Türkiye Ulusal Varlık Fonunun Norveç Emeklilik Fonu Çerçevesinde Değerlendirilmesi ve Şeffaflığının Linaburg - Maduell Şeffaflık Endeksi ile Analizi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 31, 8 - 30, 31.03.2023

Erdem Kanışlı , Doğan Bozdoğan

Öz

Dünya genelinde kurulmuş olan varlık fonlarının temel kaynağı ülkelerin petrol ihracatından elde ettiği gelirler, yüksek döviz rezervleri ve cari işlem fazlalıklarıdır. Petrol gibi doğal kaynak bakımından zengin olan ülkeler, ki bunlar körfez ülkeleri olarak adlandırılabilir, 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizi sonrasında petrol fiyatlarında oluşan ani artış sonucu ihracat gelirlerini büyük ölçüde arttırmıştır. Oluşan bu fazla geliri varlık fonları kurarak değerlendirmişlerdir. Buna ek olarak Asya ülkelerinde artan enerji talebi büyük dış ticaret fazlalıklarını ortaya çıkarmış ve yeni varlık fonları kurulmuştur.
Dünya geneline bakıldığında en prestijli varlık fonunun Norveç Devlet Emeklilik Fonu olduğu görülmektedir. Bu fon 1990 yılında kurulmuştur. Her ne kadar 1990 yılında kurulmuş olsa da fonun tarihsel olarak geçmişi 1960’lı yıllara dayanmaktadır. Fonun kurulduğu 1990 yılı öncesinde Norveç’in kuzey denizinde petrol arama çalışmaları ve petrol kaynağını elde ettikten sonraki fonu geliştirmek için yapmış olduğu faaliyetler ve stratejiler son derece önemlidir. Bu stratejiler birçok ülke için örnek teşkil etmektedir.
Finansal sistem içerisinde önemli bir yere sahip olan varlık fonu Türkiye’de de kurulmuş ve kuruluşu sonrasında birçok tartışmanın da odak noktası haline gelmiştir. Türkiye’de bir varlık fonu kurulmasına yönelik ilk adımlar, 27.06.2016 tarihinde Bakanlar Kurulu’nca fon kurulmasının kararlaştırılıp TBMM’ye gönderilmesi ile başlamaktadır.
Bu çalışmada dünyadaki en büyük ve en şeffaf ulusal varlık fonuna sahip olan Norveç ile Türkiye arasında bir karşılaştırma yapılacak ve bazı değerlendirmelerde bulunulacaktır. Petrol fonu olarak kurulmasına rağmen 2006 yılında yapısal bir değişiklik ile emeklilik rezerv kaynaklarının eklenmesi üzerine petrol temelinde olsa da enerji dışı fona dönüştürülen ve 2022 yılı itibariyle en büyük ulusal varlık fonu olan Norveç Emeklilik Fonu (Government Pension Fund of Norway) ve Türkiye Varlık Fonu (TVF), Linaburg - Maduell Şeffaflık Endeksi ile şeffaflık açısından değerlendirilecektir. Ayrıca denetim, yönetim ve temel amaçlar açısından da bu iki fon arasındaki benzer ve farklı yönler ortaya konulacak ve TVF’nun etkinliğinin arttırılmasına yönelik birtakım önerilerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ulusal Varlık Fonları, Türkiye Varlık Fonu, Şefaflık

