COVID-19 Pandemi Öncesi ve Sırasında Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Etkinliğinin Karşılaştırılması

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 63 - 81, 29.05.2024

Nur Ocak

Öz

COVID-19 Pandemisi döneminde sunulan sağlık hizmetlerinde değişiklikler ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada pandemi öncesi ve pandemi döneminde Türkiye’de sunulan sağlık hizmetlerinin istatistiki bölge sınıflandırılmasına göre İBBS-1 bölgelerde mevcut kaynakların ne ölçüde etkin kullanıldığı, ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında girdiye yönelik veri zarflama analizi ile değerlendirilmiştir. Sağlık hizmeti performansını değerlendirmek üzere girdi değişkenleri olarak yatak sayısı, uzman hekim sayısı ve pratisyen hekim sayısı; çıktı değişkenleri olarak ise yatak doluluk oranı, yatan hasta sayısı ve yatak devir hızı göstergeleri alınmıştır. Bu kapsamda 2018, 2019, 2020 ve 2021 yıllarına ilişkin belirlenen girdi ve çıktı değişkenleri verileri, Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan ilgili yıla ait Sağlık İstatistikleri Yıllığından temin edilmiştir. Elde edilen veriler girdiye yönelik CCR modeline göre analiz edilmiştir. Hastalığın yüksek hızla bulaşıcılığı nedeniyle alınan tedbirler sonucunda pandemi öncesi döneme göre yatan hasta sayısı, yatak doluluk oranı ve yatak devir hızı değişkenlerinde yüksek düzeyde düşüş saptanmıştır. Pandemi döneminden itibaren etkin bölge sayısı artmıştır.

