Merzifon (Amasya) ile Mecitözü (Çorum) İlçeleri Arasında Kalan Sahada Karstlaşma ve Karstik Şekiller

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 2, 708 - 733, 29.05.2021

Faruk Aylar , Halil İbrahim Zeybek

Öz

Bu çalışma, Orta Karadeniz Bölümü’nde bulunan Çakır Dağının Merzifon (Amasya) ile Mecitözü (Çorum) ilçeleri arasında kalan bölümünü kapsamaktadır. Çalışmada, bu dağlık alan üzerinde yaklaşık 700-1300 m’ler arasında gelişim gösteren farklı seviyelerdeki aşınım yüzeyleri üzerindeki doğal çevre şartları ile kartlaşma süreci arasındaki ilişkiden yola çıkarak yüzey karstına ait karstik şekillerin gelişimi ve dağılışı incelenmiştir. Arazi çalışmaları sırasında sahadaki karstlaşmaya neden olan kayaçların bu şekillerin oluşumunu sağlayan kayaçların CaCO3 özellikleri, karstik şekillerin yerleri, metrik ve morfolojik özellikleri belirlenmiştir. Ayrıca yakın çevre şartları incelenmiş, ulaşım ve arazi kullanımıyla ilgili bilgiler derlenmiş ve fotoğraflama işlemleri gerçekleştirilmiştir. İnceleme sahasındaki karstik şekiller Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşları üzerinde gelişmiştir. Bu kireçtaşlarının birbirini kesen çatlak ve kırık sistemlerine sahip olması, yüzey sularının yeraltına geçişini kolaylaştırmakta ve karstlaşmayı teşvik etmektedir. Ana kayanın bu özelliği, karstik şekillerin oluşumu ile biçimleri üzerinde belirgin rol oynamıştır. Sahadaki karstik şekiller çoğunlukla 700-1300 m yükseltiler arasındaki farklı seviyelerde bulunan aşınım düzlükleri üzerinde gelişme göstermiştir. Karstik şekillerin oluşum gösterdiği bu düzlükler, eğim azlığı nedeniyle sızmayı, dolayısıyla karstlaşmayı desteklemişlerdir. İnceleme sahasında yüzey karstına bağlı flüvio-karstik depresyonlar, dolin ve farklı türde lapya oluşumu tespit edilmiştir. Bu karstik şekiller bitki örtüsünün çalı ve otsu türlerden oluştuğu cılız bir bitki örtüsü altında gelişmiş bulunmaktadır. Bu özelliğiyle araştırma sahası, bir bütün olarak “çıplak karst” manzarası göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Karstik Depresyon, Dolin, Çıplak Karst, Merzifon, Mecitözü.

Karstification and Karstic Landforms in The Area Between Merzifon (Amasya) and Mecitözü (Çorum)

Öz

This study involves the area of the Çakır Mountain situated between Merzifon (Amasya) and Mecitözü (Çorum) in the Blacksea Region. In the study, the development and the distribution of karstic shapes belonging to the surface karst were investigated by mentioning the relation between the karstification period and the natural environment circumstances on the erosion surfaces located on different levels between the heights of 700-1300 m. During the area studies, CaCO3 features, the places of the karstic shapes, metric and morphological features of the rocks which provide the occurrence of the karstic shapes in the area, which causes karstification. Moreover, near environment conditions were investigated, the knowledge about transportation and using the area were collected and the photographs were taken. The karstic shapes in the investigated area were developed on Upper Jurassic-Lower Cretaceous old limestones. As these limestones have crack systems which crosswise each other, the surface water seeps into the ground easily and causes karstification. The feature of the bedrock plays an important role on the occurrence and the shapes of the karsts. The karstic shapes in the area mostly developed on the erosion flatness located at different levels at 700-1300 m heights. These flat areas where karstic shapes developed support the seeping of surface water into the ground and cause karstification because of the lack of the slope. In the investigated area, there seems flüvio-karstic depression related to the surface karst, dolin and occurrence of karren in different types. These karstic shapes developed under the thin and weak vegetation consisting of bush and herbaceous types. The investigation area with these features depicts “naked karst” view as a whole.

