Amasya Üniversitesi Personelinin Afetlere Karşı Hazırlık, Farkındalık ve Öz-Yeterliliklerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 1 - 21, 29.01.2025

Can Şahan , Cumali Karatutlu

Öz

Bu çalışmanın birinci amacı, üniversite personelinin iş yerinde afetlere karşı yapılan hazırlıklar ile ilgili farkındalık düzeylerini, evde afetlere karşı hazırlık düzeylerini ve afetler karşısındaki öz-yeterlilik düzeylerini belirlemektir. İkinci amacı, bu üç değişken arasındaki ilişkiyi saptamaktır. Üçüncü amacı ise bu üç değişkenin bağımsız değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymaktır. Bu çalışmada nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evreni, Amasya Üniversitesi’nde görev yapan 888 akademik ve idari personelden oluşurken, araştırmanın örneklemi ise kolayda örnekleme yöntemi kullanılarak ulaşılan 268 personelden oluşmaktadır. Veriler, araştırmacılar tarafından literatür doğrultusunda hazırlanan sosyo-demografik özelliklerin sorulduğu kısımla üç adet ölçeğin bulunduğu anket formu aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin analizi için SPSS-22 (Statistical Package for the Social Sciences) paket programı kullanılmıştır. Sonuç olarak, Amasya Üniversitesi personelinin iş yerinde afetlere karşı alınan önlemler ve yapılan hazırlıklar konusunda farkındalıklarının düşüğe yakın olduğu, evde afetlere karşı hazırlıklarının düşük olduğu ve afete karşı öz-yeterliliklerinin ise orta seviyede olduğu görülmektedir. Bu üç değişken arasındaki ilişkinin ise pozitif yönde olduğu tespit edilmiştir. Ölçeklerden alınan puanlar ölçeğe göre değişmekle birlikte cinsiyet, yaş, afet eğitimi alma durumu, afetlerle ilgili bilgi sahibi olma durumu ve acil durum planından haberdar olma durumu değişkenlerine göre farklılaştığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afet, farkındalık, hazırlık, öz-yeterlilik

Evaluation of Disaster Preparedness, Awareness and Self-Efficacy of Amasya University Staff

Öz

The first aim of this study is to determine the level of awareness of university staff about preparations against disasters at the workplace, their level of preparedness against disasters at home and their level of self-efficacy against disasters. The second aim is to determine the relationship between these three variables. The third aim is to determine whether these three variables differ according to the independent variables. In this study, relational survey model, one of the quantitative research methods, was used. The population of the study consists of a total of 888 academic and administrative staff of Amasya University. The sample of the study consists of 268 academic and administrative staff who were reached by using convenient sampling method. The data were collected through a questionnaire form prepared by the researchers in line with the literature, in which socio-demographic characteristics were asked and 3 scales were included. SPSS-22 (Statistical Package for the Social Sciences) package program was used for data analysis. As a result, it is seen that the awareness of Amasya University personnel about the measures taken and preparations made against disasters at the workplace is close to low, their preparation against disasters at home is low and their self-efficacy against disasters is at medium level. The relationship between these three variables was found to be positive. Although the scores obtained from the scales varied according to the scale, it was determined that the scores differed according to the variables of gender, age, disaster training status, having information about disasters and being aware of the emergency plan.

