KİŞİSEL NOTLARDAN TOPLUMUN ORTAK HAFIZASINA SAVAŞ DÖNEMİ HATIRALARI: ATATÜRK’ÜN HATIRA DEFTERİ

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 971 - 986, 20.07.2022

Duygu Yılmaz

https://doi.org/10.53718/gttad.1034236

Öz

Toplumların siyasi, sosyal ve kültürel tarihi bakımından önemli kaynaklar arasında yer alan hatıratlar, askeri tarih için de büyük önem taşır. Özellikle zaferle sonuçlanan savaşlar, toplumların hafızalarında büyük yer edinir. Anlatılan tarihi olaylar, geleceğe yönelik bir rehber vazifesi görür. Hiç şüphesiz; I. Dünya Savaşı sırasında yaşananları kaleme alanlar, hatıralar vasıtasıyla bugünü kavramak isteyenler için tarih somut birer kanıt niteliğindedir. Toplumsal hafızanın güçlenmesine vesile olan esas, yani askeri mücadele hatıraları illiyet bağını da beraberinde güçlendirmektedir. Bununla birlikte hatıratların gündelik yaşam rutininde kültürü, ideolojiyi ve kimliği ortak paydada buluşturan ve dönemi analiz yapabilmek üzere araç olan bir niteliği de bulunmaktadır.
Mustafa Kemal Atatürk sosyal, ekonomik ve siyasal düzende köklü değişikliklere yol açan I. Dünya Savaşı’nda birçok cephede savaşmıştır. Görev aldığı cephelerde yaşadıklarını düzenli olarak not alan Atatürk’ün yazma tutkusuna 1916 yılında 16. Kolordu Komutanı olarak görev yaptığı karargâhında da şahit olunur. Söz konusu cephede, bir yandan Muş ve Bitlis’i işgalden kurtarmak üzere harekâtlar planlamış, bir yandan da milletin kaderinde dönüm noktası sayılacak olayları kaleme almıştır. Böylelikle Mustafa Kemal Atatürk’ün askerlik hayatının en parlak safhası tarihin önemli vesikaları arasında yer alan hatıralar vasıtasıyla toplumsal hafızaya kazınmıştır.
“Atatürk’ün Hatıra Defteri” adlı eser, Mustafa Kemal’in yaveri Şükrü Tezer’in anlatımıyla vücut bulmuştur. Tezer, 28 Şubat 1916 tarihinde Edirne’ye Mustafa Kemal Paşa’nın yaverliğine atandığı andan itibaren onun yaşantısına ve askeri mücadelesine yakından şahit olmuştur. Şükrü Tezer imzalı bu eser, Kasım-Aralık 1916 tarih aralığında Mustafa Kemal Paşa’nın kaleminden kâğıtları çiçek motifli ve yaprak kenarlarında sarı yıldızlar bulunan deftere düşen anılarla zenginleşmiştir.
Bu çalışmada Şükrü Tezer’in Atatürk’ün Hatıra Defteri adlı eser incelenecektir. Bu inceleme aynı zamanda I. Dünya Savaşı’nın 1916 yılına ışık tutacaktır. Mustafa Kemal görevde bulunduğu bu cephede kaleme aldığı notlarda, onun düşünce dünyasını zenginleştiren kitaplara da atıf yapmıştır. Paşa’nın yazdığı notlar, tarihsel konulara duyduğu ilgi yanında edebiyat tutkusunu da yansıtmaktadır. Paşa’nın cephede yaşadıkları onu anlamak için bir rehber vazifesi görmektedir. Türk milleti için verdiği faydalı bilgiler, geleceğe aydınlatmak ve çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşmak üzere atılan her adımda bir ışık niteliğindedir. Görev aldığı bu cephede Mustafa Kemal Paşa’nın kaleme aldığı bu notlar, aynı zamanda dönemin gidişatı hakkında analiz yapabilmek üzere milleti için temel prensipleri oluşturmuştur. Paşa’nın bu entelektüel birikimi kâğıda düşen söz konusu notlar vasıtasıyla sosyal, kültürel, askeri ve siyasi birçok konuda okuyana fikir verdiği gibi Türklük bilinç ve duygusunu da güçlendirmektedir. Askerî harekâtın planlanması ve uygulanmasının seyri içinde Mustafa Kemal Paşa’nın vazifesine olan aşkı, yaşananları kaydetme tutkusuyla birleşince incelenen bu eserin gelecek nesillere azim ve güven vereceği şüphesizdir.

