NAKŞÎ-HÂLİDÎ ŞEYHİ HAMZA NİGARÎ’NİN İSTEĞİYLE YAZILAN BİR EHL-İ BEYTİ MÜDAFAA RİSALESİ: “RİSÂLE FÎ TA’N Lİ-MEN HÂLEFE ALİ RADIYALLAHU TEÂLÂ ANH”

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 125 - 150, 30.06.2019

Fatih Çınar

Öz

Hamza Nigârî (ö.1886),
Amasya’da vefat eden Nakşibendiyye tarikatının Hâlidiyye koluna mensup bir
mürşid-i kâmildir. Nigârî, tasavvufî kişiliği, şiirdeki gücü, aşkın
rehberliğinde öngördüğü manevî gelişim seyri, yetiştirdiği talebeleri ve
eserleri ile döneminde etkin olduğu gibi takipçileri kanalıyla günümüzde de
tesirini sürdüren bir sûfîdir. Aynı zamanda Nigârî, Anadolu’da birçok merkez
olmak üzere, farklı yerleşim merkezlerine yaptığı yolculuklar ve Osmanlı-Rus
savaşında Osmanlı Devleti’nin yanında katıldığı fiilî mücadele ile de tarihte
iz bırakmış bir şahsiyettir. Nigârî, tasavvufî düşüncesini aşk, vahdet-i vücûd
ve ehl-i beyt sevgisi temelleri üzerine inşa etmiştir. Onun için şeyhi
“Nigârî’nin mürşidi aşktır.” sözlerini sarf etmiştir. Nigârî’nin coşkun bir
üslupla şiirlerinde dile getirdiği ifadeleri çerçevesinde aşka dair görüşleri
çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Yine onun İbnü’l-Arabî tarafından
sistematize edilen vahdet-i vücûd fikrinin hararetli savunucularından olduğu ve
bu konuya dair değerlendirmeleri de gündeme getirilmiştir. Hamza Nigârî’nin
ehl-i beyt sevgisi ve onların haklarını savunma konusundaki görüşleri, bazı
çalışmalar arasına serpiştirilmiş vaziyette tespit edilmiş olsa da bu konudaki
görüşleri detaylı olarak ele alınmamıştır. Bu alandaki eksikliği bir nebze
olsun giderebilme adına bu çalışmada Nigârî’nin şiirleri dışında ehl-i beyt ile
ilgili görüşlerini yansıtan ve yeni tespit edilen “Risâle fî ta’n limen
hâlefe Ali Radıyallahu Teâlâ anh” adlı eser üzerinde durulmuştur. Bu risâle,
Nigârî’nin tavsiyesi üzerine, ehl-i beyte reva görülen zulümleri kınamak, bu
zulümleri yapanların yanlışlarını ortaya koymak ve ehl-i beytin nesep ve
mücadele noktasında temiz ve haklı olduğunu beyan etmek üzere kaleme alınan bir
çalışmadır. Bu risâle ile Nigârî’nin ehl-i beyt konusuna bakışını daha net bir
şekilde tespit etmenin yanında, Nigârî’nin yolunu takip edenlerin dinî ve
vicdânî dayanakları nasıl yorumladıklarına dair de veriler de ortaya konulmuş
olacaktır. Çalışmanın sonunda risâlenin tercümesi de yer almaktadır. Tercümede
metnin aslına bağlı kalma noktasında titizlik gösterilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Nigârî, Tavsiye, Ehl-i Beyt, Savunma, Risâle

Kaynakça

• Akpınar, Yavuz. Azeri Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1994.
• Ayar, Ali Rıza – Özel, Recep Orhan. “Osman Fevzi Olcay’ın “Menâkıb-ı Mîr Hamza Nigârî” Adlı Risâlesi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2014): 196-210.
• Bayram, Pervane. “Azerbaycan ve Türkiye’de Yayımlanan Seyyid Nigarî Divanları Hakkında”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of TurkishorTurkic 7/1 (2012): 407-415.
• Bayram, Pervane. “Seyyid Nigârî’de İbnü’l- Arabî Tesiri ve Vahdet-i Vücud”. Doğu ve Batı: Ortak Manevî Değerler, Bilimsel - Kültürel İlişkiler [Profesör Aida İmanquliyeva’nın Doğumunun 70. Yılı Anısına Düzenlenen Uluslararası İbn Arabi Sempozyumu Makaleleri (9-11 Ekim 2009 - Bakü). 245-266. İstnabul: İnsan Yayınları, 2010.
• Bennigsen, Alexandre. Sûfî ve Komiser. Trc. Osman Türer. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
• Bilgin, A. Azmi. “Nigarî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 85-87. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Böcekçi, Turan. Amasya Evliyaları. Amasya: Lazer Ofset Matbaası, 2002.
• Cahangir Tarıyel, Mîr Sa’di Ağa. Bakü: Azerbaycan Millî Ensiklopediyası, 2001,181-187.
• Çınar, Fatih. Hamza Nigarî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Düşüncesi. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2009.
• Çınar, Fatih. “Seyyid Mir Hamza Nigarî’de Ehl-i Beyt Sevgisi”. II. Uluslararası Hamza Nigarî Sempozyumu (20-22.10.2014) Bildirileri. Fariz Xəlilli, Metin Hakverdioğlu. 44-59. Bakü: Amasya Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Fatsa, Mehmet. Tasavvufta Mekkî Kolu. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2000.
• Haksever, Ahmet Cahit, “Osmanlı’nın Son Döneminde Islahat ve Tarikatlar: Bektaşilik ve Nakşibendilik Örneği”. Ekev Akademi Dergisi 38 (2009): 39-57.
• İbnülemin, Mahmud Kemal İnal. Son Asır Türk Şairleri. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• Kara, Mustafa. “Harput’ta Bir Derviş Şair: Nigârî”. Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu. Ed. Fikret Karaman. 179–198. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi, 2005.
• Mîr Hasan. Risâle ta’n li-men hâlefe Ali Radıyallâhu Teâlâ anh, Mili Kütüphanede 06 Mil Yz A 2291/7.
• Musayev, Elşen. “Mîr Hamza Nigarî Karabağî”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 6 (2001): 241-246.
• Nabiyev, Zülfikar. Azerbaycan’da Tasavvufi Hareketler. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
• Olcay, Osman Fevzi. Amasya Ünlüleri. Haz. Turan Böcekçi. Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2002.
• Özköse, Kadir. “Erzurum’da Faaliyet Yürüten Hâlidî Şeyhleri”. Türk İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu Bildirileri. Ed. Muhammed Hanefi Palabıyık, 289-290. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Rıhtım, Mehmet. “XV-XIX. Asırlarda Azerbaycan’da Nakşbendiyye Sûfîleri”. Journal of Qafgaz University. 22 (2008):8–10.
• Yerkazan, Hasan. “Ebü’l-Hasan el-Harakânî Silsilesinden Gelen Mîr Hamza Nigârî’nin Peygamber Tasavvuru”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2017): 31-50. Yıldırım, İbrahim. “Azerbeycan’dan Amasya’ya Taşınan Türk Kültürü ve Şirvanlılar”. I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ed. Yavuz Bayram. 1: 270-280.
• Amasya: Amasya Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Yıldırım, İbrahim. “Ben”deki Seyyid Nigârî”, I. Beynəlxalq Həmzə Nigari Simpoziumu. Ed. Mehmet Rıhtım, Metin Hakverdioğlu. 129-138. Amasiya: Amasya Üniversitesi Yayınları, 2012.