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 144-165.
• ÖZCAN, Ömer, “Uzakdoğu’da İdil-Urallıların Varlık Mücadelesi”, Toplumsal Tarih, S. 48, Aralık 1997, s. 39-43.
• ÖZCAN, Ömer, “Yusuf Akçura’nın Hayatı, Eserleri ve Hakkındaki Bazı Vesikalar”, Bir Vatandan Bir Vatana…, s. 11-35.
• ÖZCAN, Ömer, Bir Vatandan Bir Vatana: Rusya Müslümanlarından Türk İlim, Fikir ve Siyaset Hayatına Katkıda Bulunanlar, Dergâh Yayınları, İstanbul 2018.
• ÖZCAN, Ömer, Halka ve Senirkent’e Adanmış Bir Ömür: Dr. H. Tahsin Tola, Dergâh Yayınları, İstanbul 2017.
• ÖZCAN, Ömer, Türkçüler: Cumhuriyet Devrinde Bir İdealin Takipçileri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2020.
• RADLOFF, Friedrich Wilhelm, Sibirya’dan, çev. Ahmet Temir, Maarif Vekaleti, İstanbul 1956.
• VELİYEV, Afgan, Azerbaycan Siyasi Düşünce Tarihi ve Mirza Bala Mehmetzade (1898-1959), Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2006.
• YALVAÇOĞLU, M. E., “Azerbaycan Kompozitörü Hacıbeyli Üzeyir, Ulus, 3.5.1949, s. 2-4.
• YALVAÇOĞLU, M. E., “Azeri Şairi Nizami ve Dünyanın Bugünkü Durumu”, Ulus, 23.3.1949, s. 2-6.
• YALVAÇOĞLU, M. E., “Bir Temizliğe Dair: Sovyet Türkçülüğü”, Ulus, 6.1.1950, s. 2-4.
• Ömer Özcan’la mülakat, Tarih: 11.11.2021.
• Ömer Özcan’la mülakat, Tarih: 12.5.2015.