Anahtar Kelimeler

Hatıra, Toplumsal Hafıza, I.Dünya Savaşı, Mustafa Kemal Atatürk

WAR PERİOD MEMORİES FROM PERSONAL NOTES TO THE COMMON MEMORY OF THE SOCİETY: ATATÜRK'S DİARY

Öz

Memoirs, among the essential sources of societies' political, social, and cultural history, are also crucial for military history. Particularly victorious wars take a great place in the memories of societies. The historical events are told to serve as a guide for the future. Without a doubt; history is tangible proof for those who wrote about the events during World War I and who want to grasp the present through memories. The main conducive to strengthening the collective memory, namely the memories of the military struggle, also maintains the causal link. In addition to this, memoirs also have a quality that brings culture, ideology and identity together in the routine of daily life and is a tool to analyze the period.
Mustafa Kemal Atatürk fought on many fronts in the First World War, which led to radical changes in the social, economic, and political order. Atatürk's passion for writing, who regularly took note of his experiences in the fronts he served, was also witnessed in his headquarters in 1916 when he served as the 16th Corps Commander. On the front mentioned above, on the one hand, he planned operations to save Muş and Bitlis from occupation, and on the other hand, he wrote down the events that would be considered turning points in the destiny of the nation. Thus, the brightest phase of Mustafa Kemal Atatürk's military life was engraved in the social memory through memories among the essential documents of history.
The opus called "Atatürk's Diary" was embodied by the narration of Mustafa Kemal's aide, Şükrü Tezer. Tezer has witnessed his life and military struggle closely since he was appointed to Mustafa Kemal Pasha in Edirne on February 28, 1916. This work, signed by Şükrü Tezer, is enriched with memories from Mustafa Kemal Pasha's pen in the notebook with floral motifs and yellow stars on the leaf margins between November-December 1916.
In this article, Şükrü Tezer's Atatürk's Diary will be examined. This review will also shed light on the year 1916 of the First World War. In the notes she wrote on this front, Mustafa Kemal also referred to the books that enriched her world of thought. Pasha's notes reflect her passion for literature as well as her interest in historical subjects. Pasha's experiences at the front serve as a guide to understand him. The useful information it provides for the Turkish nation is a light in every step taken to enlighten the future and reach the level of contemporary civilizations. These notes, written by Mustafa Kemal Pasha, on this front where he was assigned, also formed the basic principles for his nation in order to analyze the course of the period. These notes, written by Mustafa Kemal Pasha, on this front where he was assigned, also formed the basic principles for his nation in order to analyze the course of the period. This intellectual accumulation of Pasha not only gives ideas to the reader on many social, cultural, military and political issues through the notes in question, but also strengthens the consciousness and feeling of Turkishness. In the planning and implementation of the military operation, Mustafa Kemal Pasha's love for his duty, combined with his passion for recording the events, is no doubt that this work will give determination and confidence to future generations.

Anahtar Kelimeler

Memories, Social Memory, World War I, Mustafa Kemal Atatürk

Kaynakça

• AKANSEL, İsmail Hakkı, Atatürk ve Yaverleri, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 2006.
• ARI, Kemal, “Atatürk’ün Yazarlığı ve Gazeteciliği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.13, s.8-10.
• Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:1, Ankara 1982.
• BEŞİKÇİ, Mehmet “Tarihyazımında Hatırat ve Günlükler Nasıl Kullanılmalı?: Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Osmanlı Askerlerinin Benlik Belgeleri Özelinde Metodolojik Bir Analiz”, Toplum ve Bilim, S.144, 2018, s.257-259.
• CEBESOY, Ali Fuat, Sınıf Arkadaşım Atatürk, Temel Yayınları, İstanbul 2017.
• DEMİRBAŞ, Osman, “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde II. Grup’un Milletvekilli Seçim Yasasının Değiştirilmesine İlişkin Önergesi ve Mustafa Kemal’in Yurttaşlık Hakları”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, No:23-24, s.103-105.
• DOĞANAY, Rahmi “Atatürk’ün Askeri Yaşamında Suriye Günleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.55/19, 2003, s.184-185, 202.
• GÖGÜNÇ, Nejat, “Atatürk’ün Hatıra Defteri”, Töre Dergisi, S.2, 1973, s.29-30.
• İNAN, Afet, “Atatürk’ün (1915–1916–1918) Hatıra Defterinden: Okuduğu Kitaplar”, IX. Türk Tarih Kongresi 21–25 Eylül 1981, C.3 1989, s. 1518–1524.
• KOCATÜRK, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1992.
• OLGUN, Said, “Beşar ve Cemil Çeto Kardeşlerin Garzan Bölgesinde Eşkıyalık Faaliyetleri (1888-1920)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S.31/16, 2017, s.53-55
• ÖZÇELİK, M. Hakan- GÜNEŞ, Mustafa, “Atatürk’e Verilen Ad ve Unvanlar ile Ona Yakıştırılan Sıfatlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.58, 2016, s. 249.
• ŞAHİNGİRAY, Özel, Atatürk’ün Nöbet Defterleri 1931-1938, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1955.
• TEZER, Şükrü, Atatürk’ün Hatıra Defteri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
• TURAN, Şerafettin Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, Ankara, 1982.
• UZUN, Hakan, “Yazdığı Eserlerde Atatürk’ü Tanımak ve Anlamak: M. Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 59, 2016, s.168.