Anahtar Kelimeler

COVID-19, Veri Zarflama Analizi, Etkinlik Analizi, Sağlık Hizmetleri

Kaynakça

• Arslan, İ., Karagül, S. (2020). Küresel bir tehdit (COVID-19 Salgını) ve değişime yolculuk. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 1-36.
• İnternet: T.C. Sağlık Bakanlığı, COVID-19 Bilgilendirme Platformu. URL: https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66300/covid-19-nedir-.html, Son Erişim Tarihi: 01.04.2024.
• Sarıca, E. ve Kamışlı, S. (2023). Pandemi döneminde çalışan sağlık profesyonellerinin ölüm kaygısı, iş yaşam kalitesi ve motivasyonları. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 10(3), 709-728.
• İnternet: World Health Organization, WHO Director-General's Opening Remarks at the Media Briefing – 5 May 2023. URL: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing---5-may-2023, Son Erişim Tarihi: 05.04.2024.
• Tekin, A. (2021). Tarihten günümüze epidemiler, pandemiler ve ekonomik sonuçları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(40), 330-355.
• Yolalan, R. (1993). İşletmelerarası Göreli Etkinlik Ölçümü. Türkiye: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları No: 483.
• Yeşilyurt, C. ve Alan, M. A. (2003). Fen liselerinin 2002 yılı göreceli etkinliğinin veri zarflama analizi (VZA) yöntemi ile ölçülmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(2), 91-104.
• Ayanoğlu, Y., Atan, M., Beylik, U. (2010). Hastanelerde veri zarflama analizi (VZA) yöntemiyle finansal performans ölçümü ve değerlendirilmesi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 2(2), 40-62.
• Çakmak, M., Öktem, M. K., Ömürgönülşen, U. (2009). Türk kamu hastanelerinde teknik verimlilik sorunu: veri zarflama analizi tekniği ile sağlık bakanlığı’na bağlı kadın doğum hastanelerinin teknik verimliliklerinin ölçülmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 12 (1), 1-36.
• Selamzade, F. ve Özdemir, Y. (2020). COVID-19’a karşı OECD ülkelerinin etkinliğinin VZA ile değerlendirilmesi. Turkish Studies, 15(4), 977-991.
• Mut, S., Kutlu, G., Turgut, M. (2019). Türkiye’de sağlık alanında veri zarflama analizi yöntemi kullanılarak yapılan makalelerin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(1), 207-244.
• Güçlü, A. (1999). Türk Silahlı Kuvvetleri Hastanelerinde Teknik Verimlilik Ölçümü Veri Zarflama Analizi Uygulaması. Doktora Tezi. Genel Kurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara.76.
• Yavuz, İ. (2001). Sağlık Sektöründe Etkinlik Ölçümü (Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama). Türkiye: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları No: 654.
• Temür, Y. ve Bakırcı, F. (2008). Türkiye’de sağlık kurumlarının performans analizi: bir VZA uygulaması. Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 261-282.
• Özata, M. ve Sevinç, İ. (2011). Konya’daki sağlık ocaklarının etkinlik düzeylerinin veri zarflama analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(1), 77-87.
• Atmaca, E., Turan, F., Kartal, G., Çiğdem, E. S. (2012). Ankara ili özel hastanelerinin veri zarflama analizi ile etkinlik ölçümü. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2), 135-153.
• Çakmak, E. ve Örkcü, H. H. (2016). Türkiye’deki illerin etkinliklerinin sosyo-ekonomik temel göstergelerle veri zarflama analizi kullanarak incelenmesi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 30-48.
• Öksüzkaya, M. (2017). Sağlık sektöründe bölgeler arası etkinliğin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(10), 280-300.
• Şenol, O. ve Gençtürk, M. (2017). Veri zarflama analiziyle kamu hastaneleri birliklerinde verimlilik analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(29), 265-286.
• Kaçak, H. ve Bağcı, H. (2020). Sağlık örgütlerinde hizmet ve finansal etkinlik ölçümü-veri zarflama analizi ve bcg matrisi ile bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 188-203.
• Sel, A. (2021). Covid 19 pandemisinde sağlık sistemi gelişmelerinin etkinliğinin ölçülmesi: G-20 üzerine bir inceleme. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 181-202.
• Kaman, F. B., Yücel, A. (2021). Covid-19’dan en çok etkilenen 9 OECD ülkesinin sağlık çalışanlarının etkinliğinin incelenmesi üzerine bir çalışma. Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi, 3(5), 14-25.
• Durur, F., Günaltay, M. M., Işıkçelik, F. (2022). Sağlık hizmet bölgelerinin performansının veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Verimlilik Dergisi, (2), 165-182.
• Çavmak, Ş. (2017). Sağlık hizmetlerinde veri zarflama analizi ve modelleri. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1), 35-47.
• Tokatlıoğlu, Y. ve Ertong, C. B. (2020). OECD ülkelerinin sağlık sektörlerinin etkinliğinin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. TESAM Akademi Dergisi, 7(1), 251-276.
• Güler, M., İpekgil Doğan, Ö., Erdem, S. (2017). Sağlık Kuruluşları Performansının Veri Zarflama Analizi İle İncelenmesi ve Bir Uygulama. Verimlilik Dergisi, (4),169-185.
• İnternet: T.C. Sağlık Bakanlığı, COVID-19 Bilgilendirme Platformu. URL: https://ka.gov.tr/sayfalar/kalkinma-planlamasinda-istatistiki-bolge-birimleri-siniflandirmasi--24, Son Erişim Tarihi: 25.03.2024.
• Dikmetaş, E. (2008). Sağlık kurumlarında verimlilik ve veri zarflama analizi. Verimlilik Dergisi, (1), 55-77.
• Dyson, R. G., Allen, R., Camanho, A. S., Podinovski, V. V., Sarrico, C. S., Shale, E. A. (2001). Pitfalls and Protocols in DEA. European Journal of Operational Research, 132(2), 245-259.
• Sağlık Bakanlığı (2020). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2018, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı (2021). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2019, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı (2022). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2020, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı (2023). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2021, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Bal, H. ve Örkcü, H. H. (2005). Veri zarflama analizinde karar verme birimlerinin sıralanması için sınıflandırma kriteri tabanlı yeni bir model. İstatistik Araştırma Dergisi, 4(2), 15-25.
• Konca, M. ve Demirci, Ş. (2019). G20 ülkeleri ve türkiye’nin sağlık sistemi performansı: yıllara göre karşılaştırmalı bir analiz. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(4), 175-181.
• Singh, S., Bala, M. M., Kumar, N., Janor, H. (2021). Application of DEA‐based malmquist productivity ındex on health care system efficiency of ASEAN countries. The International Journal of Health Planning and Management, 36(4), 1236-1250.
• Kula, V., Kandemir, T., Özdemir, L. (2009). VZA malmquist toplam faktör verimlilik ölçüsü: İMKB'ye koteli çimento şirketleri üzerine bir araştırma. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(7), 188-202.