FROM TRADITION TO MODERNITY: THE PROCESS OF CHANGE IN THE 19TH CENTURY MODERNIZATION MOVEMENTS IN CHINA AND THE OTTOMAN EMPIRES

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 12, 503 - 520, 20.07.2024

Rahman Nurdun

https://doi.org/10.53718/gttad.1487235

Öz

The foundations of the modern world are built upon the processes of modernization undertaken by many nations, which involved questioning and altering their traditional structures. Particularly, large and established empires like China and the Ottoman Empire experienced this transformation in the 18th century, revealing both similarities and differences in their respective journeys.
China's modernization process began with significant economic transformation in the early 18th century. Particularly during the Qing Dynasty, reforms were initiated to modernize the economy. This period witnessed encouragement for the development of trade and industry alongside the traditional agricultural and artisanal sectors. China, especially during the reigns of Kangxi, Yongzheng, and Qianlong, recognized the technological and commercial superiority of the West and took various measures to address its deficiencies in these areas.
However, along with modernization efforts, China encountered various challenges. Issues such as population growth, particularly urban overcrowding and famines, negatively impacted modernization efforts. Additionally, under the economic and military pressure from the West, China tended to absorb external influences. Events like the Opium Wars played a significant role in China's struggle against external pressures. Western powers coerced China into opening up, influencing its internal policies.
China's modernization efforts were largely confined to internal dynamics. In other words, reforms were generally tailored to China's internal needs and conditions, and aligned with external influences. This indicates that the modernization process in China was primarily based on its own internal dynamics rather than simply conforming to Western demands. However, China's tendency to absorb external influences did not result in complete compliance with the demands of Western powers. China attempted to steer the modernization process while preserving its identity and demonstrating resistance to external pressures.
On the other hand, the modernization process of the Ottoman Empire typically began with the Tanzimat reforms in the mid-19th century. These reforms brought about significant changes in the empire's economic, political, and legal structure. However, Ottoman society had long been influenced by traditional structures and the authority of the sultan. Military and bureaucratic elites played a decisive role in the administration of the empire. Modernization efforts were guided and supported by these elite groups.
Ottoman modernization was not limited to internal dynamics alone. Attention was also paid to changes in international politics. Particularly, the strengthening of European states and their imperialist policies necessitated a new strategy for the Ottoman Empire on the international stage. In this process, the empire faced more intense external pressures, and transformations in international relations had a greater impact on the modernization process.
Both societies embarked on a quest for modernization under the influence of the West, but their responses and challenges differed. While China tended to absorb external influences, the Ottoman Empire experienced more transformations in international politics. The complete realization of the modernization process and the ability to compete with the West took time. During this process, both societies had to balance their internal dynamics and develop strategies to deal with external influences.
In conclusion, there are similarities and differences in the modernization processes of China and the Ottoman Empire. Both societies made efforts to cope with external pressures and balance their internal dynamics. However, their responses and outcomes varied. This presents an important topic that sheds light on the shaping of the modern world historically. This article examines the modernization processes of traditional China and the Ottoman Empire by drawing comparisons between them.

