İMAM RABBÂNÎ’NİN SÛFÎLERE YÖNELTTİĞİ BAZI TENKİDLER

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 297 - 322, 30.12.2018

Yüksel Göztepe , Hamit Demir

Öz

Bu makalede İmam Rabbânî’nin sûfîlere yönelttiği bazı
tenkitler ele alınmıştır. Öncelikle tenkidin kavramsal analizi yapılarak âyet
ve hadislerde var olan muhtelif tenkit örnekleri zikredilmiş ve
değerlendirilmiştir. Sûfîlerin otokritik faaliyetlerine değinilmiş, otokritiği
ilk dönemden itibaren vazife olarak gördükleri ve önemsediklerinden
bahsedilmiş, tasavvuf klasiklerinin telif sebeplerinde iç tenkit fikrinin
etkisine dair örnekler sunulmuştur. Bu minvalde Serrâc et-Tûsî-”Lüm’a”,
Kelâbâzî-”et-Taarruf” ve Kuşeyrî-”er-Risale” örneklerine yer
verilmiştir. Daha sonra sûfîlerin mahfûz oluşu Kur’ân’da geçen muhlas kavramı
bağlamında değerlendirilmiş, sûfîleri tenkit imkânı İmam Rabbânî’nin “Mektûbat”ı
esas alınarak konu edilmiştir. Rabbânî’nin sûfîlere şeriat-hakikat, bilgi
kaynakları, rüya, keşf ve ilhâm, velâyet-nübüvvet, âlimlere ittibâ, sünnetleri
terk edip bidatlere uyma ve muhtelif konulardaki tenkitleri incelenmiştir. Yer
yer başka sûfîlerin de konulara dair benzer ve farklı fikirleri aktarılmıştır.
Nihai olarak tenkit ameliyesinin sıhhati için öngörülen edep kurallarına
değinilerek çalışma tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İmam Rabbanî, Sûfiler, Tenkid, Şeriat, Hakikat

