AFTER THE İLKHANİD EMPİRE DECLİNE A WOMAN RULE IN THE İLKHANİD THRONE: SATI-BEK HATUN'S EXPERİENCE AND ACTIVITIES

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 547 - 554, 20.07.2022

Ahmet Özturhan

https://doi.org/10.53718/gttad.1070923

Cited By: 1

Öz

The death of Sultan Abu Said Bahadır Khan in 1335 without leaving a son caused political turmoil in the Ilkhanid territories. During this period, each emir was possesed with the desire to become a ruler. The senior administrators of the Ilkhanate Government primarily wanted to place Sultan Olcaytu's daughter, Satı-bek Khatun, on the Ilkhanid throne until the new ruler was elected. However, later, they placed Arpa Khan, a descendant of Tuluy Khan, on the Ilkhanid throne. Arpa Khan married Satı-bek Khatun to strengthen his political authority. From this period, Satı-bek Khatun Ilkhanid began to have a say in the throne. After Arpa Khan, Abu Said Bahadır Khan's uncle Ali Pasha, Shaikh Ḥasan Chupani and Shaikh Ḥasan Jalāyerī, due to their desire to dominate the Ilkhanid lands, placed inns that we can call puppet khans on the Ilkhanid throne. After Arpa Khan, with the support of Ali Pasha, Musa Khan was placed on the Ilkhanid throne. But his reign was short-lived. After that, with the support of Shaikh Ḥasan Jalāyerī, Sultan Muhammad ascended the throne. On the other hand, Kipchak Sheikh Ali declared Toga Timur, a descendant of Cengiz Khan, as Khan and moved to the Azerbaijan region with him. The tradition that the ruler was descended from the Mongol dynasty in the Ilkhanid throne paved the way for Satı-bek Khatun to become a ruler. The struggle between Shaikh Ḥasan Chupani and Shaikh Ḥasan Jalāyerī and the aim of Shaikh Ḥasan Jalāyerī to dominate the Ilkhanid lands with the support of Satı-bek Khatun were among the factors that contributed to Satı-bek Khatun's accession to the Ilkhanid throne. Finally, Satı-bek Khatun was proclaimed ruler with the support of Shepherd Shaikh Ḥasan in 1338 and his name was mentioned on coins and sermons. After Satı-bek Khatun became the ruler, she made new appointments at the state level. After Satı-bek Khatun became the ruler, he first dominated Azerbaijan and Sultaniye. Later, together with Shaikh Ḥasan Chupani, he moved to fight Shaikh Ḥasan Jalāyerī, who had gone to Qazvin. However, due to the winter conditions, peace was achieved between the two sides. Essentially, this peace was made to buy time for both sides. Shaikh Ḥasan Jalāyerī also invited Toga Timur from Khorasan to Azerbaijan in order to eliminate the influence of Shaikh Ḥasan Chupani on Ilkhanid lands. Toga Timur, who came to Sultaniye, had to return to Khorasan again with the deception of Shaikh Ḥasan Chupani. Thus, in the reign of Satı-bek Khatun, the alliance of Sheikh Hasan of Jelayirid and Toga Timur was destroyed by the deception of Shaikh Ḥasan Chupani. Soon after, the reign of Satı-bek Khatun lasted for a year, as Shaikh Ḥasan Chupani could not digest the rule of a woman in the Ilkhanid lands. After Satı-bek Khatun, a descendant of Hülagu Khan named Süleyman was placed on the throne of İlhanlı and Shaikh Ḥasan Chupani married him to Süleyman Han regardless of the consent of Satı-bek Khatun. After this incident, sources do not give clear information about Satı-bek Khatun. Satı-bek Khatun went to Emir Eretna in Anatolia with her son Amir Suyurgan in 746/1345-1346 and probably died here. During the reign of Satı-bek Khatun, she paid close attention to the sheikhs and attended their divans.

Anahtar Kelimeler

Satı-bek Khatun, İlkhanate State, Shaikh Ḥasan Chupani, Shaikh Ḥasan Jalāyerī.