Anahtar Kelimeler

China, Ottoman Empire, West, Modernization

GELENEKTEN MODERNLİĞE: 19. YÜZYIL MODERNLEŞME HAREKETLERİ AREFESİNDE ÇİN VE OSMANLI İMPARATORLUKLARINDA DEĞIŞIM SÜRECİ

Öz

Modern dünyanın temelleri, birçok ulusun kendi geleneksel yapılarını sorgulayarak ve değiştirerek atmış olduğu modernleşme sürecine dayanmaktadır. Özellikle, Çin ve Osmanlı İmparatorluğu gibi büyük ve köklü imparatorluklar, 18. yüzyılda bu dönüşümü deneyimlemiş ve bu süreçlerde benzerlikler ve farklılıklar ortaya çıkmıştır.
Çin’in modernleşme süreci, 18. yüzyılın başlarında ekonomik dönüşümle önemli bir ivme kazandı. Özellikle, Qing Hanedanı döneminde, ekonomik reformlar gerçekleştirilerek modernleşme çabaları başlatıldı. Bu dönemde, geleneksel tarım ve el sanatlarına dayalı ekonomik yapının yanı sıra ticaretin ve sanayinin gelişmesi teşvik edildi. Çin, özellikle Kangxi, Yongzheng ve Qianlong dönemlerinde, Batı’nın teknolojik ve ticari üstünlüğünü anlamış ve bu alandaki eksikliklerini gidermek için çeşitli önlemler almıştır.
Ancak, modernleşme çabalarıyla birlikte, Çin çeşitli zorluklarla karşılaştı. Nüfus sorunu, özellikle kentlerdeki aşırı nüfus yoğunluğu ve kıtlık gibi sorunlar, modernleşme çabalarını olumsuz etkiledi. Ayrıca, Batı'nın ekonomik ve askeri baskısı altında kalan Çin, dış etkileri sindirme eğilimindeydi. Özellikle, “Afyon Savaşları” gibi olaylar, Çin’in dış baskılarla mücadelesinde önemli bir rol oynadı. Batılı devletler, Çin’i açılmaya zorladı ve bu da ülkenin iç politikalarını etkiledi.
Çin’in modernleşme çabaları çoğunlukla iç dinamiklerle sınırlı kaldı. Yani, reformlar genellikle Çin’in kendi içindeki ihtiyaçlara ve koşullara dayanarak yapıldı ve dış etkilerle uyumlu hale getirildi. Bu da modernleşme sürecinin Batı’dan ziyade Çin’in kendi iç dinamiklerine dayalı bir şekilde gerçekleştiğini göstermektedir. Ancak, Çin’in bu süreçte dış etkileri sindirme eğilimi, modernleşme çabalarının Batılı güçlerin taleplerine boyun eğmesiyle sonuçlanmadı. Çin, kendi kimliğini koruyarak modernleşme sürecini yönlendirmeye çalıştı ve dış baskılara direnme gücünü gösterdi.
Öte yandan, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme süreci, genellikle 19. yüzyılın ortalarına doğru Tanzimat reformlarıyla başlar. Bu reformlar, imparatorluğun ekonomik, siyasi ve hukuki yapısında köklü değişiklikler getirdi. Ancak, Osmanlı toplumu, uzun süredir devam eden geleneksel yapılarının ve padişahın otoritesinin etkisi altında yaşamıştı. Askeri ve bürokratik elitler, imparatorluğun yönetiminde belirleyici bir rol oynamıştır. Modernleşme çabaları, bu elit gruplar tarafından yönlendirilmiş ve desteklenmiştir.
Osmanlı modernleşmesi, sadece iç dinamiklerle sınırlı kalmamıştır. Aynı zamanda, uluslararası siyasetteki değişimlere de dikkat edilmiştir. Özellikle, Avrupa devletlerinin güçlenmesi ve emperyalist politikaları, Osmanlı İmparatorluğu’nun uluslararası arenada yeni bir strateji izlemesini zorunlu kılmıştır. Bu süreçte, imparatorluk dış baskılarla daha yoğun bir şekilde karşılaşmış ve uluslararası ilişkilerdeki dönüşüm, modernleşme sürecini daha fazla etkilemiştir.
Her iki toplum da Batı'nın etkisi altında modernleşme arayışına girdi, ancak bu süreçte karşılaştıkları zorluklar ve tepkileri farklılık gösterdi. Çin, dış etkileri daha fazla sindirme eğilimindeyken Osmanlı, uluslararası siyasette daha fazla dönüşüm yaşadı. Modernleşme sürecinin tam olarak gerçekleşmesi ve Batı ile rekabet edebilme yeteneğinin kazanılması zaman aldı. Bu süreçte, her iki toplum da kendi iç dinamiklerini dengelemek zorunda kaldı ve dış etkilerle nasıl başa çıkacaklarına dair stratejiler geliştirdi.
Sonuç olarak, Çin ve Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme süreçlerinde benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır. Her iki toplum da dış etkilerle başa çıkmak ve kendi iç dinamiklerini dengelemek için çaba harcamıştır. Ancak bu süreçteki tepkileri ve sonuçları farklılık göstermiştir. Bu, modern dünyanın şekillenmesinde önemli bir rol oynayan ve tarihsel olarak aydınlatıcı bir karşılaştırma sunan önemli bir konudur. Bu makale, geleneksel Çin ve Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme süreçlerini karşılaştırarak inceliyor.

