The Understanding of Faith in Sir Charkashîzadah Mehmet Tawfiq

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 3, 1057 - 1069, 17.10.2022

Aynur Atar Aksoy , Berat Sarıkaya

Öz

Sir Charkashîzadah Mehmet Tawfiq is an important scholar who lived in the last period of the Ottoman Empire, grew up in a family of scholars who are interested in the science and Sufism, and took lessons in theology, logic, fiqh, vocabulary, syntax, literature and philosophy from many experts in various regions. In addition, he served the state by serving as kadi, professor, undersecretary and minister during his lifetime. The fact that Charkashîzadah wrote works on Islamic sciences, especially on the science of kalam, during his lifetime is a remarkable issue considering that there was a decline in Islamic sciences at that time. As a matter of fact, the disorders in the education system at that time and the currents that emerged in the West negatively affected the Islamic world. Therefore, in this period, it was emphasized that the Islamic sciences should be able to give direction to the society and respond to the problems and needs of the period.
In this period, innovation movements emerged in the science of kalam as well as in Islamic sciences. Charkashîzadah's emphasis on theological issues should be accepted as a step towards interpreting the issues of faith according to the conditions of his time. In our article, we will focus on the understanding of faith, based on the doctrinal treatises of Charkashîzadah, entitled Miftâhu'l-Akâid, Meziyyet-i İslamiyye and el-İtkan fî Tahkîki'l-İmân, which he wrote on the science of kalam. In this context, the meaning of the word faith, the nature of faith, comprehensive and detailed faith, the relationship between faith and action, the increase and decrease in faith, exception in faith and faith of the emulative will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Charkashîzadah, Faith, Creed, Action, Islamic Theology

Çerkeşîzâde Mehmet Tevfîk Efendi’nin İman Anlayışı

Öz

Çerkeşîzâde Mehmet Tevfîk Efendi, Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşamış, ilim ve tasavvuf ehli bir ailede yetişmiş, çeşitli bölgelerde birçok hocadan kelam, mantık, fıkıh, sarf, nahiv, edebiyat ve felsefe dersleri almış önemli bir âlimdir. Ayrıca o, yaşadığı dönemde kadılık, müderrislik, müsteşarlık, nazırlık görevlerinde bulunarak devlete hizmet etmiştir. Çerkeşîzâde’nin, yaşadığı dönemde İslami ilimlere özellikle kelam ilmine dair eserler yazması, o dönemde İslami ilimlerde gerileme yaşandığı düşünülürse dikkate değer bir husustur. Nitekim o dönemde yaşanan eğitim sistemindeki bozukluklar ve Batı’da ortaya çıkan akımlar İslam dünyasını olumsuz etkilemiştir. Dolayısıyla bu dönemde, İslami ilimlerin yeniden topluma yön verebilecek, dönemin problemlerine ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek duruma getirilmesi üzerinde durulmuştur.
Bu dönemde, İslami ilimlerde olduğu gibi kelam ilminde de yenilik hareketleri ortaya çıkmıştır. Çerkeşîzâde’nin itikadi meseleler üzerinde durması, döneminin şartlarına göre inanca dair meseleleri yorumlama yönünde bir adım kabul edilmelidir. Makalemizde Çerkeşîzâde’nin, kelam ilmine dair yazdığı Miftâhu’l-Akâid, Meziyyet-i İslâmiyye ve el-İtkân fî Tahkîki’l-İmân adlı akaid risalelerinden hareketle iman anlayışı üzerinde durulacaktır. Bu çerçevede imanın kelime anlamı, imanın mahiyeti, icmâlî ve tafsili iman, iman-amel ilişkisi, imanda artma eksilme, imanda istisna ve mukallidin imanı konularına yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çerkeşîzâde, İman, İtikad, Amel, Kelam