Anahtar Kelimeler

Disaster, awareness, preparation, self-efficacy

Kaynakça

• Adams, R. M., Eisenman, D. P., & Glik, D. (2019). Community advantage and individual self-efficacy promote disaster preparedness: A multilevel model among persons with disabilities. International Journal Of Environmental Research And Public Health, 16(15), 2779.
• Andrews, R. J., & Quintana, L. M. (2015). Unpredictable, unpreventable and impersonal medicine: global disaster response in the 21st century. EPMA Journal, 6(1), 1-12.
• Ayvazoğlu, G., Çekiç, M., ve Yücel, H. (2020). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi öğrencilerinin afet risk algısı ve afete hazırlık durumlarının değerlendirilmesi. SBedergi, 4(7), 85-97.
• Balcı, R. (2016). Ortaokullarda iş sağlığı ve güvenliğinin araştırılması: İstanbul-Zeytinburnu ilçesi. Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Bandura, A. (1969). Davranış değiştirme ilkeleri. Holt, Rinehart ve Winston; Oxford, İngiltere.
• Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of self-regulation. Organizational Behavior And Human Decision Processes, 50(2), 248-287.
• Baysal, M ve Tunç, B. (2018). Sabancı Üniversitesi personelinin mevcut “acil durum planı” ve deprem öncelikli olmak üzere doğal afetler hakkındaki farkındalık düzeyinin değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi. Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Benight, C. C., & Bandura, A. (2004). Social cognitive theory of posttraumatic recovery: The role of perceived self-efficacy. Behaviour Research and Therapy, 42(10), 1129-1148.
• Birkmann, J., Buckle, P., Jaeger, J., Pelling, M., Setiadi, N., Garschagen, M., & Kropp, J. (2010). Extreme events and disasters: a window of opportunity for change? Analysis of organizational, institutional and political changes, formal and informal responses after mega-disasters. Natural Hazards, 55(3), 637-655.
• Bülbül, E. (2021). Hemşirelik öğrencilerinin afete müdahale öz-yeterlilik durumlarının değerlendirilmesi. Emergency, 45.
• Büyüköztürk, Ş. (2003). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (3. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2015). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (Genişletilmiş 21. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Center, A. D. P. (2008). A study on impact of disasters on the education sector in Cambodia. Bangkok: Asian Disaster Preparedness Center. Climate Adapt, (2021). Crises and disaster management systems and plans. [Available online at: https://climate-adapt.eea.europa.eu/metadata/adaptation-options/crises-and-disaster-management-systems-and-plans], Retrieved on October 29, 2022.
• Creswell, J. W., (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4th ed.). Boston, MA: Pearson. Demuth, J. L., Morss, R. E., Lazo, J. K., & Trumbo, C. (2016). The effects of past hurricane experiences on evacuation intentions through risk perception and efficacy beliefs: A mediation analysis. Weather, Climate, and Society, 8(4), 327-344.
• Dirim, İ. (2011). Birinci deprem bölgesi yatılı ilköğretim bölge okul müdürlerinin acil durum yönetimi yeterliklerinin saptanması. Yüksek lisans tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• EM-DAT, (2019). Natural disaster 2019. [Available online at: https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/ND19.pdf], Retrieved on October 3, 2022.
• Ergünay, O. (2009). Doğal afetler ve sürdürebilr kalkınma. Deprem Sempozyumu, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Erkan, E. A. (2010). Afet yönetiminde risk azaltma ve Türkiye'de yaşanan sorunlar. DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü.
• Güler, İ.ve Kutay Karaçor, E. (2018). Yer bağlılığı ve risk algısı kavramları arasındaki ilişki. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6 (4), 1377-1390.
• Güvel, E. A. (2001). Doğal afetlerin politik ekonomisi: doğal riskler ve afet planlaması, İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası.
• İnal, E., Kocagöz, S. ve Turan, M. (2012). Temel afet bilinç ve hazırlık düzeyinin saptanmasına yönelik bir araştırma. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 12, 15-1.
• Kalaycı, Ş. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (2. Baskı). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karakış, S. (2019). Kamu Hastanelerinde çalışan hemşirelerin afetlere hazır oluşluk durumları ve psikolojik sağlamlıkları. Doctoral dissertation. Marmara Üniversitesi.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kılıç, N. ve Şimşek, N. (2018). Psikolojik ilk yardım eğitiminin afet hazırlık algısı ve öz-yeterliğe etkisi. Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Kohn S, Lipkowitz Eaton J, Feroz S, Brain bridge AA, Hoolachan J, & Barnett D. (2012). Personal disaster preparedness: An integrative review of the literature. Disaster Med Public Health, 6(3), 217-231.
• Levac, J., Toal-Sullivan, D., & OSullivan, T. L. (2012). Household emergency preparedness: a literature review. Journal of community health, 37(3), 725-733.
• Muttarak, R., & Pothisiri, W. (2013). The role of education on disaster preparedness: case study of 2012 Indian Ocean earthquakes on Thailand’s Andaman Coast. Ecology and Society, 18(4).
