SOSYAL DESTEK VE DİNİ BAŞA ÇIKMA: ŞEHİT AİLELERİ VE GAZİLER ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 73 - 100, 30.06.2019

Nesibe ESEN Ateş

Öz

Araştırma sosyal destek
ve dinî başa çıkma konusuna odaklanmaktadır. Buna göre, büyük travmalar yaşayan
şehit aileleri ve gazilerin yaşadıkları başa çıkma sürecinde sosyal desteğin
işlevini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda sosyal desteğin geleneksel,
dinî ve empatik boyutu üzerinde durulmuştur. Görüşülen şehit aileleri ve
gazilerde sosyal desteğin, travmadan hemen sonra geleneksel çerçevede kendini
gösterdiği tespit edilmiştir. Şehit ailelerinde taziye, gazilerde hasta
ziyareti formunda gerçekleşen davranışlar sosyal desteğin ilk formlarıdır.
Dinden beslenen sosyal destek şehit ailelerinde ilk etapta yoğun olurken
zamanla azalmaktadır. Gazilerde ise dinden beslenen sosyal destek yatarak
tedavi esnasında zayıf kalmakta; ancak gazinin taburcu olması ile daha yoğun
hissedilmektedir. Şehit ailelerinde din kaynaklı sosyal destek cennette
kavuşma, şefaat, günahların affı gibi konularda yoğunlaşırken, gazilerde genel
olarak cennette mükâfatlandırılma düşüncesi ön plana çıkmaktadır. Travmadan
sonra zamanla azalan sosyal desteği telafi etmek amacıyla her iki grup da
empatik desteğe başvurmaktadır. İki grupta da sosyal desteğin ilk ve en büyük
kaynağı aileler olmakta, devamında ise paydaşlar gelmektedir. Sonuç olarak din
kaynaklı, empatik ve geleneksel olmak üzere tüm sosyal destek türleri başa
çıkmaya büyük oranda olumlu katkı sağlamaktadır. Empatik sosyal destek hem
sürekli olduğu için hem de anlaşılma ihtiyacını tatmin ettiği için başa çıkmada
en işlevsel destek türü olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Dinî Başa Çıkma, Sosyal Destek, Empatik Destek, Şehit, Gazi

