A Symbol of Central Space in Pre-Anatolian Turkish Religious Architecture: Water Element

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 55 - 67, 31.03.2022

Melih Ak , Nakış Karamağaralı

Öz

The concept of central space and water element in Turkish architecture had an important role both in pre-Islamic and post-Islamic times, and both were used frequently together with the dome and iwan emphasizing four directions. This set created an architectural concept containing the ‘microcosmos’ philosophy for Turks, who believed in Shamanism, Tengrism, Manichaeism, Buddhism and Islam. The use of water element together with central space in Turks showed continuity both functionally and also as a symbolic cultural item. In this article, the process that brought the water element, which was seen in Turkish religious architecture before they arrived in Anatolia, as a component of the central space is analyzed in terms of belief and culture.

Anahtar Kelimeler

Central space, Iwan, Court, Water element

Kaynakça

• [1] Eliade, M. (2019). Kutsal ve Kutsal-Dışı. (Çev. A. Berktay). (İkinci Baskı). İstanbul: ALFA.
• [2] Erbaş, A. (2004). Muhtelif Dinlerde Su Motifi. Ekev Akademi Dergisi, 8(20), 241-258
• [3] Yörükân, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm. T. Yörükân. (Editör). Ankara: Yol Yayınları.
• [4] Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• [5] Akın, G. (1990). Asya Merkezi Mekan Geleneği. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• [6] Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları.
• [7] Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. (Birinci Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• [8] Esin, E. (1971). Türk Kubbesi (Gök-Türklerden Selçuklulara Kadar). Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (3), 159-182.
• [9] Esin, E. (1983). Tengrilik: Türklerde Gök Tapınağına Dair. Sanat Tarihi Yıllığı, (12), 35-60.
• [10] Esin, E. (1972). “Muyanlık” Uygur “Buyan” Yapısından (Vihara) Hakanlı Muyanlığına (Ribat) ve Selçuklu Han ile Medresesine Gelişme, Malazgirt Armağanı’ndan Ayrıbasım. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• [11] Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı: İç Asya’da Türk Sanatı’nın Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• [12] Godard, A. (1951). L’origine de La Madrasa, de La Mosquée et Du Caravansérail à Quatre Īwāns. Ars Islamica, 15(16), 1-9.
• [13] Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri I. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• [14] Çoruhlu, Y. (2000). Türk İslam Sanatının ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• [15] Yetkin, S. K. (1984). İslâm Ülkelerinde Sanat. İstanbul: Cem Yayınevi.
• [16] Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. (İkinci Basım) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• [17] Karamağaralı, H. (2002). Türk Câmi Mîmârîsinde Mekân Gelişmesi ve Ayasofya Mes’elesi. Ekrem Hakkı Ayverdi ve Osmanlı Mimârîsi, Sempozyum, 4 Aralık 1999, Ankara, Ankara: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, s. 83-109.
• [18] Altun, A. (1988). Orta Asya Türk Sanatı ile Anadolu’da Selçuklu ve Beylikler Mimârisi. S. Bayram. (Editör). Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1. İstanbul: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• [19] Çeşmeli, İ. (2007). Antik Çağ’dan XIII. Yüzyıla Kadar Orta Asya ve Karahanlı Dönemi Mimarisi. (İkinci Baskı). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• [20] Karamağaralı, B. (1993). İçiçe Daire Motiflerinin Mahiyeti Hakkında. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, s. 249-270.
• [21] Aytöre, A. (1962). Türklerde Su Mimarisi. Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi, Ankara 19-24 Ekim 1959, Komgreye Sunulan Tebliğler. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam Sanatları Tarihi Enstitüsü ve Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 45-69.
• [22] Çeşmeli, İ. (2015). Tarihi Kaynaklara Göre Türk Göçebelerinde Dinler, Kültler, Ritüeller ile İkonografi (M.S. 8. Yüzyıla Kadar). Art – Sanat Dergisi, (3), 47-96.
• [23] Taşağıl, A. (2020). Bozkırların İlk İmparatorluğu: Hunlar. (İkinci Baskı). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• [24] Özerdim, M. N. (1963). Chou’lar ve Bu Devirde Türklerden Gelen ‘Gök Dini’. Belleten, 27(105), 1-23.
• [25] Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• [26] Grünwedel, A. (1912). Altbuddhistische Kultstӓtten in Chinesisch-Turkistan: Bericht Über Archӓologische Arbeiten von 1906 bis 1907 Kuča Qarašahr und in der Oase Turfan. Berlin: Georg Reimer.
• [27] Le Coq. A. v. (1913). Chotscho: Facsimile-Wiedergaben der Wichtigeren Funde der Ersten Königlich Preussischen Expedition nach Turfan in Ost-Turkistan. Berlin: Dietrich Reimer Ernst Vohsen.
• [28] Çoruhlu, Y. (2014). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• [29] Le Coq. A. v. (1924). Die Buddhistische Spӓtantike in Mittelasien III: Die Wandmalereien. Berlin: Dietrich Reimer Ernst Vohsen.
• [30] Yetkin, S. K. (1970). Türk Mimarisi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• [31] Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları.
• [32] Peker, A. U. (1998). Anadolu Selçuklu Mimarisi İkonografisi Yazımına Doğru. VII. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri: II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı-Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 30 Nisan-02 Mayıs 1998. Konya: Selçuk Üniversitesi, s. 289-315.
• [33] Akgül (Karamağaralı), N. (1997). Some Cosmic Motifs and Elements in Seljuk and Ottoman Architecture. Erdem, 9(27), 903-910.
• [34] Tali, Ş. (2010). Türk İslam Sanatında Şadırvan Mimarisinin Ortaya Çıkışı Üzerine. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 14-16 Ekim 2009. İstanbul: Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınları, s. 605-612.
• [35] Çeşmeli, İ. (2005). Orta Asya Camilerinde Tipoloji (7-13. Yüzyıllar), Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.