TÜRK/MOĞOL DEVLET VE TOPLUM TÖRESİNDE LEVİRAT EVLİLİKLER VE UYGULAMA ESASLARI

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 7, 43 - 56, 20.01.2022

Ahmet Kütük

https://doi.org/10.53718/gttad.973521

Cited By: 1

Öz

Tarihte bozkır karakterli halkların gelenek ve yaşam biçimleri diğer topluluklara kıyasla değişime daha dirençli bir yapı arz etmiştir. Bu halklar yaşam tarzları, kültürleri ve geleneklerini töre/yasa adı altında bir sözlü anayasa gibi uzun süre muhafaza etmişlerdir. Bu yaşam tarzından beslenen Türk/Moğol uluslarında evlenme pratikleri de aynı şekilde yaşatılmıştır. Bu çerçevede, sıra dışı bir uygulama olarak levirat evlilikler katı gelenekçi bir anlayışla sürdürülmüş, fetihçi bir anlayışa sahip olan bu uluslar eliyle farklı coğrafyalara taşınmıştır. Hem devlet hem halk nezdinde gerçekleşen bu evlilikler, ölen erkeğin ardından onun yakın akrabalarından birinin (kardeş, evlat, yeğen vs.) dul kalan eşle evlenmesi esasına dayanmaktadır. Uygulama mantığı açısından değerlendirildiğinde bu tip evliliklerin, ailenin ve mirasın bölünmemesi, dul kalan kadının ve yetim kalan çocukların sahipsizlik ve çaresizlik duygusunu yaşamamaları gibi duygusal durumlar dışında siyaseten güç devşirme, meşruiyet kazanma gibi amaçlarla da gerçekleştirildiği söylenebilir. Bu çalışmada farklı zamanlarda, farklı coğrafyalarda hüküm sürmüş olan bozkır karakterli Türk/Moğol ulusları arasındaki levirat evlilik örnekleri anlatılacak, bu örnekler üzerinden geleneğin mantığı ve temel esasları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Leviratus, Evlilik, Türkler, Moğollar, Selçuklular, İlhanlılar

LEVIRATE MARRIAGES AND PRACTICES IN TURKISH/MONGOLIC STATES AND SOCIAL TRADITION

Öz

Traditions and life-styles among the steppe characteristic peoples have been more resistant to change compared to other communities in history. These peoples have preserved their life-styles, cultures and traditions as a verbal constitution for a long time. Marriage practices in the Turkish/Mongolian nations fed by this tradition were also kept alive. In this context as an extraordinary marriage practice, levirate marriages were also maintained with a strict traditionalist understanding. As an extraordinary practice, levirate marriages were also continued with a strictly traditional approach and moved to different geographies by these nations, which have a conquering mentality. These marriages, which are realized among both by the state and the peoples, are based on the marriage of one of his close relatives (brother, son, niece etc.) with the widowed women after the deceased man. When evaluated in terms of logic, it can be said that such marriages are carried out for purposes such as gaining political power and gaining legitimacy, apart from emotional situations such as not splitting the family and inheritance, not experiencing the feeling of ownership and helplessness of widowed women and orphaned children. In this study, examples of levirate marriage practices between the steppe Turkish/Mongolian nations that ruled in different geographies at different times will be explained and through these examples, the logic and basic principles of the tradition will be tried to be determined