Kaynakça

• Aksüllü, Nihayet - Doğan, Selma. "Huzurevinde ve Evde Yaşayan Yaşlılarda Algılanan Sosyal Destek Etkenleri ile Depresyon Arasındaki İlişki". Anadolu Psikiyatri Dergisi 5 (2004): 76-84.
• Altıntaş, Süleyman. Depresyon ile Dinsel Başa Çıkma Arasında İlişki Üzerine Bir Çalışma. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2014.
• Altun, İsmail. "Hz. Peygamber’in Şehit Aileleriyle Münasebetleri". EKEV Akademi Dergisi 14/44 (2010): 227-246.
• Andrews, Gavin - Tennant, Christopher - Hewson,Daphne - George E. Waillant. "Life Event Stress, Social Support, Coping Style, and Risk of Psychological Impairment". Journal of Nervous and Mental Disease 166/5 (1978): 307-316.
• Arslan, Yüksel. Lise Öğrencilerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile Sosyal Problem Çözme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2009.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak: Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Ayten, Ali. "Üniversite Öğrencilerinde Ölüm Kaygısı: Türk ve Ürdünlü Öğrenciler Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009): 85-108.
• Bozgeyikli, Hasan - Doğan, Hüseyin - Işıklar, Abdullah. "Üstün Yetenekli Öğrencilerin Mesleki Olgunluk Düzeyleri ile Algıladıkları Sosyal Destek Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28 (2010): 133-149.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ’îl. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Yemâme, 1993.
• Bulut, Halil İbrahim. "Ümmet". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 308-309. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Çağrıcı, Mustafa. "Kardeşlik". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 285-86. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Çağrıcı, Mustafa. Kur’an’ın Geliş Ortamında Ahlak ve İnsan İlişkileri. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2017.
• Çam, Zekeriya - Deniz, Kaan Zülfikar - Kurnaz, Arzu. "Okul Tükenmişliği: Algılanan Sosyal Destek, Mükemmeliyetçilik ve Stres Değişkenlerine Dayalı Bir Yapısal Eşitlik Modeli Sınaması". Eğitim ve Bilim Dergisi 39/173 (2014): 312-327.
• Cobb, Sidney. "Social Support as a Moderator of Life Stress". Psychosomatic Medicine 38/5 (1976): 300-314.
• Doğan, Türkan. "Psikolojik Belirtilerin Yordayıcısı Olarak Sosyal Destek ve İyilik Hali". Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 3/30 (2008): 30-44.
• Eker, Doğan - Arkar, Haluk - Yaldız, Hülya. "Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Gözden Geçirilmiş Formunun Faktör Yapısı, Geçerlik ve Güvenirliği". Türk Psikiyatri Dergisi 12/1 (2001): 17-25.
• El-Kaysi, Ala Salih. "Aşırılıklar Karşısında Kur’anî Perspektiften Vasat Ümmet Olma Bilinci". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/ 1 (2014): 195-229.
• Esed, Muhamed. Kur'an Mesajı Meal-Tefsir. Trc. Koytak, Cahit - Ertürk, Ahmet. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
• Eylen, Berrin. "Kanser Hastası Sosyal Destek Ölçeği'nin Geçerlik, Güvenirlik ve Faktör Yapısı Üzerine Bir Çalışma". Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15/1 (2002): 109-117.
• Eylen, Berrin. Bilgi Verici Danışmanlığın Kanser Hastalarının Ailelerinin Sosyal Destek Becerileri Üzerine Etkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2001.
• Haksan Avcı, Özlem - Yıldırım, İbrahim. "Ergenlerde Şiddet Eğilimi, Yalnızlık ve Sosyal Destek". Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 29/ 1 (2014): 157-168.
• Hustoft, Hilde – Hestat, Knut A.- Lien, Lars - Moller, Paul - Danbolt, Johan. “İnancım Olmasaydı Kendimi Öldürürdüm- Şizofreniden Muzdarip Hastalarda Manevi Başa Çıkma”. Trc. Necmi Karslı. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2015): 159-188.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid, el-Kazvinî. es-Sunen. Thk. Arnavut, Şuayb. 5 cilt. Riyad: Dâru Risâleti’l-Alemiyye, 2009.
• Kaplan, Robert M. - Patterson Thomas L. - Kerner, David - Grant, Igor - HIV Neurobehavioral Research Center. "Social Support Cause or Consequence of Poor Health Outcomes in Men with Hiv Infection?". Ed. Pierce, G. R. - Lakey, B. - Sarason, I. G. Sourcebook of Social Support and Personality. New York: Springer Science, 1997. 456-469.
• Karaman, Hayrettin - Dönmez, İbrahim Kâfi - Çağrıcı, Mustafa - Gümüş, Sadrettin. Kur'an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Karslı, Necmi. “Gençlerde Sınav Kaygısı, Dindarlık ve Dua İlişkisi”, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/13 (2019): 190-219.
• Köksal Akyol, Aysel - Salı, Güneş. "Yatılı ve Gündüzlü Okuyan Çocukların Benlik Kavramlarının ve Sosyal Destek Algılarının İncelenmesi". Kastamonu Eğitim Dergisi 21/4 (2013): 1377-1398.
• Küçükcan, Talip - Köse, Ali. Doğal Afetler ve Din: Marmara Depremi Üzerine Psiko-Sosyal Bir İnceleme. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2000.
• Lin, Jielu - Thompson, Martie P. - Kaslow, Nadine J. "The Mediating Role of Social Support in the Community Environment Psychological Distress Link among Low-Income African American Women". Journal of Communıty Psychology 37/ 4 (2009): 459-70.
• Mâlik b. Enes. Muvatta’. Thk. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî. Abudabi: Müessesetü Zâyed b. Sultân, 2004.
• Müncebi, Abdullah. Sabır ve Rıza. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2017.
• Öz, Ahmet. Kur’an’ın Önerdiği Vasat Ümmet. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
• Öztürk, Mustafa. "Kur'an Çerçevesinde Ümmet Kavramının Tahlili". İslamiyat Dergisi 8/2 (2005): 11-23.
• Öztürk, Mustafa. Kur'an-ı Kerim ve Meali: Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur'an'ın Temel Kavramları. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 1994.
• Pargament, Kenneth, I. - Rye, Mark, S.. "Forgiveness as a Method of Religious Coping". Ed. Everett, L. Dimensions of Forgiveness: Psychological Research & Theological Forgiveness. Worthington (1998): 59-78.
• Pargament, Kenneth. I. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: The Guilford Press, 1997.
• Polat, Ülkü - Kahraman, Burcu Bayrak. "Yaşlı Bireylerin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Algılanan Sosyal Destek Arasındaki İlişki". Fırat Tıp Dergi 18/ 4 (2013): 213-218.
• Temiz, Yunus Emre. Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma Yöntemi Olarak Dua. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2014.
• Thoits, Peggy, A. "Stress, Coping, and Social Support Processes: Where Are We? What Next?". Journal of Health and Social Behavior Extra Issue (1995): 53-79.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi, 2007.
• Yıldırım, İbrahim. "Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Geliştirilmesi Güvenirliği ve Geçerliği". Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 13 (1997): 81-87.