BABÜRLÜLER DEVRİNDEN GÜNÜMÜZE FİL TAKILARININ HİNT TAKILARI İLE BENZERLİKLERİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 10, 561 - 614, 20.07.2023

Umut Kansoy

https://doi.org/10.53718/gttad.1244070

Öz

Hint mitolojisine göre yeryüzü dört temel yönde duran fillerin üzerinde durmaktadır. Bu filler, ekinleri yetiştirmek ve büyütmek için hortumları ile suyu yukarıya kaldırıp yaz gününde yağmur ve kış gününde kar olarak yeryüzüne serpmektedirler. Fillerin en önemli işlevi ilahi akrabalarını, bulutları, yani göksel filleri cezp etmeleridir. Ayrıca Tanrı Şiva’nın iki oğlundan biri olan fil başlı Ganeşa’nın Hint dinî inançlarında çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Ganeşa bilgelik tanrısıdır ve engellerin aşıcısıdır. Bu nedenle birçok kitap Ganeşa’nın adıyla, ona dua edilmesi ile başlar. Muradlarına ulaşabilmeleri için diğer tanrıların bile Bilgelik Tanrısı Ganeşa’ya dua etmeleri gerekmektedir. Dünyevi açıdan bakacak olursak filler hem bereketin kaynağıdırlar hem de en önemli savaş hayvanıdırlar. Bundan dolayı Hindistan ve çevre ülkelerde fil sahibi olmak, hükümdarlık, asalet ve güç sahibi olmanın en önemli alametleri arasında yer almaktadır. Saydığımız dini ve dünyevi nedenlerden dolayı Güney Asya ülkelerinde fillerin süslenmesine çok büyük önem verilmektedir. Hint kültüründeki ve Babürlü kültüründeki önemlerinden dolayı bu çalışmada kadın takıları kadar güzel olan ve hatta bazen onlardan çok daha da gösterişli olan süslü fil binitlerini ve fil süslerini tanıtmayı amaçladık. Babürlülerin hüküm sürdüğü zaman dilimine, yakın döneme ve günümüze ait süslü fil binit takımı ve fil süsü örneklerini sunduk. Böylece bu konudaki geleneğin devamlılığını sergiledik. Aynı zamanda süslü fil binit takımlarının ve fil süslerinin geçirmiş olduğu evrimi de sergilemiş olduk. İlaveten geleneksel Hint kadın takıları ile süslü fil binit takıları ve fil süsleri arasındaki benzerlikleri sunduğumuz görseller yoluyla ortaya koyduk ve her iki türün birbirleri üzerindeki tesirlerini sergilemiş olduk. Babürlüler kanalıyla Hindistan’a getirilmiş olan takıları naklettik. Bunların hem fil hem de kadın takısı olarak kullanımlarına dair örnekler sunduk. Bu şekilde çalışmamızda toplamda 18 çeşit süslü fil binit takımını ve fil süsünü tanıtmış olduk. Süslü fil binit takımları ve fil süsleri en çok baş bölgesinde toplanmaktadır. Baş bölgesine takılan 13 çeşit süslü fil binitini ve fil süsünü bu çalışmada ele aldık. Bunlar fil duvakları, fil şapkaları, fil taçları, fil baş üstü panoları, fil baş üstü heykelcikleri, fil alın gerdanlıkları, fil alın madalyonları, alaşımdan yapılma fil alın örtüleri, tekstilden yapılan fil baş ve alın örtüleri, fil hortum üstü küpeleri, fil kulak küpeleri, dekoratif fil mendilleri ve fil dişi halkalarıdır. Boyun bölgesine takılan 3 çeşit fil süsü tanıttık. Bunlar fil gerdanlıkları, madalyonlu fil kolyeleri ve fil göğüslükleridir. Ayak bölgesine takılan 2 çeşit süslü fil binit takımını tanıttık. Bunlar fil halhalları ve fil bileklikleridir. Son olarak set halinde hazırlanmış olan fil takılarından örnekler sunduk. Süslü fil binit takımlarının ve fil süslerinin çok özenli bir şekilde, takım halinde tasarlanıp üretildiklerini ortaya koyduk. Daha önce savaş fillerinin binit takımları üzerine iki makale yazmıştık. Bu iki makalede geçen binit takımlarına ve fil süslerine bu çalışmada gerekmedikçe yer vermedik.

Anahtar Kelimeler

BABÜRLÜLER, SÜSLÜ FİL BİNİTLERİ, FİL TAKI SETLERİ, SOLAH SHRİNGAAR (GELENEKSEL 16 HİNT GELİN TAKISI VE SÜSÜ), HİNDİSTAN

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Tarih eğitimi almamda ve mezuniyetimde büyük katkısı olan Esko Naskali Beye en içte duygularımla teşekkür ederim.

