A New Method to Prevent Tax Disputes: An Empirical Study on the Establishment of Invitation to Explain Method

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 17, 12 - 29, 30.09.2019

Hüseyin Çiçek , Burcu Güneş

Öz

States use different taxation methods and techniques
to maximize tax income. In this process, it is of crucial importance to
increase taxpayer’s tax compliance. One of the modern methods used to minimize
the tax losses determined by systematic audits and to reduce the tax costs is
the establishment of the Invitation to Explain Method. The aim of this process
is to record the non-taxed earnings and apply a penalty which is below the
legal practice even though the event requires paying taxes. In this way, it is
aimed to ensure voluntary compliance by providing the taxpayers with the
opportunity to explain unintentional actions resulting in tax losses such as
lack of information, inattentiveness and calculation errors. In this study, the
concepts of tax compliance, tax psychology and tax disputes are handled in a
conceptual framework and also the reason why the Invitation to Explain Method
is needed, the scope of the establishment and application processes are
included. Evaluations have been made based on the survey conducted. Accordingly,
it has been found that the recognition of the establishment of the Invitation
to Explain Method is not sufficient yet, and the majority of taxpayers invited
to explain find the establishment of the method beneficial. It has also been
observed that technology is used as an effective tax collection tool by local
administrations and this is welcomed by taxpayers.

Anahtar Kelimeler

invitation to explain method, tax compliance, tax psychology, tax disputes

Vergi Uyuşmazlıklarını Önlemeye Yönelik Yeni Bir Yöntem: İzaha Davet Müessesesi

Öz

Devletler vergi gelirlerini en üst seviyeye
çıkarmak için farklı vergileme yöntem ve tekniklerinden faydalanırlar. Bu
süreçte mükelleflerin vergiye uyum düzeylerinin yükseltilmesi büyük önem taşır.
Sistemsel denetimlerle tespit edilen vergi kayıplarının en aza indirilebilmesi
ve vergi maliyetlerinin düşürülebilmesi için kullanılan modern yöntemlerden
birisi de izaha davet müessesesidir. İzaha davet müessesesi ile vergiyi doğuran
olay meydana geldiği halde vergilendirilmemiş kazançların, normalden daha az
uygulanacak ceza haddi ile kayıt altına alınması amaçlanmaktadır. Böylelikle bilgi
eksikliği, dalgınlık, hesap hatası gibi art niyet olmaksızın vergi kaybına
neden olan durumlar için mükelleflere açıklama imkânı tanınarak gönüllü uyum
sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda çalışmada vergi uyumu, vergi
psikolojisi ve vergi uyuşmazlığı olguları kavramsal çerçevede ele alınmış,
sonrasında izaha davet müessesesine neden ihtiyaç duyulduğuna, müessesenin
kapsamına, amaçlarına ve uygulama sürecine yer verilmiştir. Gerçekleştirilen
anket sonuçlarına istinaden değerlendirmelerde bulunulmuştur. Buna göre izaha
davet müessesesinin tanınırlığının henüz yeterli düzeyde olmadığı, izaha davet
edilen mükelleflerin ise çoğunluğunun müesseseyi faydalı bulduğu belirlenmiştir.
Mali idarece geliştirilen teknoloji odaklı uygulamaların, mükelleflerce olumlu
karşılandığı da görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

