ENGELLİLERİN VE AİLELERİNİN İBADETLER İLE İLGİLİ SORULARI VE CEVAPLARI

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 135 - 160, 30.12.2017

Hilal Özay

Öz

İslâm dini bireyin toplum içinde bulunduğu şartları
gözeten bir dindir. Bu yüzden İslâm hukukundaki hükümler, güç ve takatleri
farklı olan mükelleflerin durumuna ve onların içinde bulundukları şartlara göre
değişebilmektedir. Allah insanlara güç yetirebilecekleri hatta kolaylıkla
yapabilecekleri sorumluluklar yüklemektedir. Allah hiçbir zaman insanı gücünün
son sınırına kadar zorlamaz, sıkıntıya sokmaz ve ona meşakkat vermez. Bedensel
engel de hükümlerde müsamaha ve kolaylığa sebep olan durumlardan biridir.
Mükellef olan bedensel engelliler için, bulundukları özel durumlarından dolayı
küllî hükümlerden istisna yapılarak daha kolay hükümler vaz edilmiştir.
Araştırmanın konusu engellilerin ve ailelerinin ibadetlerle ilgili soruları ve
cevaplarıdır. Araştırmanın sonucunda engellerin her birinin İslâm hukukundaki
hükümlere etkisinin olduğu, engellilerin engelli olmalarından dolayı
ibadetlerde, özel hükümlere tabi tutuldukları ve onlara fırsat eşitliği
sağlandığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Engelli, ibadet, abdest, namaz, oruç, zekât, hac