ELEPHANT JEWELERY AND ITS SIMILARITY WITH INDIAN JEWELRY FROM THE STATE OF BABURIDS (MUGHALS) PERIOD TO THE PRESENT

Öz

Hint mitolojisine göre yeryüzü dört temel yönde duran fillerin üzerinde durmaktadır. Bu filler, ekinleri yetiştirmek ve büyütmek için hortumları ile suyu yukarıya kaldırıp yaz gününde yağmur ve kış gününde kar olarak yeryüzüne serpmektedirler. Fillerin en önemli işlevi ilahi akrabalarını, bulutları, yani göksel filleri cezp etmeleridir. Ayrıca Tanrı Şiva’nın iki oğlundan biri olan fil başlı Ganeşa’nın Hint dinî inançlarında çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Ganeşa bilgelik tanrısıdır ve engellerin aşıcısıdır. Bu nedenle birçok kitap Ganeşa’nın adıyla, ona dua edilmesi ile başlar. Muradlarına ulaşabilmeleri için diğer tanrıların bile Bilgelik Tanrısı Ganeşa’ya dua etmeleri gerekmektedir. Dünyevi açıdan bakacak olursak filler hem bereketin kaynağıdırlar hem de en önemli savaş hayvanıdırlar. Bundan dolayı Hindistan ve çevre ülkelerde fil sahibi olmak, hükümdarlık, asalet ve güç sahibi olmanın en önemli alametleri arasında yer almaktadır. Saydığımız dini ve dünyevi nedenlerden dolayı Güney Asya ülkelerinde fillerin süslenmesine çok büyük önem verilmektedir. Hint kültüründeki ve Babürlü kültüründeki önemlerinden dolayı bu çalışmada kadın takıları kadar güzel olan ve hatta bazen onlardan çok daha da gösterişli olan süslü fil binitlerini ve fil süslerini tanıtmayı amaçladık. Babürlülerin hüküm sürdüğü zaman dilimine, yakın döneme ve günümüze ait süslü fil binit takımı ve fil süsü örneklerini sunduk. Böylece bu konudaki geleneğin devamlılığını sergiledik. Aynı zamanda süslü fil binit takımlarının ve fil süslerinin geçirmiş olduğu evrimi de sergilemiş olduk. İlaveten geleneksel Hint kadın takıları ile süslü fil binit takıları ve fil süsleri arasındaki benzerlikleri sunduğumuz görseller yoluyla ortaya koyduk ve her iki türün birbirleri üzerindeki tesirlerini sergilemiş olduk. Babürlüler kanalıyla Hindistan’a getirilmiş olan takıları naklettik. Bunların hem fil hem de kadın takısı olarak kullanımlarına dair örnekler sunduk. Bu şekilde çalışmamızda toplamda 18 çeşit süslü fil binit takımını ve fil süsünü tanıtmış olduk. Süslü fil binit takımları ve fil süsleri en çok baş bölgesinde toplanmaktadır. Baş bölgesine takılan 13 çeşit süslü fil binitini ve fil süsünü bu çalışmada ele aldık. Bunlar fil duvakları, fil şapkaları, fil taçları, fil baş üstü panoları, fil baş üstü heykelcikleri, fil alın gerdanlıkları, fil alın madalyonları, alaşımdan yapılma fil alın örtüleri, tekstilden yapılan fil baş ve alın örtüleri, fil hortum üstü küpeleri, fil kulak küpeleri, dekoratif fil mendilleri ve fil dişi halkalarıdır. Boyun bölgesine takılan 3 çeşit fil süsü tanıttık. Bunlar fil gerdanlıkları, madalyonlu fil kolyeleri ve fil göğüslükleridir. Ayak bölgesine takılan 2 çeşit süslü fil binit takımını tanıttık. Bunlar fil halhalları ve fil bileklikleridir. Son olarak set halinde hazırlanmış olan fil takılarından örnekler sunduk. Süslü fil binit takımlarının ve fil süslerinin çok özenli bir şekilde, takım halinde tasarlanıp üretildiklerini ortaya koyduk. Daha önce savaş fillerinin binit takımları üzerine iki makale yazmıştık. Bu iki makalede geçen binit takımlarına ve fil süslerine bu çalışmada gerekmedikçe yer vermedik.