Anahtar Kelimeler

Karstic Depression, Dolin, Naked Karst, Merzifon, Mecitözü

Kaynakça

• Akkuş, A. (1991). Kazımkarabekir (Karaman) Çevresinde Karst ve Karstik Şekiller. Uluslarrası I. Bölgesel Jeomorfoloji Konferansı Bildiri Özetleri Kitabı, Jeomorfologlar Derneği Yayınları. 7.
• Alagöz, C. A. (1944). Türkiye Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma (Une e’tude sur les phe’nome’ nes karstiques en Turquie). Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, 1.
• Alagöz, C. A., (1967). Sivas Çevresi ve Doğusunda Jips Karstı Olayları. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi yayınları, 175.
• Ardos, M. (1996). Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay.
• Atalay, İ. (1973). Toros Dağlarında Karstlaşma ve Toprak Teşekkülü Üzerine Bazı Araştırmalar. Jeomorfoloji Dergisi, 5, 135-153.
• Atalay, İ., (1994), Türkiye Vejetasyon Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Atayeter, Y. (2005). Batı Toroslar’da Aksu Çayı Havzasının Karst Jeomorfolojisi. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (10), 87-100.
• Aylar, F., Zeybek, H. İ., Dinçer, H. (2018). Küre Dağları’nın Devrekani ve Aydos Çayları Arasında Kalan Bölümünde Karstlaşma ve Karstik Şekiller. Doğu Coğrafya Dergisi, 23 (39), 1-24.
• Bener, M. (1965). Göksu Vadisi ve Taşeli Platolarında Karst. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
• Biricik, A. S. (1982). Beyşehir Gölü Havzasının Strüktüral ve Jeomorfolojik Etüdü. İstanbul: İstanbul.
• Büyüktopçu, M. F., Akdemir, Ö. (2001). Kuşak Dağı’nda (Geyik Dağları-Orta Toroslar) Enkaz Halindeki Bir Mağaranın Yeniden Kurulması. Türk Coğrafya Dergisi, 56, 65-78.
• Çiçek, İ. (2001). Mut ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2), 1-20.
• Demirağ, İ. (2012). Sarıçiçek Dağı’nda (Alucra/Giresun) Karstlaşma ve Karstik Şekiller. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Doğan, U. (1993). Polye ve Fluvio-Karstik Depresyonlar (Seydişehir’in Güneybatısından Örnekler). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5, 229-246.
• Doğan, U. (1996). Polye ve FlüvioKarstik Depresyonlar (Seydişehir’in Güney-batısından Örnekler). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5, 229-246.
• Doğan, U. (2002). Çankırı Doğusunda Jips Karstlaşmasıyla Oluşan Sübsidans Dolinleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (1), 67-82.
• Doğan, U. (2015). Jeomorfolojinin Temelleri (Çeviri). İstanbul: Nobel.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G. (1993). Orta Toroslarda Karstlaşma Tipleri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 129-139.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G., Tuncel, H. (2000). Akdağ’ın Buzul ve Karst Jeomorfolojisi (Fethiye-Muğla). MTA Cumhuriyetin 75. Yıldönümü Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi Bildiriler Kitabı I. 371-385
• DSİ (2019). Devlet Su İşleri (http://svtbilgi.dsi.gov.tr/Sorgu.aspx) Erişim Tarihi 06.08.2019.
• Ege, İ. (2017). Polyelerin Sınıflandırılması ve Kestelce Polyesi’nin (Kilis) Jeomorfolojik Özellikleri. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 1 (1), 33-51.
• Ekmekçi, M. (2003). Review of Turkey karst with emphasis on tentonic and paleogeoraphic controls. Acta Corsologica, vol.32-2, 205-218.
• Ekmekçi. M., Nazik, L. (2004). Evolution of Gölpazarı-Hüyük Karst System (Bilecik-Turkey): Indications of Morpho-Tectonic Controls. International Journal of Speleology, 33 (1/4), 49-64.
• Erinç, S. (1960). Konya Bölümünde ve İç Toros Sıralarında Karst Şekilleri Üzerinde Müşahedeler. Türk CoğrafyaDergisi, 20, 83-106.
• Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü.
• Ford, D., Williams, P. (2007). Karst Hydrogeology and Geomorphology. John Wiley & Sons Inc., Hoboken, NJ: USA.
• Genç, Ş., Kurt, Z., Küçümen, Ö., Cevher, F., Saraç, G., Acar, Ş., Bilgi, C., Şenay, M., Poyraz, N. (1991). Merzifon (Amasya) Dolayının Jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 9529.
• Güldalı, N. (1972). Korkuteli-Bucak Çevresinde Lapya ve Küçük Depresyon Çeşitleri ve Bunların Gelişmeleri. Jeomorfoloji Dergisi, 4, 81-98.
• Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., Kozlu, H., 1997. General chracteristics of pre-Alpine and Alpine Terranes in Turkey: Explanatory notes to the terrane map of Turkey. Annales Geologique de Pays Hellenique, 37, 515-536
• Gun, J. (2004). Encyclopedia of Caves and Karst Science. London: Published in Great Britain by Fitzroy Dearborn An Imprint of the Taylor and Francis Group 11 New Fetter Lane.