Kaynakça

• Ak, Suat, Çıktım Erik Dalına: Yunus Emre’nin Bir Şiirinin Üç Şerhi, İstanbul: Büyüyen Ay, 2015.
• Arvâsî Abdulhakim, Rabıta-i Şerife, Sadeleştiren: Necip Fazıl Kısakürek, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2015.
• Attar Feridüddin, Tezkiretü’l-Evliya, Çeviren: Süleyman Uludağ, İstanbul: Semerkand, 2015.
• Aydın Bilgin, “Meclis-i Meşâyih”, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2003.
• Ayverdi İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı, 2006.
• Bahadıroğlu, Mustafai Vâkıât-i Hüdâyî’nin Tahlîl ve Tahkiki, UÜTİB (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2003.
• Benlioğlu Mehmet, Tasavvufta İç Tenkit Geleneği: İmam-I Rabbânî’nin Mektûbât’ı Örneği, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çorum 2016.
• Burhan Ahmed Farûkî “Ahmed Faruk Sirhindi (Müceddid Elf-i Sani İmam Rabbânî)’nin Tevhîd Anlayışı”, çev. Halil İbrahim Şimşek, Ekev Akademi Dergisi, 1998, c.I, Sayı:III., s.181-188.
• Cebecioğlu Ethem, “İmâm-ı Rabbânî ve Mektubâtı; Rabbânî Reaksiyonun Lideri İmam-ı Rabbânî”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XXXV., s. 193-241.
• Cebecioğlu Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Çakmak Muharrem, “Tasavvufa Yöneltilen Eleştirilerin İlimleşme Sürecine Etkileri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2017, Sayı: XXXIX, c. 319-340.
• Çetiner Bedrettin, Fatiha’dan Nas’a Esbâb-ı Nüzûl, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2016.
• De Weese Devin, “Hacegan’a Ait Kollar ve Tasavvufun Eleştirisi: Hoca Ali Azizan Ramiteni’nin Menakıbında Cemaatsel Benzerlik İddiası”, Çeviren: Necdet Tosun, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 2006, Sayı:XVI. Sayı:16, s.313-337.
• Ekinci Ekrem Buğra, “İmâm-ı Rabbânî’nin Tecdîd Anlayışı ve Müceddidliği”, Uluslararası İmam-ı Rabbânî Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul: Aziz Mahmud Hüdayi Vakfı Yayınları, 2018, s. 121-128.
• Göktaş Vahit, Visale Yolculuk, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2014.
• Göztepe Yüksel, Tasavvufta Temel Kavramlar “Haller ve Makamlar” –Kuşeyrî Örneği, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Gümüşoğlu Hasan, “İmam Rabbânî’nin Tecdîd Hareketinde Ehl-i Sünnet İtikadının Önemi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, Sayı: II, c. XVIII, s. 17-44.
• Haksever Ahmed Cahid, “The Introspectıve Crıtıcısm In Maktubat Of Imam Rabbanı Ahmad Faroq Al-Sarhandı”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:VII, Sayı:II (Aralık 2014), s. 197-205.
• Haksever Ahmed Cahid, “Varoluşsal Kendinden Geçme ve Yansımaları: İmam Rabbânî’nin Şathiyye Anlayışı Örneği”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, c.III, Sayı:V, s. 103-126.
• İbn Acîbe, el-Bahru’l-Medid fi Tefsiri’l-Kur’âni’l-Mecid, Beyrut: Daru’l-Keffi’l-İlmiyye, 1971.
• İbn Arabî Muhyiddîn, Fusûsu’l-Hikem, Çeviren: Ahmed Avni Konuk, Hazırlayanlar: Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, İstanbul: İFAV, 2017.
• İmam Rabbânî Ahmed el-Faruki es-Serhendi, Mektûbat-ı Rabbânî, Tercüme: Orhan Ençakar, İstanbul: Yasin Yayınevi, 2015.
• İmam Rabbânî, Mebde’ ve Meâd, Tercüme: Süleyman Kuku, İstanbul 2002.
• Karadaş Cağfer, “İmam Rabbânî ve İtikâdî Görüşleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, c.IX, Sayı:9, s. 339-350.
• Kartal Abdullah, “İmâm-ı Rabbânî’nin Vahdet-i Vücûd Eleştirisi ve Tarihsel Arkaplanı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2005, Sayı:II. c. XIV, s. 59-80.
• Kelâbâzî Ebû Bekir Muhammed bin İshak, et-Taarruf li Mezhebi ehli’t-Tasavvuf, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Kendebay Serikjan, “Kur'an'da İtab Âyetleri Çerçevesinde Hz. Peygamber”, Türkiye Dini Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 2017, Sayı:III. s. 31-49.
• Kuşeyrî Abdulkerim, er-Risaletü’l-Kuşeyriyye, Kahire: Müessesetü Dâru’ş-şa‘b, 1989.
• Mevlânâ Celâleddin Rûmî, Mesnevî-i Şerîf Tam Metin, Çeviren: Süleyman Nahîfî, Sadeleştiren: Âmil Çelebioğlu, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Özköse Kadir, “Tasavvufa Yönelik İç Tenkit”, Somuncu Baba Dergisi, 2010, Sayı:118, s. 22-26.
• Reis Bedriye, “XVI-XVII Yüzyıllarda Hindistan’da Din-i İlahi Tartışmaları ve İmam Rabbânî”, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı:XVI, s. 225 vd.
• Tanevi Eşref Ali, Hadislerle Tasavvuf, İstanbul: Umran Yayınları, 1995.
• Tatçı Mustafa, Yunus Emre Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Tosun Necdet, “İmam Rabbânî’ye Göre Vahdet-i Vücûd-Vahdet-i Şühûd”, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırmalar Dergisi (İbn Arabi Özel Sayısı-2), 2009, Sayı 23, s. 181-192.
• Turan Abdulbaki, “Kur'an-ı Kerîm'deki İtâb Âyetleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:III. s. 57-75.
• Tûsî Ebû Nasr es-Serrâc, el-Lüm‘a, Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîs, 1960.
• Uludağ Süleyman, Tasavvuf ve Tenkit, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Uzun Mesut, Ahmed Zerrûk’un ‘’Uddetü’l-Müridi’s-Sâdık’’ İsimli Eseri Bağlamında Sünnete İttibâ‘ ve Bid’atlerle Mücadele Anlayışı, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas 2018.
• Yaran Rahmi, “Bidat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.VI, İstanbul 1992, s. 129-131.
• Zerrûk Şeyh Ahmed, Tasavvufun Esasları, Çeviren: Muhammet Uysal, İstanbul: Endülüs Kitap, 2011.