Kaynakça

• 2016/9429 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı. (2016, Ekim 17). Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketinin Yapısına veİşleyişine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Kararın Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar . 29883 Sayılı Resmi Gazete.
• 6741 Sayılı Kanun. (2016, Ağustos 19). Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketinin Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmi Gazete.
• Akbulak, S., & Akbulak, Y. (2008). Ulusal Varlık Fonları . Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi , 237-262.
• Al-Hassan, A., Papaioannou, M., Skancke, M., & Sung, C. C. (2013). Sovereign Wealth Funds: Aspects of Governance Structures and Investment Management. IMF .
• Ang, A., Brandt, M. W., & Denison, D. F. (2014). Review Of The Active Management Of The Norwegian Government Pension Fund Global . Oslo: Norwegian Government.
• Avellana, N. J. (2013, Aralık 5). Temasek is different from other sovereign wealth funds and pays tax - Chairman. Ocak 13, 2023 tarihinde Venture Capital Post: https:// www.vcpost.com/articles/19295/20131205/chairman-limboon-heng-temasek-unique-sovereign-wealth-fund.htm adresinden alındı
• Aykın, H. (2017 ). Ulusal Refah Fonlarının (Varlık Fonları) Ekonomik Güvenlik Perspektifi İle Analizi . Vergi Dosyası, 1-27.
• Bagnall, A. E., & Truman, E. M. (2013). Progress on Sovereign Wealth Fund Transparency and Accountability: An Updated SWF Scoreboard . Washington, DC: Peterson Institute for International Economics .
• Bahgat, G. (2008). Sovereign Wealth Funds: Dangers and Opportunities. International Affairs, 1189–1204.
• Bahoo, S., Alon, I., & Paltrinieri, A. (2020). Sovereign wealth funds: Past, present and future. International Review of Financial Analysis, s. 1-17.
• Bahoo, S., Hassan, M. K., Paltrinieri, A., & Khan, A. (2019). A model of the Islamic sovereign wealth fund. Islamic Economic Studies, s. 2-22. https://www.emerald.com/ insight/content/doi/10.1108/IES-05-2019-0003/full/pdf adresinden alındı
• Bauer, A. (2015, Nisan 7). Six Reasons Why Sovereign Wealth Funds Should Not Invest or Spend at Home. Ocak 15, 2023 tarihinde Natural Resource Governance Institute. adresinden alındı
• Beck, R., & Fidora, M. (2008). The impact of sovereign wealth funds on global financial markets . Frankfurt: European Central Bank.
• Bernstein, S., Lerner, J., & Schoar, A. (2013). The Investment Strategies of Sovereign. Journal of Economic Perspectives, s. 219–238. https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.27.2.219 adresinden alındı
• Bortolotti, B. (2015). The Sky Did Not Fall Sovereign Wealth Fund Annual Report 2015. Torino: Sovereign Investment Lab Bocconi University.
• Bostan, M. (2017, Şubat 24). Varlık Fonu Başkanı’ndan Önemli Açıklamalar. (Reuters, Röportaj Yapan) Milliyet. Haziran 6, 2017 tarihinde http://www.milliyet.com.tr/varlikfonu-baskani-ndan onemli-ekonomi-2402480/ adresindenalındı
• Council on Ethics. (2015). Annual Report 2015. Oslo: Council on Ethics for the Norwegian Government Pension Fund Global.
• Das, U. S., Lu, Y., Mulder, C., & Sy, A. (2009). Setting up a Sovereign Wealth Fund: Some Policy and Operational Considerations. International Monetary Fund.
• Ertem, C. (2017, Şubat 27). Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Ertem: Dolar baskısının kalkmakta olduğunu gözlemliyoruz. (M. Birinci, Röportaj Yapan) İstanbul: Anadolu Ajansı. http://aa.com.tr/tr/ekonomi/cumhurbaskani-basdanismaniertem-dolar-baskisinin-kalkmakta-oldugunugozlemliyoruz/742497 adresinden alındı
• Global SWF. (2023, Şubat 18). 2021 GSR Scoreboard - Governance, Sustainability & Resilience of State-Owned Investors. Global SWF İnternet Sitesi: https://globalswf. com/reports/2021gsr adresinden alındı
• Gürcan, E. (2017). Ulusal Varlık Fonları ve Türkiye Varlık Fonu. İstanbul: Gedik Yatırım.
• Hacıhasanoğlu, E., & Soytaş, U. (2010). Yeniden Tasarlanan Finansal Mimaride Ulusal Varlık Fonlarının Rolü . Ankara: Administration Department of the Management and Administration Research Center of METU .
• IFSWF. (2008). Santiago Principles Generally Accepted Principles and Practices. Santiago : International Forum of Sovereign Wealth Funds.
• IFSWF, I. F. (2014). Santiago Principles: 15 Case Studies 2014 . Doha: International Forum of Sovereign Wealth Funds .
• Johnson, S. (2007 ). The Rise of Sovereign Wealth Funds. Finance ve Development, 1-3.
• Kayıran, M. (2016). Türkiye Varlık Fonu’nun Kuruluş Amaçları ve Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme. Eğitim Bilim Toplum Dergisi , 55-90.34 MART 2023 Sayı:31
• Kern, S. (2007). Sovereign Wealth Funds - State Investments On The Rise. Frankfurt : Deutsche Bank .
• Kotter, J., & Lel, U. (2011). Friends or foes? Target selection decisions of sovereign wealth funds and their consequences. Journal of Financial Economics, s. 360-381. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/ S0304405X11000729 adresinden alındı