Anahtar Kelimeler

BABÜRLÜLER, SÜSLÜ FİL BİNİTLERİ, FİL TAKI SETLERİ, SOLAH SHRİNGAAR (GELENEKSEL 16 HİNT GELİN TAKISI VE SÜSÜ), HİNDİSTAN

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• ABŪ BAKR al-Muṭahhar ibn Abī al-Qāsim ibn Abī Saʻīd al-Jamālī maʻrūf bih Yazdī, Faraḥ nāmah, yaklaşık 1600-1700 yılları, https://findit.library.yale.edu/catalog/digcoll:1084326, 27.01.2023.
• ABUL FAZL-İ-ALLÂMÎ, The Âîn-i Akbarî, Vol III, translated by Colonel H. S. Jarrett, Printed at Baptist Mission Press, Calcutta 1894.
• ANGEL, Alayne, The Piercing Bible: The Definitive Guide to Safe Body Piercing, Crossing Press, New York 2009.
• ‘AYNÜ’D-DÎN ‘AYNÜ’L-MÜLK ‘ABDULLAH B. MÂHRÛ, İnshâ’-i-Mâhrû (Letters of ‘Ain ud-Din ‘Ain ul-Mulk Abdullah b. Mahru), nşr. ‘Abdur Rashid, Research Society of Pakistan, University of the Panjab, Lahore 1965.
• BİSWAS, Arabinda, Indian Costumes, Pablication Divisions, New Delhi 1985.
• BUCKLEY, Christopher, “The Indian saree and the meaning of ‘Tradition’”, Asian Textiles, Issue 75 (2020), ss. 21-25.
• CHRİSTİE’S, Arts of India, London, Thursday 26 May 2016.
• DeMELLO, Margo, Encyclopedia of Body Adornment, Greenwood Press, Westport, Connecticut, London 2007.
• DEY, Gouri, Fashion and Designing under the Mughals (Akbar to Aurangzeb): A Historical Perspective, University Of North Bengal (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bengal 2015.
• DEY, Sumita, Styistic Changes in the Costumes And Jewellery in Indian Art: A Study of the Six Great Mughal Dynasty in India, Assam University (Basılmamış Doktora Tezi), Assam 2014.
• EBU’L-FAZL-I ‘ÂLLÂMÎ, Âîn-i-Ekberî, C. 1, ed. H. Blochmann, Calcuta 1872, Reprint 1993, (Özgün eser h. 998/1590- h. 1011/1602 tarihlidir).
• Eléphans, / Palanquins et autres usages / Indiens : / Dessinés dans le pays, par des / Européens, Bibliothèque nationale de France, département Estampes et photographie, 4-OD-37, 1770 yılı (Eser Hindistan’da filler ve ulaşıma dair 27 çizim içermektedir). https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b55007303k.r, 26.01.2023.
• ERBİLEN, Z. Özge, Hint Kültüründe Evlilik Gelenekleri ve Kadın Takıları, Dokuz Eylül Üniversitesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2004.
• FİNNEMORE, John (text); MENPES, Mortimer (illustrated), Peeps at Many Lands: India, Adam and Charles Black, London 1907 (Ebook olarak yayını 2014), https://www.gutenberg.org/cache/epub/44968/pg44968-images.pdf, 28.01.2023.
• FORGE, Oliver, LYNCH, Brendan, Exibition Indian Painting 1590-1880: New York Exhibition Catalogue, London 13 March- 20 March 2015.
• FORGE, Oliver, LYNCH, Brendan, Indian Paintings from the Heil Collection, New York: Exhibition Consultants in Antiquities and Islamic and Indian Art, Thursday 10 March-Friday 18 March 2016.
• GAZİ ZÂHÎREDDİN MUHAMMED BABUR, Baburnâme, Doğu Türkçesinden çev. Reşit Rahmeti Arat, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
• GUPTA, Shakshi, “Metal Embroidery on Elephant Trappings (Jhul)”, Textiles and Clothing Research Centre e-Journal, Volume 1, Issue 2, August 2017, s. 13-17.
• ______________, “Elephant trappings – Jhul, cloth of gold”, Research Journal of Recent Sciences, Vol. 7 (2), February 2018, ss. 21-27.
• ______________, “Elephant Regalia: A Living Tradition”, 18 June 2018, https://www.sahapedia.org/elephant-regalia-living-tradition, 30.01.2023.
• ______________, “Elephant Regalia of Rajasthan”, 18 June 2018, https://www.sahapedia.org/elephant-regalia-of-rajasthan, 25.07.2019.
• GUY, John, BRİTSCHGİ, Jorrit, Wonder of the Age Master Painters of India 1100–1900, The Metropolitan Museum of Art, New York 2011.
• HANPİPAT, Sirikan, Kral Rama IX Döneminde Tayland Kraliyet Fillerinin Altın Kıyafetleri ve Süsleri (กรณีศึกษาเครื่องคชาภรณ์ช้างต้นในรัชกาลที่ 9), Silpakorn Üniversitesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bangkok 2016.
• KANSOY, Umut, “Savaş Fillerinin ve Mürettebatının Silahları”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, S. VII/1 İlkbahar/30 Mart 2020, ss. 405-451.