İLHANLI DEVLETİ’NİN İNHİTATINDAN SONRA TAHTTA BİR KADIN HÜKÜMDAR: SATI-BEK HATUN’UN HAYATI VE FAALİYETLERİ

Öz

Sultan Ebu Said Bahadır Han’ın 1335 yılında erkek evlat bırakmadan ölmesi İlhanlı topraklarından siyasî karmaşaya sebep oldu. Bu dönemde her bir emir hükümdar olma arzusuna kapıldı. İlhanlı Devleti’nin üst düzey yöneticileri öncelikle Sultan Olcaytu’nun kızı Satı-bek Hatun’u yeni hükümdar seçilene kadar İlhanlı tahtına oturtmak istediler. Ancak daha sonra Tuluy Han soyundan Arpa Han’ı İlhanlı tahtına oturttular. Arpa Han, siyasî otoritesini güçlendirmek için Satı-bek Hatun ile evlendi. Bu dönemden itibaren Satı-bek Hatun İlhanlı tahtında söz sahibi olmaya başladı. Arpa Han’dan sonra Ebu Said Bahadır Han’ın dayısı Ali Paşa, Çobanlı Şeyh Hasan ve Celayirli Şeyh Hasan’ın İlhanlı topraklarına hâkim olma arzuları nedeniyle İlhanlı tahtına kukla han diyebileceğimiz hanlar oturttu. Arpa Han’dan sonra Ali Paşa’nın desteğiyle Musa Han, İlhanlı tahtına oturtuldu. Fakat onun saltanatı kısa sürdü. Ondan sonra Celayirli Şeyh Hasan’ın desteğiyle Sultan Muhammed tahta oturdu. Diğer taraftan Kıpçak Şeyh Ali, Çengiz Han soyundan Toğa Timur’u Han ilan ederek onunla birlikte Azerbaycan bölgesine hareket etti. İlhanlı tahtında hükümdarın Moğol hanedanı soyundan olması geleneği Satı-bek Hatun da hükümdar olma yolunu açtı. Çobanlı Şeyh Hasan ve Celayirli Şeyh Hasan arasındaki mücadele ve Çobanlı Şeyh Hasan’ın Satı-bek Hatun’un desteğini alarak İlhanlı topraklarına hâkim olma amacı Satı-bek Hatun’un İlhanlı tahtına oturmasına etken olan sebeplerdendi. Nihayetinde Satı-bek Hatun 1338 senesinde Çobanlı Şeyh Hasan’ın desteğiyle hükümdar ilan edildi ve adı hutbe ile sikkelerde geçti. Satı-bek Hatun hükümdar olduktan sonra devlet kademesinde yeni tayinler yaptı. Satı-bek Hatun’un hükümdar olduktan sonra ilk olarak Azerbaycan ve Sultaniye’yi hâkimiyeti altına aldı. Daha sonra Çobanlı Şeyh Hasan ile birlikte, Kazvin’e gitmiş olan Celayirli Şeyh Hasan ile savaşmak için hareket etti. Ancak kış şartları nedeniyle iki taraf arasında barış sağlandı. Esasen bu barış iki taraf adına zaman kazanmak için yapılmıştı. Celayirli Şeyh Hasan da Çobanlı Şeyh Hasan’ın İlhanlı toprakları üzerindeki etkisini ortadan kaldırmak için Toğa Timur’u Horasan’dan Azerbaycan’a davet etti. Sultaniye’ye gelen Toğa Timur, Çobanlı Şeyh Hasan’ın yaptığı hileyle tekrardan Horasan’a dönmek zorunda kaldı. Böylece Satı-bek Hatun döneminde Çobanlı Şeyh Hasan’ın hilesiyle Celayirli Şeyh Hasan ve Toğa Timur ittifakı ortadan kaldırıldı. Bir müddet sonra Çobanlı Şeyh Hasan’ın bir kadının İlhanlı topraklarında hüküm sürmesini hazmedememesi nedeniyle Satı-bek Hatun’un hükümdarlığı bir yıl kadar sürdü. Satı-bek Hatun’dan sonra Hülagu Han soyundan Süleyman isimli biri İlhanlı tahtına oturtuldu ve Çobanlı Şeyh Hasan, Satı-bek Hatun’un rızasını almadan onu Süleyman Han ile evlendirdi. Bu hadiseden sonra kaynaklar Satı-bek Hatun hakkında sarih malumat vermemektedirler. Satı-bek Hatun 746/1345-1346 yılında oğlu Emir Suyurgan ile birlikte Anadolu’da Emir Eretna’nın yanına gitti ve muhtemelen burada vefat etti. Satı-bek Hatun hükümdarlığı döneminde şeyhlere yakın ilgi gösterip onların meclislerinde bulunmuştu.