Anahtar Kelimeler

Çin, Osmanlı İmparatorluğu, Batı, Modernleşme

Kaynakça

• AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi II, 1453-1559, İstanbul, Cem Yayınevi, 1974.
• AKSOY, Suat, 100 Soruda Türkiye’de Toprak Meselesi, Gerçek Yayınları, İstanbul 1969.
• AKŞİN, Sina, “Osmanlı Türk Toplumunda Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Toplum ve Bilim, S. 2, 1977.
• AKYILMAZ, Gül, “Osmanlı Devleti’nde Reaya ve Devlet-Reaya İlişkileri”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye yayınları, Ankara 1999.
• AKYÜZ, Vecdi, “Osmanlıda Siyasal İktidar-din İlişkileri gelişiminin Temel Nitelikleri”, Osmanlıda Din Devlet İlişkileri, Ayışığı Kitapları, İstanbul 1999, ss. 169-171.
• ALTUĞ, Yılmaz, Çin Sorunu, Otağ Yayınları, İstanbul 1977.
• ARMAĞOLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul 1978.
• BERKİ, Şarki, Toprak Hukuku, Ankara 1960.
• BOZKURT, Gülnihal, “Tanzimat ve Hukuk”, Tanzimat’ın 150.Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 31 Ekim- 3 Kasım 1989.
• CEM, İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul 1970.
• CHEN, Feng-jun, Doğu Asya ve Hindistan: Asya’nın İki Çeşit Modernleşme Modeli, Jingji Kexue Chubanshe, Beijing, 2000.
• CHEN, Qing, Li Gang, Qi Pei Fang, Muhtasar Çin Modernleşmesi Tarihi, Guang Xi Renmin Chubanshe, 1998.
• CHEN, Zexian, “19.yüzyılda yaygın olan Kontrakta Dayalı İstihdam Sistemi”, Tarih Araştırma Dergisi, C.1, 1963.
• COLES, Paul, The Ottoman Impact On Europe, London 1968.
• ÇAVDAR, Tevfik, “Osmanlı Döneminde Nüfus Bilgileri”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• ÇOKER, Fahri, “Kapitülasyonlar ve Lozan”, IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1989.
• DOĞAN, İlyas, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Aydınlarında Çağdaşlaşma Sorunu ve Arayışlar”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, 7-9 Nisan 1999, Bildiriler, haz. Alaaddin Aköz, Bayram Ürekli, Ruhi Özcan, Konya 2000.
• DURSUN, Davut, “Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet İlişkileri Üzerine Bazı Notlar”, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Teknik, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• ELVİN, Mark, The Pattern of the Chinese Past, London 1973.
• FAİRBANK, John K. & Edwin O. Reischauer, China: Tradition and Transformation, revised edition, Houghton Mifflin Company, Boston 1989.
• Fairbank, John King, The United States & China, 4 ed., Harvard University Press, 1983.
• FOSTER, John Watson, American Diplomacy in the Orient, Da Capo Press, 1970.
• FUKUYAMA, Francis, Güven, çev. Ahmet Buğdaycı, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1998.
• GİBB, Hamilton ve Harold Bowen, Islamic Society and the West, C. I-I, Oxford University Press, London 1967.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998.
• HEPER, Metin, The State Tradition In Turkey, The Eothen Press, 1985.
• HO, Ping-ti, Studies in the Populations of China 1368-1953, Mass: Harvard University Press, Cambridge 1959.
• HU, Sheng, Cong Yapian Zhanzheng Dao Wusi Yundong, Afyon Savaşından Dört Mayıs Hareketi’ne, Renmin Chubanshe, 1980.
• HUANG Shu-min, Jin Bai Nian Lai Zhongguo Xian Dai Hua de Guo Cheng, Zhong Guo Xian Dai Hua de Licheng, Taipei 1980.
• ISSAWİ, Charles, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Ekonomisindeki Yeri (1600-1914): Bazı Gözlemler ve Sorunlar”, haz. Kemal Karpat, Osmanlı ve Dünya: Osmanlı Devleti ve Dünya Tarihindeki Yeri, Ufuk Kitapları, İstanbul 2000.
• İNALCIK, Halil, The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600, Phoenix, London 1995.
• __________ “1839’da Osmanlı Ülkesinde İdeolojik Ortam Ve Osmanlı Devletinin Uluslar arası Durumu”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri (Bildiriler), Ankara 13-14 Mart 1985.
• __________ Osmanlı İmparatorluğu: Toprak ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• JİN, Yao-ji, Cong Chuantong dao Xiandai (Gelenekten Yeniliğe), Taipei, 1983.
• KARATEPE, Şükrü, “Osmanlı’da Din-Devlet İlişkisi”, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 60.
• KİLİ, Suna, Atatürk Devrimi: Bir Çağdaşlaşma Modeli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1983.
• KOÇ, Yunus, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Nüfus Yapısı (1300-1900)”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• KONGAR, Emre, İmparatorluktan Günümüze Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Cem Yayınevi, İstanbul 1978.