• _________ “Âîn-i Ekberî’ye Göre Savaş Fillerinin Binit Takımları”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 51, Aralık 2020, ss. 1-46.
• _________, “Fil Binit Takımları II (Âîn-i Ekberî’de Yer Almayan Savaş Fili Binit Takımları)”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 54, Aralık 2021, ss. 77-148.
• KAYA, Korhan, Hint Mitolojisi Sözlüğü, İmge Kitabevi, Ankara 1997.
• _____________, Hintlilerde Tanrı, Kaynak Yayınları, İstanbul 1998.
• _____________, Okyanusun Kıyısında (Hint Edebiyatı Seçkisi), Derleyen ve çev. Korhan Kaya, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara 2003.
• Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil), Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1993.
• Kutsal Kitap Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), Kitabı Mukaddes Şirketi ile Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul 2002. LASSALLE, Charles, Origin of the Western Nations and Languages, Jhon Heywood, London 1883. LOSTY, Jeremiah, KWİATKOWSKİ, William, Court Paintings from Persia and India 1500–1900 (Catalogue of the Francesca Galloway exhibition Asia Week New York 2016), Francesca Galloway Ltd., 2016.
• MADHAVANKUTTY, Mannath, “Aanachamayam: Fineries used in Elephant Pageants in Kerala”, 24 September 2019, fig. 2, fig. 5, fig. 6, fig. 14, https://www.sahapedia.org/aanachamayam-the-fineries-used-elephant-pageants-kerala, 15.01.2021.
• MERİÇ, Cemil, Bir Dünyanın Eşiğinde, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
• MUKHERJEE, Soma, Royal Mughal Ladies and Their Contributions, Gyan Publishing House, New Delhi 2001.
• NİCCOLAO MANUCCİ, Libro Rosso (Histoire del’Inde depuis Tamerlank jusquà Orangze par Manucci), 1678-1686 yılları, (Eser Babürlüler devrine ait 56 minyatür içermektedir), https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b55003367g.r, 28.01.2023.
• SHAFFER, Holly, “Portraits and Types: Reinscribing Forms in Nineteenth-Century India and Europe”, Ars Orientalis, S. 51 (2021), s. 249-85, https://quod.lib.umich.edu/cgi/p/pod/dod-idx/portraits-and-types-reinscribing-forms-in-nineteenth-century.pdf?c=ars;idno=13441566.0051.007;format=pdf SAYED, Nafisa Ali, Mughal Jewellery: A Sneak Peek of Jewellery Under Mughals, Partridge Publishing, 2015, Google play üzerinden temin edilen dijital nüsha.
• SOMADEVA, Masal Irmaklarının Okyanusu (Kathâsaritsâgara), Cilt I-II, çev. Korhan Kaya, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• SMİTH, Vincent Arthur, Arth of India (1526-1858), Parkstone Press İnternational, New York 2014.
• Sujets historiques de la Perse (1600-1770), Bibliothèque nationale de France, département Fonds du service reproduction, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b55003370r.r, 20.03.2023.
• ŞAHİN, H. Hilal, “Baburnameye Göre Babürlülerin Kimliği”, ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЕ НАСЛЕДИЕЗАХИРИДДИНА МУХАММАДАБАБУРА И СОВРЕМЕННОСТЬ (Сборник статей и тезисов докладов Международнойнаучно-практической конференции 28 февраля 2020 г.), Москва 2020, s. 614-618.
• ŞEMS SİRÂC AFÎF, Tarih-i Fîruzşâhî, nşr. Vilâyet Hüseyin, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran h.ş. 1385.
• VALMÎKİ, Râmâyana, çev. ve özetleyen Korhan Kaya, İmge Yayınevi, Ankara 2002.
• VARMA, Surendra, RAO, Shiela, GANGULY, Suparna, BHAT, Harish, Identification of an effective and robust model of elephant keeping and keeper welfare, Published by CUPA and ANCF, Hebbal, Bangalore 2008.
• VARMA, Surendra, VALLİYATTE, Madhulal, SUJATA, S.R., Captive Elephants in Rajasthan, Published by CUPA and ANCF, Hebbal, Bangalore 2009.
• WASEEM, Durre, The Portrayal of Mughal Women in the Early Mughal Art and Analyzing the Reasons for Scarcity, California State University (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), California 2017.
• ZAIDI, Almas, The Arms and Army Corps in Eighteenth Century, Jaipur, Aligarh University (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aligarh (India) 2011.
• ZİMMER, Heinrich, Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler, çev. Gül Çağalı Güven, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2004.