• Güneysu, A. C. (1993). Batı Toroslar’da Neotektonik Hareketlerin Karstlaşma Üzerine Etkileri ve Karstlaşmanın Evrimi. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 329-336.
• Keser, H. (2004). Sarıbelen (Sidek) Polyesi ve Katran Dağı’nın Karst Jeomorfolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 10, 19-52.
• Keser, N. (2007). Akyazı (Lengüme) Depresyonu ve Akdağ Güneyinin (Batı Toroslar) Jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 48, 111-132.
• KHGM, (1994). Çorum İli Arazi Varlığı, Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları No:19.
• Koçak, İ. (2003). Döşemealtı Platosu Kuzeybatısında (Antalya) Karst-Orman Tahribatı İlişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (5), 129-146.
• Korkmaz, H., Karabulut, M., Karataş, A. (2012). Tekir-Göksun (Kahramanmaraş) Arasındaki Karstik Şekiller. UJES 2012, III. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu Bildirileri, 48-61. MGM (2019). Yayımlanmamış Döküm Cetvelleri.
• Nazik, L. (1985). Beyşehir Gölü (Konya) Yakın Güneyinin Karst Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi (Basılmamış).
• Nazik, L., Güldalı, N. (1985). İncesu Mağaralar Sistemi (Taşkale/Karaman); Jeomorfolojik Evrimi ve Ekonomik Olanakları. Jeomorfoloji Dergisi, 13, 47-52.
• Nazik, L. (2004). The karst region of Turkey (According to the Morhpogenesis and Morphometric Properties). Proceeding of int. Symp. On Earth System Sciences, 77-82.
• Nazik, L, Tuncer, K. (2010). Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları Dergisi, 1. 7-19.
• Nazik, L., Poyraz, M. (2015). Türkiye Karst Morfolojisinde Neotektoniğin Rolü. UJES 2015 IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildirileri, 203-213.
• Nazik, L., Poyraz, M. (2017). Türkiye Karst Jeomorfolojisi Genelini Karakterize Eden Bir Bölge: Orta Anadolu Platoları Karst Kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, 68, 43-56.
• Özcan, A., Erkan, A., Keskin, E., Oral, A., Özer, S., Sümengen, M., Tekeli, O. (1980). KuzeyAnadolu Fayı-Kırşehir Masifi Arasının Temel Jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, 6722.
• Özşahin, E. (2013). Amanos Dağlarında Bir Paleokarstik Vadinin Jeomorfolojik Özellikleri ve Gelişimi. Turkish Studies, 8 (9), 2111-2128.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M. (2015). Tahtalı Dağları (Orta Toroslar) Karst Platosu Üzerinde Dolin ve Uvala Gelişiminin CBS Tabanlı Analizi. Türk Coğrafya Dergisi, 65, 59-68.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., Şener, M. F. (2016). Bolkar Dağlarının Batı Platosunun Flüvyo-Karstik Evrimi. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu. 106-115.
• Pekcan, N. (1995). Karst Jeomorfolojisi. İstanbul: Filiz.
• Pekcan (Yalçıner), N. (1996). Karadere Uvalaları (Adapazarı). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 4, 217-225.
• Polat, S., Güney, Y. (2013). Uşak İli Arazisinde Karstik Şekiller. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 440-475.
• Sarıfakıoğlu, E., Sevin, M., Esirtgen, E., Duran, S., Parlak, O., Bilgiç, T., Dönmez, M., Dilek, Y. (2011). Çankırı-Çorum Havzasını Çevreleyen Ofiyolitik Kayaçların Jeolojisi: Petrojenezi, Tektoniği ve Cevher İçerikleri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 11449.
• Sevin, M., Uğuz, M. F. (2013) Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 1/100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Çorum G34 Paftası, 184.
• Sür, A. (1993). Karstik Yer şekilleri ve Türkiye’den Örnekler. Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 1-30.
• Tonbul, S. (2002). Bingöl Dağı (Oluşumu, Jeomorfolojisi ve Ekolojik Özellikler). T.C. Orman Bakanlığı, Türkiye Dağları 1. Ulusal Sempozyumu, 123-130.
• Tuncer, K. (2004). Sakarya Nehri-Göynük Çayı Çatak Çayı Arasındaki Sahanın Karst Jeomorfolojisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, A., 2002, Yaralıgöz Dağı (Kastamonu) ve Turistik Çekicilikleri. Türkiye Dağları 1. Ulusal Sempozyumu (25-27 Haziran 2002) Bildiriler, Orman Bakanlığı Yayınları, 183.
• Uzun, A. (2004a). Karst Morphology of Mount Yaraligöz and Its Close Surroundings, Northern Anatolia, Turkey. International Symposium on Earth System 2004, 513-519.
• Uzun, A. (2004b). Koru Polje and Karst Landform Evolution in the Middle Part of the Kure Mountains, Cave and Karst Science Volume: 31, Number: 3, 109-112, Nottingham, UK.
• Zeybek, H. İ. (2001). Bahçebaşı Mağarası (Turhal-Tokat). Doğu Coğrafya Dergisi, (7),6, 237-253.
• Zeybek, H. İ. (2010). Canik Dağlarının Güneydoğu Bölümünde Karstlaşma ve Karstik Şekiller. Doğu Coğrafya Dergisi, 15 (24), 273-288.