• KUNT, İ. Metin, “Devlet, Padişah Kapısı ve Şehzade Kapıları”, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• KÜÇÜKÖMER, İdris, Düzenin Yabancılaşması, İstanbul.
• KÜÇÜKÖMER, İdris, Düzenin Yabancılaşması: Batılılaşma, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2001.
• LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1996.
• Lİ Chang Li, “Mançu Hanedanı’nın Son Dönemindeki Toplumsal Düşünce Tarzı ve Yakın Çağ Anlayışının Evrimi”, Toplumsal Bilimler Dergisi, Altıncı Sayı, 1993.
• Lİ Chien-nung, The Political History of China, 1840-1928, New York 1956.
• LİANG, Fang-zhong, Zhongguo Lidai Hukou Tiandi Tianfu Tongji, (Çin’in Geçmiş Tarihteki Nüfus, Toprak ve Toprağa İlişkin İstatistikleri, Mançu Hanedanı kısmı, Shanghai Renmin Chubanshe, 1980.
• LİN, Yu-tang, Zhongguoren (Çinli), Zhejiang Renmin Chubanshe, 1988.
• LONG, Yin Tai & Zhu Wei Zheng, Wei Wancheng De Geming, Tamamlanmamış İnkılap, Tayvan Shangwu Yinshuguan, 1998.
• LUO, Rong qu, Xian Dai Hua Xin Lun, Modernleşme Hakkında Yeni Teori, 4. baskı, Beijing Daxue Chubanshe, 1998.
• MARDİN, Şerif, “Historical Determinants of Social Stratification: Social Class and Class Consciousness in Turkey”, Siyasi Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XXII, No:4, 1968.
• MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum Yayınları, 1985.
• MUNGELLO, D.E., The Great Encounter of China and the West 1500-1800, Rowan & Littlefield Publishers, Inc., Oxford, 1999.
• ZEK, Çetin, “Osmanlıda Siyasal İktidar-Din İlişkileri Gelişiminin Temel Nitelikleri”, Osmanlıda Din Devlet İlişkileri, haz. Vecdi Akyüz, Ayışığı Kitapları, İstanbul 1999.
• ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
• PAMUK, Şevket, 100 Soruda Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, Gerçek Yayınları, 1997.
• PERKİNS, Dwight H., Agricultural Development in China, 1368-1968, Chicago 1969.
• PİNG-Tİ, Ho, Studies in the Populations of China 1368-1953, Mass: Harvard University Press, Cambridge 1959.
• QİAN, Long, Wu Shi Ba Nian Zhe Yu, Di San Ji “Ying Shi Macartney Lai Ping An” (“İngiliz Büyükelçisi Macartney’in Ziyareti”, İmparator Qian Long’un Fermanı, Derlenmiş Anekdotlar, C.3,
• QU, Ji-mu & Huang hong-zhao, Shijie Jindai Shigang, Dünya Yakınçağ Tarihi Özeti, Nanjing Üniversitesi Yayınevi, 1985.
• __________ The Cambridge History of China, vol 10, “Late Ch’ing, 1800-1911, Part I, Cambridge University Press.
• ROZMAN, Gilbert, The Modernization of China, The Free Press, New York 1981.
• SAFA, Peyami, Doğu-Batı Sentezi, İstanbul 1976.
• SENCER, Muzaffer, Osmanlı Toplum Yapısı, May Yayınları, İstanbul 1982.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1968), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1994.
• SUN, Guang De, Mançu Hanedanı Son Dönemi Geleneği ile Batılılaşma Üzerindeki Tartışmalar, Tayvan Shangwu Yinshuguan, 1982.
• SUNGUR, Mutullah, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus ve Nüfus Sayımları”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• TANER, Tahir, “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”, Tanzimat I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1999.
• TOYNBEE, Arnold J., Türkiye: Bir Devletin Yeniden Doğuşu, C. II, çev. Kasım Yargıcı, Cumhuriyet Gazetesi, 2000.
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Osmanlıdan Günümüze Türk Toplum Yapısı, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2002.
• ÜLGENER, Sabri F., İktisadi İnhitat Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet Meseleleri, 1951.
• Vinacke, Harold M., A History of the Far East in Modern Times, Appleton-Century-Crofts, New York 1950.
• XİE, Jun-mei, Zhengzhi Zhidu Yu Jindai Zhongguo, Siyasi Sistem ve Yakınçağ Çin, Shanghai Renmin Chubanshe, 1995.
• XU, Jin Lin & Cheng Da Kai, Çin Modernleşme Tarihi, Shanghai San Lian Shudian, 1995.
• YAPP, M.E., The Making of the Middle East 1792-1923, Longman, London & New York 1987.
• YAŞAR, Yücel, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C. XXXVIII, 1974.
• YERASİMOS, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, C. I-II, Belge Yayınları, İstanbul 2001.
• YILMAZ, Mustafa, “Osmanlı Toplumsal Yapısına Genel Bir Bakış”, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, haz. Temuçin Faik Ertan, Siyasal Kitabevi, Ankara 2001.
• ZHAO, Wen-Ling & Xie Shu-Jun, Çin’in Nüfus Tarihi, Renmin Chubanshe, 1988, 10 ve 11nci bölüm.
• ZÜRCHER, Erik J., Turkey: A Modern History, I.B. Tauris, London & New York 1994.