Anahtar Kelimeler

Levirate, Marriage, Turks, Mongols, Saldjukids, Ilkhanids

Kaynakça

• ALİNGE, Curt, Moğol Kanunları, (Çev. Coşkun Üçok), AÜHF Yayınları, Ankara 1967.
• AYDIN, Hasan İbn Kalanisi, Hayatı ve Eserleri. “Zeylü Tarih-i Dımaşk” Tercümesi (s. 142-549), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2016.
• AYDIN, M. Akif, “Aile” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. II, İstanbul 1989, ss. 196-200.
• BAĞLI, Mazhar-SEVER Aysan, “Tabulaştırılan/Tabulaşan Kurumun (Ailenin) Kurbanlıklar Edinme Pratiği: Levirat ve Sororat”, Aile ve Toplum, c. 2/9, (2005), ss. 9-23.
• BEZER ÖĞÜN, Gülay, “Ukaylîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 42, İstanbul 2012, ss. 59-61.
• BİLECİK, Fahrünnisa, “Orta Asya Destanlarında Bir Evlilik Türü”, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, (Haz. Emine Gürsoy-Naskali), TDK Yayınları, Ankara 1995, ss. 234-240.
• BONDARÎ, Irak ve Horosan Selçukluları Tarihi (Çev. Kıvameddin Burslan), TTK Yayınları, İstanbul 1943.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev. Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012.
• CENGİZ, Tülin, Hitit Çağı’nda Anadolu’da Anaerkil İzler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2014.
• CÜVEYNÎ, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2013.
• DİVİTÇİOĞLU, Sencer, Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• DONUK, Abdülkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türkler'de Aile”, Tarih Dergisi, Sayı 33, (1982), ss. 147-168.
• D’OHSSON, A. Konstantin, Moğol Tarihi (Denizler İmparatoru Cengiz), (Çev. Bahadır Apaydın), Nesnel Yayınları, İstanbul 2008.
• EBERHARD, W. “Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbi Asya Halklarının Medeniyeti”, Türkiyat Mecmuası, c. 7, (1942), ss. 125-191.
• ESİN, Emel, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978.
• GÖKALP, Ziya Türk Töresi, (Haz. İsmet Dizdaroğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1976.
• GÖMEÇ, S. Yağmur “Bir Hun Aksakalı: Chun-hang Yüeh”, VIII. Milletlerarsı Türkoloji Kongresi, (30 Eylül-4 Ekim 2013), İstanbul 2014, ss. 475-481.
• GÖRDEGİR, Ercan, “İlhanlı Hükümdarlarının Leviratus Geleneğine Uygun Evlilikleri”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı XLIII, (2019), ss.1324-1340.
• GREGORY EBU’L FARAC (BARHABREUS), Abu’l Farac Tarihi, (Çev. Ö. Riza Doğrul), c. I-II, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• GROUSSET, René, Bozkır İmparatorluğu: Attila/Cengiz Han/Timur, (Çev. M. Reşat Uzmen), Ötüken Yayınları, İstanbul 1980.
• İBN BİBİ, el-Evâmiru’l Alâ’iyye fi’l Umûri’l-Alâ’iyye, (Selçuknâme), (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• İBN FAZLAN, Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslâm Seyyahı İbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz. Ramazan Şeşen), Bedir Yayınevi, İstanbul 1975.
• İBN KESİR, Ebu’l Fida İsmail, El-Bidaye Ve’n Nihaye, (Büyük İslam Tarihi), (Çev. Mehmet Keskin), c. XII-XIII, Çağrı Yayınları, İstanbul 1994-1995.
• İBN TAGRIBERDİ, en-Nücumu’z Zahire, (Parlayan Yıldızlar), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• İBNÜ’L ESİR, el-Kâmil fi’t Tarih, (Çev. Abdülkerim Özaydın), c. VIII-XI, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• İBNÜ’L EZRAK, Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), (Çev. Ahmet Savran), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1991; Mervanîler Kısmı (Çev. M. Emin Bozarslan), Koral Yayınları, İstanbul 1990.
• İBNÜ’L VERDÎ, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminde Selçuklular, (Tercüme ve Notlar: Mustafa Alican), Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1984.
• KAŞGARLI MAHMUD, Divan-ı Lügati’t Türk Tercemesi, c. I, III, (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları, Ankara 1985-1986.
• KORYKOSLU HAYTON, Doğu Ülkelerinin Altın Çağı, (Çev. A. Tayfun Özcan), Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
• KÖSE, Nerin, “Eski Bir Evlenme Adeti ve Buna Bağlı Olarak Teşekkül Etmiş Halk Hikayeleri”, Eğitim Bilimleri Dergisi, II/3, (1993), ss. 81-87.
• KURT, Ali Osman, “Yahudilikte Levirat Evlilik: Geleneğin Tutsak Ettiği Kadınlar” Turkish Studies, c. 11/17, (2016), ss. 245-266.
• KÜTÜK, Ahmet, Tuğrul ve Çağrı, (Saltanat ve Sadakat), Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
• MARCO POLO, Marco Polo’nun Geziler Kitabı, (Çev. Ömer Güngören), Yol Yayınları, İstanbul 1985.
• MERÇİL, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• MİRHAND, Gazneliler Ravzatu’s Safa [Mülüki Gazneviyye] (Terc. Erkan Göksu), Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
• MÜVERRİH VARDAN, Türk Fetihleri Tarihi (889-1269), (Trc. Hrant D. Andreasyan), Post Yayınları, İstanbul 2017.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), TTK Yayınları, Ankara 1990.
• PLANO CARPİNİ, Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnamesi, (1245-1247), (Çev. Ergin Ayan), Gece Kitaplığı, Ankara 2015.
• RADLOFF, Wilhelm, Manas Destanı, (Haz. Emine Gürsoy-Naskali), Ankara 1995.
• REŞİDÜDDİN FAZLULLAH, Câmi’ü’t Tevarih (Selçuklu Tarihi), (Çev. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş), Selenge Yayınları, İstanbul 2011; İlhanlılar Kısmı (Çev. İsmail Aka-Mehmet Ersan-Ahmad Hesamipur Khelejani), TTK Yayınları, Ankara 2013.
• RİCALDUS DE MONTE CRUCİS, Doğu Seyahatnamesi, (Bir Dominikan Keşişin Anadolu ve Ortadoğu Yolculuğu), (Çev. A. Deniz Altunbaş), Kronik Yayınları, İstanbul 2018.
• ROTH, Martha T., Law Collections from Mesopotamia and Asia Minor, Scholars Press, Atlanta 1997.
• RUYSBROECKLİ WİLLEM, Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk, (Çev. Zülal Kılıç), Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
• SIBT İBNÜ’L CEVZÎ, Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l Ayan (Selçuklular Kısmı), (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• SİMBAT SPARTAPET, Chronicle, (İng. Çev. Robert Bedrosian), New Jersey 2005.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, Siyaset, İdare ve Kültür, (İlhanlılar Devri, 1220-1350), (Çev. Cemal Köprülü), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• SÜMER, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 1990.
• SÜRYANİ MİHAİL, Vekayiname, (Çev. Hrant D. Andreasyan), (Basılmamış TTK Nüshası), 1944.
• TAŞAĞIL, Ahmet, Gök-türkler, c. I, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• The Holy Bible, An Extract Reprint Page for Page of the Authorized Version, Samuel Collingwood & Co., Oxford 1833.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul 1969.
• URFALI MATEOS, Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1156) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrant D. Andreasyan), TTK Yayınları, Ankara 1987.
• ÜNAL, Ali, “Kırgız Toplumunda Evlilik Türleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 25, (2016), ss. 229-259.
• WEISBERG, Dvora E. Levirate Marriage and The Family in Ancient Judaism, University Press of New England, London 2009. YÜKSEL, Musa Şamil, “Türk Kültüründe “Levirat” ve Timurlularda Uygulanışı”, Turkish Studies, c. 5/3, (2010), ss. 2027-2058.