• Kristensen, M. D. (2016, Mayıs). From Avoidance to Activism The Responsible Investment Frameworks of the Norwegian Government Pension Fund Global, the New Zealand Superannuation Fund and California Public Employees’ Retirement System 2000 – 2016 . Master’s Thesis in Peace and Conflict Studies. Oslo: Unıversity Of Oslo .
• Masimov, A., & Turhan, M. S. (2022). Bir örgüt biçimi olarak ulusal varlık fonları: Karşılaştırmalı bir analiz. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, s. 87-102.
• Mezzacapo, S. (2009). The So-Called “Sovereign Wealth Funds”: Regulatory Issues, Fınancial Stability, And Prudential Supervision. Brüksel: European Commission
• NBIM. (2016). Strategy for Norges Bank Investment Management 2017-2019. Oslo: Norges Bank Investment Management . Norges Bank Investment Management . adresinden alındı
• NBIM. (2017, Haziran 4). Transparency. NBIM İnternet Sitesi: https://www.nbim.no/en/transparency/reports/ adresinden alındı
• NBIM, N. B. (2017, Haziran 2). About Us. Norges Bank Investment Management İnternet Sitesi : https://www.nbim. no/en/organisation/about-us/ adresinden alındı
• Rimstad, K. (2022). Government Pension Fund Global - Half-year report 2022 . Oslo: NBIM.
• Rose, P. (2015). Sovereign Fund Selling, Market Volatility and Systemic Risk: Connections and Regulatory Possibilities. The Sky Did Not Fall, 50-60.
• StefanWurster, & Schlosser, S. J. (2021, Mayıs 17). Sovereign Wealth Funds as Sustainability Instruments? Disclosure of Sustainability Criteria in Worldwide Comparison. Sustainability, s. 1-22.
• Süzer, E. (2017, Şubat 02). Varlık Fonu İçin Yönetici Adaylarıyla Görüşülüyor. Sözcü Gzazetesi. http://www. sozcu.com.tr/2017/ekonomi/ortulu-fon-1668353/ adresinden alındı
• SWFI. (2023, Ocak 23). List of 148 Sovereign Wealth Fund Profiles by Region: https://www.swfinstitute.org/profiles/ sovereign-wealth-fund#:~:text=List%20of%20130%20 Sovereign%20Wealth%20Fund%20Profiles%20by%20 Region% adresinden alındı
• 40. SWFI. (2023, Ocak 15). Normay Government Pension Fund Global. Sovereign Wealth Fund Institute: http://www. swfinstitute.org/swfs/norway-government-pension-fundglobal/ adresinden alındı
• SWFI. (2023, Ocak 12). SWFI Linaburg-Maduell Transparency Index. Sovereign Wealth Fund Institute: https://www.swfinstitute.org/statistics-research/linaburgmaduell-transparency-index/ adresinden alındı
• SWFI, S. W. (2023, Ocak 20). What is a SWF? About Sovereign Wealth Funds: https://www.swfinstitute.org/ sovereign-wealth-fund/ adresinden alındı
• The Fletcher School . (2017, Haziran 5). Profile: Government Pension Fund Global (Norway). Fund Profiles: http://fletcher. tufts.edu/~/media/Fletcher/Microsites/swfi/pdfs/2012/ profiles/Norway %20Fund%20Profile.pdf adresinden alındı
• Truman, E. M. (2007). A Scoreboard for Sovereign Wealth Funds. Conference on China’s Exchange Rate Policy (s. 1-15). Washington, DC.: Peterson Institute for International Economics.
• Truman, E. M. (2007). Sovereign Wealth Funds: The Need For Greater Transparency And Accountability. Peterson Institute For Internetional Economics, 1-9.
• Truman, E. M. (2009 ). A Blueprint for Sovereign Wealth Fund Best Practices. Revue d’économie financière (English ed.) , 429-451.
• TVF. (2017, Haziran 07). Şirket Ana Sözleşmesi . Türkiye Varlık Fonu A.Ş.: http://www.turkiyevarlikfonu.com.tr/ content/files/Sirket-ana-sozlesmesi.pdf adresinden alındı
• TVF. (2017, 5 Mayıs). Türkiye Varlık Fonu İnternet Sitesi. Türkiye Varlık Fonu: http://www.turkiyevarlikfonu.com.tr/TR adresinden alındı
• TVF. (2022). Türkiye Varlık Fonu Entegre Faaliyet Raporu 2021. İstanbul: TVF.
• TVF. (2023, Ocak 29). 2022/01 Sayılı Türkiye Varlık Fonu Sürdürülebilirlik Politikası. Türkiye Varlık Fonu İnternet Sitesi: https://www.tvf.com.tr/uploads/file/tvf-surdurulebilirlikpolitikasi.pdf adresinden alındı
• TVF. (2023, Ocak 20). Genel Bilgiler. Türkiye Varlık Fonu: https://www.tvf.com.tr/biz-kimiz/hakkimizda/genel-bilgiler adresinden alındı
• TVF. (2023, Şubat 10). İletişim. TVF İnternet Sitesi: https:// www.tvf.com.tr/iletisim/iletisim-bilgileri adresinden alındı
• TVF. (2023, Ocak 19). Raporlar. TVF İnternet Sitesi: https:// www.tvf.com.tr/uploads/file/tvf-entegre-rapor-2021.pdf adresinden alındı
• TVF. (2023, Şubat 12). Yol Haritamız. TVF İnternet Sitesi: https://www.tvf.com.tr/biz-kimiz/hakkimizda/biz-kimizhakkimizda-yol-haritamiz adresinden alındı
• Wessel, B., & Tolleshaug, H. (2020). Strategy 2021–2022 Norges Bank Investment Management. Oslo: NBIM.
• Yalçıner, K., & Sürekli, A. M. (2015). Ekonominin Çeşitlendirilmesinin Bir Aracı Olarak Ulusal Refah Fonu Modelinin Türkiye Ekonomisi Açısından Uygulanabilirliği. Gazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1-29.