Kaynakça

• Albayrak, Sadık. (1996). Son Devir Osmanlı Uleması, c. 3, İstanbul.
• Alper, Hülya. (2007). İmanın Psikolojik Yapısı. Rağbet Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Azamat, Nihat. (1993). “Çerkeşî Mustafa Efendi”, DİA, c. 8, TDV Yayınları, İstanbul, 272-275.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. (2017). Muvazzah İlm-i Kelam. Ravza Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. (2001). Sahîh-i Buhârî, (I-IX), Thk.: Muhammed Züheyr b. Nâsır. Dâr-u Tavki’n- Necât, Beyrut.
• Bursalı, Mehmet Tâhir. (tsz.). Osmanlı Müellifleri, c. 1, İstanbul.
• Çerkeşîzâde Mehmet Tevfîk. (1311). el İtkân fî Tahkîki’l- İmân, Âlem Matbaası, İstanbul.
• Çerkeşîzâde, Mehmet Tevfîk. (1301). Miftâhu’l Akâid, Mihran Matbaası, İstanbul.
• Çerkeşîzâde, Mehmet Tevfîk. (1306). Meziyyet-i İslâmiyye, Mahmutbey Matbaası, İstanbul.
• Ebu Hanife, Numan b. Sâbit. (2013). el-Fıkhu’l-Ekber. Çev: Mustafa Öz, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9. Baskı, İstanbul.
• Ebu Hanife, Numan b. Sâbit. (2013). el-Vasıyye. Çev: Mustafa Öz, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9. Baskı, İstanbul.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. (2017). el-Lüma` Fi’r-red alâ Ehli’z-zeyğ ve’l-Bida`. Çev: Kılıç Aslan Mavil ve Hikmet Yağlı Mavil, İz Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. (2019). el-İbane an Usûli’d-Diyâne. Gelenek Yayınları, İstanbul.
• Gölcük, Şerafetin ve Toprak, Süleyman. (2012). Kelam, Tarih, Ekoller ve Problemler, Tekin Kitapevi, 7. Baskı, Konya.
• Güler, İlhami. (2014). Dine Yeni Yaklaşımlar. Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
• Harpûtî, Abdullatif. (2016). Tenkîhu’l Kelâm fî Akâidi Ehli’l İslâm. Haz: Fikret Karaman, Çelik Yayınevi, İstanbul.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim. (1970). Lisânü’l-ʿArab, Beyrut, I.
• İsfahani, Râğıb. (2018), Müfredât- Kur’ân Kavramları Sözlüğü, Çev: Yusuf Türker, Pınar Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
• İzutsu, Toshihiko. (2017). İslâm Düşüncesinde İmân Kavramı. Pınar Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Karaağaç, Hilmi. (tsz.). Kelamın 200’ü. Otto Yayınları.
• Mâtürîdî Ebû Mansûr Muhammed. (944). Kitâbü’t-Tevhîd. Thk., Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi, Der Sader, Beyrut.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2014). Fıkh-ı Ekber Şerhi. Çev: Adnan Bülent Baloğlu, Murat Memiş, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 1. Basım, İstanbul.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2016). Kitâbü’t-Tevḥîd. ter: Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2017). Te’vilatü’l Kur’an Tercümesi. Ed: Yusuf Şevki Yavuz, Ensar Vakfı Yayınları, c. 2, 2. Baskı, İstanbul.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2017). Te’vilatü’l Kur’an Tercümesi. Ed: Yusuf Şevki Yavuz, Ensar Vakfı Yayınları, c. 6, 1. Baskı, İstanbul.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2017). Te’vilatü’l Kur’an Tercümesi. Ed: Yusuf Şevki Yavuz, Ensar Vakfı Yayınları, c. 1, 3. Baskı, İstanbul.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el- Kureyşî. (tsz.). Sahîhu Müslim, (I-V), Thk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut.
• Nesefi, Ebu’l-Muin. (2000). Bahrü’l-Kelam. Şerh: Muhammed Sâlih el-Ferfûr, Daar el-Ferfûr, 2. Baskı, Dımeşk.
• Pezdevi, Ebu’l Yusr Muhammed. (1424). Usûlü’d-Din. Thk.: Hans Peterlins, el-Mektebetü'l-Ezheriyye Li't-Türas, Kahire.
• Pezdevi, Ebu’l Yusr Muhammed. (2015). Ehl-i sünnet Akâidi. Ter: Şerafeddin Gölcük, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
• Sâbûnî, Nûreddin Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. (1969). el Bidâye fî Usuli’d-Dîn. Darü’l Maarif, Mekke.
• Sâbûnî, Nûreddin Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. (2015). Mâtürîdiyye Akaidi. Çev. Bekir Topaloğlu, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 14. Baskı, İstanbul.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. (2017). el-Milel ve’n- Nihal. Çev: Mustafa Öz, Litera Yayıncılık, 4. Baskı, İstanbul.
• Taftazânî, Sa’deddîn Mesûd b. Ömer b. Abdullah. (1987). Şerhul Akaid’in Nesefiyye, Moravati Matbaası.
• Topaloğlu, Bekir ve Çelebi, İlyas. (2017). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İsam Yayınları, 5. Baskı, Ankara.
• Topaloğlu, Bekir; Yavuz, Yusuf Şevki; Çelebi, İlyas. (2016). İslâm’da İnanç Esasları, Çamlıca Yayınları, 10. Baskı, İstanbul.
• Yücer, Hür Mahmut. (2008). Bir İbn Arabî Müdafaası: Çerkeşîzâde Mehmed Tevfîk Efendi ve Levâyihu’l Kudsiyye fî Fedâili’ş- Şeyhi’l-Ekber Adlı Eseri. İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 9 (21), 331-351.
• Yüksel, Emrullah. (2012). Mâtürîdîler ve Eş’arîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları. Düşün Yayıncılık, İstanbul.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. (2020). El-Keşşâf‘An Hakā’ikı Ğavâmidı’t-Tenzîlve ‘Uyûni’l-Ekāvîl Fî Vucûhi’t-Te’vîl. ed. Murat Sülün, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2. Basım, İstanbul.