Analaysis of Suleyman Nahīfī’s Work of Prose Called Mubāhathe-i Ķadā ve Ķader

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 173 - 209, 29.12.2019

Hilmi Kemal Altun

https://doi.org/10.5281/zenodo.3594049

Öz

Sulayman Nahīfī (d. 1151/1738) who known as translator of Mathnawī in our history of literature, worked in various governmental positions (janissary, ambassador secretary, etc.) during his life of nearly ninety years. He also wrote many works both in verse and prose. Although many articles have been written about the life, art and works of Nahīfī, there isn’t any study about his work called Mubāhathe-i Ķadā ve Ķader -except for an amateur publication- which is written in verse. In this respect, the work deserves to be studied. Another point that makes it important to come to light is that it reflects the codes of thought of its period. Being written in verse and coinciding with the last periods of the Ottoman Empire increases the importance of this work. On the other hand, it is a fact that Asharī thought is dominant among the Ottoman scholars who are seen as a natural continuation of Māturīdī tradition. In this respect, it can be said that Nahīfī is a continuation of the few Māturīdī scholars such as Ibn al-Humām (d. 861/1457), Hızır Bay (d. 863/1459) and Tashkoprīzāde (d. 968/1561). The author’s criticism of Jabriyya and Kadariyya members is also remarkable related to the subject matter.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Fate and Destiny, Will, Māturīdī, Nahîfî, Mubāhathe-i Ķadā ve Ķader

Süleyman Nahîfî’nin Mübâhase-i Kazâ ve Kader Adlı Eseri ve Tahlili

Öz

Edebiyat tarihimizde “Mesnevi Mütercimi” unvanıyla bilinen Mehmed Süleyman Nahîfî (ö. 1151/1738), yaklaşık doksan yıllık ömründe çeşitli devlet kademelerinde farklı görevlerde (yeniçerilik, sefir kâtipliği, şıkk-ı sânî defterdarlığı vb.) bulunmuş, hem nazım hem de nesir alanında pek çok eser kaleme almıştır. Hayatı, sanatı ve eserleriyle alakalı pek çok makale yazılan, çalışmalar yapılan Nahîfî’nin manzûm telifatından Mübahase-i Kazâ ve Kader’in —amatör sayılabilecek bir neşrin dışında- bu güne kadar ilmî bir çalışmaya konu olduğu bilinmemektedir. Bu açıdan eser üzerinde çalışılmayı hak etmektedir. Eserin gün yüzüne çıkmasını önemli kılan bir başka husus da kendi döneminin düşünce kodlarını yansıtması itibariyle taşıdığı değerdir. Nitekim Osmanlı ulemâsı üzerinde özellikle de XIII. ve XIV. yüzyıllarda Eş‘arî düşüncenin baskın bir durumda olduğu bilinmektedir. Elimize ulaşan eseri üzerinden anlamaya çalıştığımız Nahîfî’nin ise bu akımın değil de Kemâlüddin İbnü’l-Hümâm (ö. 861/1457), Hızır Bey (ö. 863/1459) ve Taşköprizâde (ö. 968/1561) gibi Hanefî-Mâtürîdî yönü ağır basan âlimlerin bir devamı olduğu söylenilebilir. Bunun dışında müellifin konu bağlamında Cebriyye ve Kaderiyye mensuplarına yönelttiği eleştiriler de dikkate şayandır. 

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kazâ-Kader, İrâde, Mâtürîdîlik, Mübâhase-i Kazâ ve Kader

Kaynakça

• Ak, Ahmet. Büyük Türk Alimi Mâtürîdî ve Mâtürîdîlîk. İstanbul: Bayrak Matbaası, 2008.
• Aliyyü’l-Kâri, Ali b. Sultan Muhammed. Şerhu’l-Fıkhı’l-ekber. Trc. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2016.
• Altun, Hilmi Kemal. Osmanlı Müelliflerince Yazılan Kazâ-Kader Risâleleri ve Taşköprîzâde’nin Risâle fi’l-Kazâ ve’l-Kader adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Aypay, A. İrfan. Nahîfî Süleyman Efendi, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1992.
• Bağdatlı İsmail. Hediyyetü’l-ârifîn. İstanbul: 1951.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle nâşirûn, 1438/2017.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: 1972.
• Çelebioğlu, Amil. “Süleyman Nahîfi ve Fazilet-i Savm (Zuhrü’l-Ahire Adlı Eseri)”. Diyanet Dergisi (1972): 342-350.
• Demir, Osman. “Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Akâid-Kelâm Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/27 (2016): 9-52.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Beyrut: Dârü’lkitâbi’l-Arabî, ts.
• Ebû Hanîfe, Numan b. Sabit. el-Fıkhu’l-ekber. Thk. Muhammed b. Abdurrahman elHamîs. Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetü’l-furkan, 1999.
• Er, Şaban. Nahîfî Süleyman Efendi Külliyatı. İstanbul: Kutup Yıldızı Yayınları, 2014.
• Eş’arî, İsmail b. Hasan. Kitabu’l-lum’a fi’r-reddi ala ehli’z-zeyği ve’l-bid’a. thk. Hammude Ğurabe. Londra: 1955.
• Eş’arî, İsmail b. Hasan. el-İbâne an suûli’d-diyâne. Thk. Hüseyin Mahmud. Kahire: Dâru’l-ensar, 1937.
• Gelenbevî, İsmail. Hâşiye-i Gelenbevî ale’l-Celâl. İstanbul: Matbaâ-ı Âmire, 1307.
• Gölcük, Şerafettin-Toprak, Süleyman. Kelâm. Konya: Tekin Yayınları, 2016.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed el-Hasan. Mücerredü makâlâti’ş-şeyh ebi’l-hasen elEş‘arî. Thk. Ahmed Abdirrahmân es-Sâyih. Kahire: Mektebetü’s-sakafeti’ddîniyye, 2005.
• Karaağaç, Hilmi. “Osmanlı’dan Bugüne Manzûm Akâid Risâleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/28 (2016): 99-118.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, ts.
• Nahîfî, Süleyman Efendi. Mübâhase-i Kazâ ve Kader. Süleymaniye Kütüphanesi. Yazma Bağışlar, nr. 2245.
• Nahîfî Süleyman Efendi. Manzûme-i akâid. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 1399.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. nşr: Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Özervarlı, M. Sait. “Osmanlı Döneminde Kelâm İlmi: Muhteva ve Yönelişler”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm. ed. Osman Demir v.dğr. 3-51. İstanbul: İsar Yayınları, 2016.
• Özervarlı, M. Sait. “Osmanlı Kelâm Geleneğinden Nasıl Yararlanabiliriz”. Dünden Bügüne Osmanlı Araştırmaları. 197-213. İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• Özervarlı, M. Sait. “el-Emâlî”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 73-75. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özfırat, Bayram. “Tokatlı İshak Efendi ve Nazmu’l-leâlî adlı Mesnevîsi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 15 (2015): 315-376.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. Trc. Bekir Topaloğlu, Mâtürîdiyye Akaidi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Uzun, Mustafa. “Nahîfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 297-299. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdiyye”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 165-175. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yazıcıoğlu, M. Sait. “el-Kasîdetü’n-Nûniyye”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 571572. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yeprem, M. Saim. Mâtürîdî’nin Akîde Risalesi ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Yeprem, M. Saim. İrâde Hürriyeti ve İmâm Mâtürîdî. İstanbul: Marmara İlahiyat Vakfı Yayınları, 1997.