Anahtar Kelimeler

Satı-bek Hatun, İlhanlı Devleti, Şeyh Hasan Çobanlı, Şeyh Hasan Celayirli

Kaynakça

• ABDURREZZAK-İ SEMERKANDÎ, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, nşr. Abd’ul-Hüseyin Nevâî, C. I/I, Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, Tahran 1383 hş.
• ANONİM, Mu’izz el- Ensâb fî Şeceretü’l Ensâb-ı Selâtin-i Moğol, Bibliotheque Nationale Paris, Persian 67.
• BEYÂNÎ, Şîrîn, Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustafa Uyar, TTK Yayınları, Ankara 2015.
• DALKESEN, Nilgün, “Sātī Bīk (Sati Bek) and the Post-Ilkhānid Middle East” Fe Dergi, 9/ 2, 2017, s. 71-80.
• EBU BEKR KUTBİ EHERÎ, Tevarih-i Şeyh Üveys, nşr. İrac Afşar, İntişarat-ı Sutude, Tahran 1389 hş.
• EBU’L-KASIM ABDULLÂH B. MUHAMMED KÂŞÂNÎ, Tarih-i Olcâytȗ, neşr. Mehin Hambelî, Şirket-i İntişârât-ı Îlmî ve Ferhengî, Tahran, 1391 h.ş.
• FAHREDDİN DAVUD BİN MUHAMMED BENÂKİTÎ, Tarih-i Benâkitî (Ravzatü'l-uli'l-Erbâb fî Tevarîhi'l-Ekâbir ve'l-Ensâb), neşr. Cafer Şuar, Encümen-i Asar-i Milli, Tahran 1348 hş.
• GÖDE, Kemal, Eretnalılar (1327-1381), TTK Yayınları, Ankara 2000.
• HÂFIZ-I ÂBRÛ, Zeyl-i Câmi‘ü’t-Tevârîh-i Reşîdî, nşr. Hânbâbâhân Beyânî, Şirket-i Tezâmünî-i İlmî, Tahran 1317 hş.
• HÂFIZ-I ÂBRÛ, Zübdetü’t-Tevârîh-i Bâysungurî, Yay. Seyyid Kemâl Hac Seyyid Cevadi, C. I, Sazman-ı Çap ve İntişarat-ı Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami, Tahran 1380 hş.
• HAMDULLAH MÜSTEVFÎ-Yİ KAZVİNÎ, Târih-i Güzîde, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• HOWORTH, Henry H., History of the Mongols, Vol. III, Green ve Company, London 1856.
• MUHAMMED B. ALİ B. MUHAMMED-İ ŞEBÂNKÂREÎ, Mecm’u’l-Ensâb, çev. Fahri Unan, TTK Yayınları, Ankara 2021.
• NEBEÎ, Ebul’l-Fazıl, Tarih-i Al-i Çoban, Danişgah-ı Tahran, Tahran 1352 hş.
• NİCOLA, Bruno de, Women in Mongol Iran, Edinburgh University Press, Edinburgh 2017.
• ÖZEN, Firdevs, İlhanlı Devleti’nin Yıkılışı (1335-1350), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2021.
• SÜMER, Faruk, Anadolu’da Moğollar, TTK Yayınları, Ankara 1970.
• ŞEREFHAN BİTLİSİ, Şerefname, çev. Osman Aslanoğlu, c. II, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2018.
• TABÂTABÂÎ, Seyyid Cemâl Turâbî, Sikkehâ-yı İslamî Devre-i İlhânî ve Gûrgânî, İntişârât-ı Müze-i Azerbaycan, Tebriz 1347 hş.
• Üçok, Bahriye, İslam Devletlerinde Türk Naibeler ve Kadın Hükümdarlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• YUVALI, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür-Sanat, İstanbul 2019.