izaha davet müessesesi, vergi uyumu, vergi psikolojisi, vergi uyuşmazlıkları

Kaynakça

• Acar, İA. ve Merter, M.E. (2004). Türkiye’de 1990 Sonrası Dönemde Vergi Denetimi ve Denetiminde Etkinlik Sorunu, Maliye Dergisi, 147, 5-27.
• Aktan, C.C. (2012). “Yeni” Maliye Değişim Çağında Kamu Maliyesi: Yeni Trendler, Yeni Paradigmalar, Yeni Öğretiler, Yeni Perspektifler, Ankara, Hermes Matbaacılık.
• Aktan, C.C., Dileyici, D. ve Saraç, Ö. (2002). Vergi, Zulüm ve İsyan, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Alm, J. And Torgler, B. (2006). Culture Differences And Tax Morale In The United States And In Europe, Journal Of Economic Psychology. 224-246.
• Andreoni J., Erard B. and Feinstein J., (1998). Tax Compliance, Journal of Economic Literature, Vol. 36, No. 2 (Jun., 1998), pp. 818-860
• Armağan, R. (2009). Vergi Uyuşmazlıklarının Yargı Sürecinde Çözümü: Isparta İli Özelinde Bir Değerlendirme, Maliye Dergisi, 156, 199-218 (Ocak-Haziran).
• Atawodi, O. W. And Ojeka, S. A. (2012). Factors That Affect Tax Compliance among Small and Medium Enterprises (SMEs) in North Central Nigeria, International Journal of Business and Management Vol. 7, No. 12, 87-96.
• Biberoğlu, E. (2006). Türkiye’de Gönüllü Vergi Uyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Mali Hukuk Programı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Bozdoğan, D. Ve Çataloluk, C. (2018). Vergi Usul Kanununda Yer Alan “İzaha Davet” Kurumunun Değerlendirilmesi ve Öneriler, Journal Of International Management, Educational And Economics Perspectives, 6(1), 42-56.
• Buyrukoğlu, S. ve Toparlak, E. (2018). Avantaj ve Dezavantajlarıyla İzaha Davet Müessesesi, Optimum Ekonomi Ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(1), 57-68.
• Canbolat Kaya, S. (2018). Yükseköğretim Öğrencilerinde Vergi Bilinci ve Vergi Algısı Üzerine Bir Araştırma: Ahi Evran Üniversitesi Örneği, Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Muhasebe Ve Finansman Bilim Dalı, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Niğde.
• Candan, T. (2016, Ağustos 15). Vergi Usul Hukukunda Yeni Bir Müessese: İzaha Davet, Https://Turgutcandan.Com/2016/08/15/Vergi-Usul-Hukukunda-Yeni-Bir-Muessese-İzaha-Davet/ (Erişim Tarihi: 15.05.2019).
• Cansız, H. (2015). Defterdarlık Çalışanlarının Vergi Algıları: Afyonkarahisar Örneği, Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi, 22(2), 433-450.
• Ceyhan, A. ve Turan, E. (2019). Kayıt Dışılığın ve Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümünde İzaha Davet İle Pişmanlık Ve Islah Müesseselerinin Karşılaştırmalı Analizi, Vergi Raporu Dergisi, 235, 30-49(Nisan). Çataloluk, C. (2008). Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 213-228.
• Çiçek, U. ve Bitlisli, F. (2017). Vergi Eğitiminin Üniversite Öğrencilerinin Vergi Bilinci ve Farkındalığı Üzerindeki Etkisi: Bir Araştırma, Muhasebe Ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 10(2), 261-278 (Temmuz).
• Demir, İ.C. ve Ciğerci, İ. (2016). Vergi Bilincinin Oluşumunda Eğitimin Rolü: İlköğretim Öğrencileriyle Ampirik Bir Çalışma, Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi, Yönetim Ve Ekonomi Dergisi, 23(1),127-143.
• Doğan, A. Ve Kabayel, M. (2018). Vergi Hukukunda İzaha Davet Uygulaması, Vergi Raporu, 224, 58-66 (Mayıs).
• Erdem, T. (2017). Vergi Usul Kanununda Yeni Bir Kurum “İzaha Davet”, Vergi Sorunları Dergisi, 347. 150-161(Ağustos).
• Gencel, U. ve Kuru E. (2012). Vergi Kültürü ve Vergi Politikaları Etkileşimi: Türkiye Değerlendirmesi, Yönetim Bilimleri Dergisi, 10 (20), 29-60.
• Gerçek, A. (2002). Çağdaş Eğilimler Çerçevesinde Türkiye’de Vergi İdaresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılması, Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları, Yayın No: 13, Ankara.
• Güner, Ü. (2008). Türkiye’de Vergi Bilincinin ve Vergi Ahlakının Oluşmasında Gelir İdaresinin Rolü, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
• Gür, E. (2018). Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümü: İzaha Davet Müessesesi, Socıal Scıences Studıes Journal, 4(28), 6499-6506.
• Hepaksaz, E. ve Avcı, O. (2018). Vergi Uyuşmazlıklarında Alternatif Çözüm Yolları(İzaha Davet Müessesesi ve Mükellef Hakları Bağlamında Değerlendirilmesi), Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 23, Geybulla Ramazanoğlu Özel Sayısı, 759-772.
• International Monetary Fund [IMF], (2015). Current Challenges in Revenue Mobilization: Improving Tax Compliance, International Monetary Fund Policy Papers, Washington, DC.