• National Research Council. (1991). A safer future: reducing the ımpacts of natural disasters. Washington, DC: The National Academies Press.
• Özgüven, B. ve Öztürk, C. (2006). İlköğretim öğrencilerine verilen temel afet bilinci eğitiminin bilgi düzeyine etkisi. Yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Pacial, R. G. & Barrientos, M. (2017). Perceived self-efficacy of public health workers in disaster preparedness. Paton, D. (2003). Disaster preparedness: a social‐cognitive perspective. Disaster Prevention and Management: An International Journal.
• Quarantelli, E. L. (2000). Disaster planning, emergency management and civil protection: The historical development of organized efforts to plan for and to respond to disasters
• Russell, L. A., Goltz, J. D., & Bourque, L. B. (1995). Preparedness and hazard mitigation actions before and after two earthquakes. Environment and behavior, 27(6), 744-770.
• Ryan, M. T., Rohrbeck, C. A. & Wirtz, P. W. (2018). The importance of self-efficacy in parental emergency preparedness: a moderated mediation model. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 12(3), 345-351.
• Sawyer, C., Peters, M. L. & Willis, J. (2013). Self-efficacy of beginning counselors to counsel clients in crisis. The Journal of Counselor Preparation and Supervision, 5(2), 3.
• Shreve, C. M., & Kelman, I. (2014). Does mitigation save? Reviewing cost-benefit analyses of disaster risk reduction. International Journal Of Disaster Risk Reduction, 10, 213-235.
• Şahan, C. ve Dinç, A. (2021a). Simülasyon öğretim yönteminin ortaokul öğrencilerinin afetlere karşı hazırlık durumlarına etkisi. Resilience, 21-36.
• Şahan, C. ve Dinç, A (2021b) Afet eğitim merkezlerinde yapılan afet eğitimlerinin ortaokul öğrencileri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 58, 478-500.
• Şahan, C. (2021). İtfaiyelerin afet ve acil durum yönetimi açısından yerinin ve öneminin değerlendirilmesi; Samsun örneği. Resilience, 5 (2), 93-117.
• Şahan, C. (2024). Türkiye özelinde doğa kaynaklı afetlere yönelik bir araştırma. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14(2), 414-428.
• Şahin, Y., Lamba, M. ve Öztop, S. (2018). Üniversite öğrencilerinin afet bilinci ve afete hazırlık düzeylerinin belirlenmesi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(6), 149-159.
• Şen, G. ve Ersoy, G. (2017). Hastane afet ekibinin afete hazırlık konusundaki bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(4), 122-130..
• Toyosawa, J., Karasawa, K., & Fukuwa, N. (2010). Effects of disaster education for elementary school children on their guardians' disaster preparedness action: changes in children's affect and cognition. Japanese Journal Of Educational Psychology, 58(4), 480-490.
• URL-1; Risk reduction & disaster preparedness [Available online at: https://www.unep.org/explore-topics/resource-efficiency/what-we-do/cities/risk-reduction-disaster-preparedness], Retrieved on October 3, 2021
• URl-2; A quick guide to disaster preparedness in the workplace. [Available online at: tps://www.hrdive.com/news/a-quick-guide-to-disaster-preparedness-in-the-workplace/504320/], Retrieved on October 4, 2022
• URL-3; Afet ve Acil Durum Eğitim Merkezi. [Çevrim-içi: https://afadem.afad.gov.tr/tr/3880/Dogal-Afetle], Erişim tarihi: 01.01.2021.
• URL-4; Amasya Üniversitesi Tarihçesi [Çevrim-içi: https://www.amasya.edu.tr/%C3%BCniversitemiz/%C3%BCniversitemiz/tarihce], Erişim tarihi: 11.01.2021.
• Ung, M., Luginaah, I., Chuenpagdee, R., & Campbell, G. (2015). Perceived self-efficacy and adaptation to climate change in coastal Cambodia. Climate, 4(1), 1.
• UNISDR, (2015). Disaster risk reduction & disaster risk management [Available online at: https://www.preventionweb.net/understanding-disaster-risk/key-concepts/disaster-risk-reduction-disaster-risk-management], Retrieved on October 10, 2021.
• Uygun, M., ve İnal, E. (2019). Türkiye’nin itfaiye hizmetlerinin acil durum ve afet yönetimi süreçlerine göre değerlendirilmesi. Hastane Öncesi Dergisi, 4(1), 13-22.
• Uzun, A., Çakı, F., Şentuna, B. ve Şahin, H. İ. (2019). Balıkesir'de aile ve doğal afetler: farkındalık, hazırlık, güven ve sosyal sermaye açılarından sosyolojik bir inceleme.
• Ünal, Y., Işık, E., Şahin, S., ve Yeşil, S. T. (2017). Sağlık Afet çalışanlarının depremlere ilişkin bireysel hazırlık düzeylerinin değerlendirilmesi: Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE) Derneği örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 31(2), 71-80.
• Van der Keur, P., van Bers, C., Henriksen, H. J., Nibanupudi, H. K., Yadav, S., Wijaya, R., & Jaspers, F. (2016). Identification and analysis of uncertainty in disaster risk reduction and climate change adaptation in South and Southeast Asia. International Journal of Disaster Risk Reduction, 16, 208-214.
• Varol, N., & Kırıkkaya, E. B. (2017). Afetler karşısında toplum dirençliliği. Resilience, 1(1), 1-9.
• Yurtçu, A. (2015). Amasya il merkezindeki MEBe bağlı endüstri meslek liselerindeki 12. sınıf öğrencileri ve meslek dersi öğretmenlerinin iş sağlığı ve güvenliği hakkında ön yeterlilikleri ve tutumlarının tespiti. Yüksek lisans tezi, Gedik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.