Kaynakça

• Abderî, Ebû Abdullah b. Muhammed b. Yûsuf (ö.897/1491), et-Tâc ve'l-iklîl, Beyrut 1977, I-VI.
• Abdulbâki, Muhammed Fuad (ö.1388/1968), el-Mucemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’an’i’l-Kerîm, İstanbul 1990.
• Abdullah b. Osman eş-Şâyi‘, el-Lü’lü’s-semîn min fetâvâ’l-muavvakîn, Riyad 1997.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed (ö. 241/855), el-Müsned, İstanbul 1992, I-IV.
• Ahmed b. İbrâhim b. Halil, Ahkâmü‘l-merdâ, İstanbul Müftülüğü Ktp., nr. 196.
• Ali Haydar Efendi (ö.1351/1933), Dürerü'l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm, I- IV, Beyrut ts. (Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye).
• “A‘mâ”, Mv.Fİ, Kahire 1986, XVII, 40-62.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd (ö.786/1384), el-İnâye ale’l-Hidâye, yy. ts. I-XV.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman (ö.478/1081), el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’, Kahire 1913, I-VII.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1390/1971), Büyük İslâm İlmihali, İstanbul: Birleşik Yayıncılık, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim (ö.256/869), el-Câmiu’s-sahîh, İstanbul 1992, I-VIII.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. İdrîs (ö.1052/1642), Keşşâfü'l-kınâ‘ an metni’l-İknâ, Beyrut 1981, I-VI.
• Cevdet Paşa, Ahmed, Mecelle-i ahkâm-ı adliye, yy. ts. (Ticâret kütüb).
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İyaz (ö.1360/1941), el-Fıkh ale’l-mezâhibi'l-erba‘a, Mısır 1969, I-V.
• Çeker, Orhan, “Fıkıhta Hasta” SÜİFD, sayı: 7, Konya 1997.
• Derdîr, Ebû’l Berakât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (ö.1201/1786), eş-Şerhu’s-Sağîr alâ akrabi’l-mesâlik, Kahire ts. (Dâru’l-ma‘rife), I-IV.
• ___, eş-Şerhu'l-kebîr alâ Muhtasari’l-İmâm Halîl, Beyrut ts. (Dâru’l-fikr), I-IV.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed (ö.1230/1815), Hâşiye ale’ş-şerhi’l-kebîr li’d-Derdir alâ Muhtasari’l-İmâm Halîl, Beyrut ts. (Dâru’l-fikr), I-IV.
• Devvânî, Ahmed b. Ğanim Nefrâvî (ö.1125/1715), Fevâkihu’d-Devvânî, Beyrut 1415, I-II.
• Döndüren, Hamdi, “İslâm’ın Engellilere Tanıdığı Kolaylık ve Ruhsat” Ülkemizde Engelliler Gerçeği ve İslâm Sempozyumu, Ankara 2005.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (ö.275/888), Sünenü Ebî Dâvûd, İstanbul 1992, I- V.
• el-Fetâva’l-Hindiyye (Ebû’l-Muzaffer Muhyiddîn Muhammed Bahadır Alemgir (ö.1118/1706) tarafından, Şeyh Nizam başkanlığında bir komisyona hazırlattırılmıştır), Beyrut 1991, I-VI.
• Günenç, Halil, Büyük Şafiî İlmihali, İstanbul 1986.
• Harâşî, Muhammed b. Abdullah (ö.1101/1689), Şerhu Muhtasarı Halil, Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• “Haras”, Mv.F, Kuveyt 1990, XIX, 91-97.
• Hattâb, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdirrahman (ö.954/1547), Mevâhibü'l-Celîl şerhu Muhtasari’l-İmâm Halîl, Beyrut 1977, I-VI.
• İbn Âbidîn, Muhammed b. Ömeri’l-Hanefî (ö.1252/1836), Hâşiye ‘alâ Reddi’l-muhtâr, I-VI, İstanbul 1984 [I-VI (VI s.731’e kadar) “Hâşiyetü Kurreti’l-uyûni’l-ahyâr tekmiletü Reddi’l-muhtâr”, İbn Âbidînzâde (ö.1306/1889); (VI s.731’den - VII, VIII ) Takrîrâtü’r-Râfi‘î, Abdulkadîr b. Mustafa er-Rafiî (ö.1323/1905)].
• İbn Cüzeyy, Ebû’l-Kasım Muhammed b. Ahmed (ö.741/1340), el-Kavânînü’l-fıkhiyye, yy. ts.
• İbn Hacer el-Heytemî, Şehabeddîn Ahmed b. Hacer (ö.974/1566), Tuhfetu’l-muhtâc, yy. Dâru’l-fikr, ts., I-X.
• ___, el-Fetâvâ’l-fıkhiyyetü’l-kübrâ, yy. ts. (Dâru’l-fikr), I-IV.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed (ö.620/1223), el-Muğnî, Beyrut 1984, I-X.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö.273/886), es-Sünen, İstanbul 1992, I-II.
• İbn Müflih, Şemsuddîn Alâuddîn el-Makdisî (ö.884/1479), el-Mübdi‘ fi şeri’l-Mukni‘, Beyrut 1979, I-X.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim (ö.970/1562), el-Bahrü'r-râ'ik şerhu Kenzi'd-dekâik, I-VII, Mısır 1993 [VIII. cildi Tekmiletü’l-Bahrü’r-râik, et-Tûrî, Muhammed b. Hüseyin b. Ali (ö.1004/1595)].
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdulvâhid (ö.861/1457), Fethu’l-kadîr, I-VII, Beyrut 2003 [Vekâletten sonrası (VIII-X) tekmile, “Netâ’icü’l-efkâr fi keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr”, Kadızâde Şemsüddîn Ahmed (ö.988/1580)].
• Komisyon, İman ve İbadetler İlmihali, DİA, I-II, Ankara 2002.
• Kâsânî, Alaüddîn Ebû Bekr b. Mes’udi’l-Hanefî (ö.587/1191), Bedâiu’s-sanâi' fi tertibi’ş-şerâ’i‘, Beyrut 1982, I-VII.
• Komisyon, “Teyemmüm”, ŞİA, İstanbul 2000, VIII, 83-84.
• Kudûrî, Ahmed b. Muhammed b. Cafer el-Hemedânî (ö.428/1037), el-Muhtasar, İstanbul 1967.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Açıklamalı Meali, Medine 1992.
• Merdâvî, Ebû'l-Hasan (ö.885/1480), el-İnsâf, Beyrut ts. (Dâru ihyâ-i turâsi'l-Arabî), I- XII.
• Merğînânî, Ali b. Ebû Bekr (ö.593/1197), el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, yy. el-Mektebetü’l-İslâmî, ts., I-IV.
• Mevsilî, Ebû’l-Fazl Mecduddîn Abdullah b. Mahmûd (ö.683/1284), el-İhtiyâr li ta‘lîli’l- muhtâr, Beyrut: Mektebetü’l-‘ilmiyye, ts., I-V.
• Molla Hüsrev, Mehmed Efendi (ö.885/1481), Dürerü'l-hükkâm fi şerhi Gureri’l-ahkâm, yy. ts. I-IX.
• Müslîm, Ebû’l-Hüseyin Müslîm b. Haccâc el-Kuşeyrî (ö.261/875), el-Câmiu's-sahîh, İstanbul 1992, I-III.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b.Dinâr (ö.303/915), Sünenü Nesâî, İstanbul 1992, I-VIII.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn (ö.676/1277), el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb, I-IX, yy. Dâru’l-fikr, ts. [(X-XI (Riba’dan sonrası) 1. Tekmiletü’s-Sübkî, Sübkî Takuyuddîn Ebûl Hasan Ali b. Abdülkâfî (ö.756/1355); XII-XX, 2. Tekmiletü Necîb el-Mutî‘î, Şeyh Muhammed Necîb el-Mutî‘i)].
• Öğüt, Salim, “Dilsiz”, DİA, İstanbul 1994, IX, 303-304.
• Özel, Ahmet, “A‘mâ”, DİA, İstanbul 1989, II, 553-554.
• Remlî, Muhammed b. Ahmed (ö.1004/1596), Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc, Beyrut 1984, I-VIII.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muhammedi’l-Hanefî (ö.483/1091), el-Mebsût, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts., I-XXX.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö.1250/1834), Neylü'l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr, Beyrut 1973, I-IX.
• Şîrâzî, Ebû Ishâk İbrâhim b. Ali b. Yûsuf el-Firuzâbâdî (ö.476/1083), el-Mühezzeb fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî, Beyrut: Dâru’l-fikr, ts., I-II.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatib (ö.977/1570), Muğni'l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’ani’l-Minhâc, I-IV, Beyrut ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kasım Süleyman b. Ahmed (ö.360/971), el-Mu'cemu'l-kebîr, Musul 1983, I-XV.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre (ö.279/892), Sünenü’t-Tirmizî, İstanbul 1992, I-V.
• Uzunpostalcı, Mustafa, “Cemaat”, DİA, İstanbul 1993, VII, 288-289.
• Yavuz, Fikri, İslâm Fıkhı ve Hukuku, İstanbul 1970.
• Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletüh, Dımaşk 1985, I-IX.