• Karakoç, Y. (2014). Anayasal Vergilendirme İlkeleri Üzerine Bir Değerlendirme, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Özel S., (Basım Yılı: 2014), 1259-1308.
• Kitapcı, İ. (2015). Vergi Etiği Vergi Psikolojisi “Verginin Sosyo-Psikolojik Teorisi” (3. Baskı). Denizli: Seçkin Yayıncılık.
• Kumkale, R. (2017). Vergilendirmede İzaha Davet Müessesesi, Terazi Hukuk Dergisi, 12(135), 119-120(Kasım).
• Martin, A. (2013). Türkiye’de 2000 Yılından Sonra Uygulanan Vergi Aflarının Vergi Tahsilatı ve Vergi Uyumu Üzerindeki Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
• Nerre, B. (2001). The Concept Of Tax Culture, Paper Prepared Fort He Annual Meeting Of The National Tax Association, Baltimore, MD, USA, 8(10) (November). OECD (2014), Measures of Tax Compliance Outcomes: A Practical Guide, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264223233-en
• OECD, (2019). Glossary of Tax Terms, Erişim adresi: https://www.oecd.org/ctp/glossaryoftaxterms.htm
• Organ, İ. Ve Yegen, B. (2013). Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakının Oluşumunda Muhasebe Meslek Mensuplarının Rolü: Adana Örneği. Atatürk Üniversitesi, İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 27(4), 241-271.
• Ömürbek, N., Çiçek, H.G. ve Çiçek, S. (2007). Vergi Bilinci Üzerine Bir İnceleme: Üniversite Öğrencileri Üzerinde Yapılan Anketin Bulguları, Maliye Dergisi, 153, 102-122 (Temmuz-Aralık).
• Özmen, İ. (2018). Vergi Usul Kanunu’nda İzaha Davet: 370 İnci Madde Mükelleflere Yeni Bir Fırsat Mı? Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(1), 63-85.
• Öztürk, E. (2018). Örnek Uygulamalarla İzaha Davet Müessesesi, Vergi Raporu Dergisi, 228, 68-78(Eylül).
• Rençber, A. (2018). Vergi Hukukunda İzaha Davet Kurumu ve Kurumun Hukuki Değerlendirilmesi, Vergi Sorunları Dergisi, 352, 136-149(Ocak).
• Roth, J, John, T. Scholz, and A.D. Witte. (1989). Taxpayer Compliance, Vol: 1, Agenda For Research, Philadelphia University Of Pennsylvania Press.
• Safran, S. (2018). Vergi Hukukunda Yeni Bir Düzenleme: İzaha Davet, İstanbul Barosu Dergisi, 92(1), 32-42(Ocak).
• Sandalcı, U. (2015). Vergi Ahlakını Belirleyen Faktörlerin Analizine Yönelik Bir Uygulama, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya.
• Sara, Z. (2012). Gelir İdaresi Perspektifinden Türk Vergi Sisteminin Sorunları: Ampirik Bir Araştırma, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar.
• Seer, R. (2016). Berichtigungnach § 153 AO oderSelbstanzeigenach §§ 371, 398a AO? Der Betrieb: 2192–2199.
• Somuncu, A. (2014). Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi: Hukuki Yapı ve Uygulamanın Değerlendirilmesi. Erciyes Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 43, 133-173 (Ocak-Haziran).
• Sütçü, F. (2017, Ağustos 13). İzaha Davet Müessesesi. Çevrimiçi: Https://Vergialgi.Net/Vergi/İzaha-Davet-Muessesesi/(Erişim Tarihi: 26.03.2019).
• Şahin, M. ve Hatırlı, S.A. (2016). Türkiye’de Vergi Uygulamaları ve Vergi Ahlakı İlişkisi: Trabzon, Giresun ve Gümüşhane İlleri Örneği. Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 7(18), 253-272.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı [GİB]. (2019). Gelir İdaresiBaşkanlığı:https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/20191.htm (Erişim Tarihi: 12.01.2019).
• Taşçı, K. (2010). Türkiye’de Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde Uzlaşma Müessesesinin Değerlendirilmesi ve Öneriler. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya.
• Taylar, Y. (2013). Vergi Hukukunda Vergiyi Doğuran Olay, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Kamu Hukuku Programı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Taytak, M. (2016). Vergi Kültürünü Belirleyen Faktörler ve Mükelleflerin Demografik Özelliklerinin Vergi Kültürü Üzerindeki Etkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(7), 1933-1957.
• Tosuner, M. ve Demir, İ. C. (2008). Ege Bölgesi’nin Vergi Ahlak Düzeyi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.X, S II.
• Türkay, İ. (2017). Mükellef Haklarında Yeni Bir Uygulama “İzaha Davet” Müessesesi, Terazi Hukuk Dergisi, 12(133), 101-106(Eylül).
• Yeniçeri, H. (2014). Ücret Gelirlerinin Vergilendirme Usulleri ve Vergi Adaleti, Aksaray Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 77-85.
• Yurdadoğ, V., Gökbunar, R. ve Tunçay, B. (2016). Vergi Uyumunu Belirleyen Faktörlere Genel Bir Bakış, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi, Yönetim Ve Ekonomi, 23, Sayı: 3.
• 4.1.1961 tarih ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (10.1.1961 tarih ve 10703 sayılı Resmi Gazete).