Kırılgan Gruplarla Çalışan Meslek Uzmanlarında Tükenmişlik ve Mental İyi Oluş Arasındaki İlişkide Öz-Şefkatin Aracı Rolü

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 370 - 384, 29.01.2025

Asude Korkmaz , Elvan Kiremitçi Canıöz

Öz

Sağlık veya sosyal bakım hizmeti alan bireyler kırılgan gruplar olarak sınıflandırılmakta ve bu gruplarla çalışan çeşitli meslek grupları bulunmaktadır. Bahsedilen meslek elemanları arasında özel eğitim öğretmenleri, hemşireler, adli destek ve mağdur hizmetleri müdürlüğü çalışanları, sosyal hizmet uzmanları ve psikologlar yer almaktadır. Bu meslek gruplarının, çalıştıkları kişilere yardımcı olurken kendilerini arka plana atma ihtimalleri göz önünde bulundurularak bu araştırma planlanmıştır. Araştırmanın amacı, kırılgan gruplarla çalışan bireylerin tükenmişlik, mental iyi oluş ve öz-anlayışları üzerine inceleme yapmaktır. Tükenmişlik, kişinin kendisini yorgun ve halsiz hissetmesi; mental iyi oluş, kişinin kendine ve topluma fayda sağlayacak davranışlar sergilemesi ve öz-anlayış, kişinin kendisine karşı acımasız yaklaşmak yerine şefkatle yaklaşması olarak tanımlanabilmektedir. Bu çalışmada, kırılgan gruplar ile çalışan 213 katılımcı Tükenmişlik Ölçeği, Warwick-Edinburgh Mental İyi Oluş Ölçeği ile Öz-Anlayış Ölçeğini yüz yüze ve çevrimiçi anket yoluyla doldurmuştur. Katılımcılardan elde edilen veriler üzerinde yapılan analizler sonucunda, değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmuş; ayrıca, tükenmişliğin mental iyi oluşun üzerindeki etkisinde öz-anlayışın aracı rolü olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kırılgan Grup, Tükenmişlik, Mental İyi Oluş, Öz-anlayış

Etik Beyan

Bu araştırmada Balıkesir Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Komisyonundan “E-51036422-050.04-324984” sayılı olarak 11.12.2023 tarihinde ve Balıkesir İl Milli Eğitim Müdürlüğünden “E-99191664-605.1-94525564” sayılı olarak 17.01.2024 tarihinde izin alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma TÜBİTAK Bilim İnsanı Destek Programları Başkanlığı (BİDEB) tarafından yürütülmekte olan 2209-A 2023/2. Dönem Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı tarafından desteklenmiştir.

Proje Numarası

1919B012332989

The Mediating Role of Self-Compassion in the Relationship Between Burnout and Mental Well-Being in Professionals Working with Vulnerable Groups

Öz

Individuals receiving health or social care services are classified as vulnerable groups, and there are various Professional groups working with these groups. Among the mentioned Professionals are special education teachers, nurses, personel from the Directorate of Forensic Support and Victim Services, social workers, and psychologists. Considering the possibility of these Professional groups neglecting themselves while assisting the individuals they work with, this research is planned. The aim of the research is to examine the burnout, mental well-being, and self-compassion of individuals working with vulnerable groups. Burnout is defined as feeling tired and exhausted; mental well-being refers to exhibiting behaviors that benefit oneself and society; and self-compassion involves approaching oneself with compassion rather than harshness. In this study, 213 participants working with vulnerable groups filled out the Burnout Scale, the Warwick-Edinburgh Mental Well-Being Scale, and the Self-Compassion Scale through face-to-face and online surveys. Analyses conducted on the data obtained from the participants revealed statistically significant relationships between variables; additionally, it was found that self-compassion played a mediating role in the impact of burnout on mental well-being.

Anahtar Kelimeler

Vulnerable Groups, Burnout, Mental Well-being, Self-compassion

Proje Numarası

1919B012332989

Kaynakça

• Abdollahi, A., Taheri, A. & Allen, K.A. (2021). Perceived stress, self-compassion and job burnout in nurses: the moderating role of self-compassion. Journal of Research in Nursing, 26(3), 182-191.
• Ardıç, K, & Polatcı, S. (2009). Tükenmişlik sendromu ve madalyonun öbür yüzü: işle bütünleşme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (32), 21-46.
• Akın, Ü., Akın A. & Abacı, R. (2007). Öz-duyarlık Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(33), 1-10.
• Aldridge, J. (2014). Working with vulnerable groups in social research: dilemmas by default and design. Qualitative Research, 14(1), 112-130.
• Arıca, F., Çakır, C. & Kağnıcı, D. (2023). Kırılgan gruplar özelinde afetlerde psikososyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 176-187.
• Aslan, S., Ertürk, A., Arutay, Ö., Ardıç, M. & Sonkur, A. (2021). Öğretmenlerin tükenmişlik ve mental iyi oluş düzeylerinin çeşitli değişkenler açisindan incelenmesi: Kahta ilçesi örneği. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1(1), 99-126.
• Atlı, F. (2019). Öğretmenlerin öz-anlayışları ile mesleki tükenmişlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi. İstanbul.
• Barnard, L. K. & Curry, J. F. (2011). Self-compassion: Conceptualizations, correlates, & interventions. Review of general psychology, 15(4), 289-303.
• Beaumont, E., Durkin, M., Martin, C. J. H. & Carson, J. (2016). Compassion for others, self-compassion, quality of life and mental well-being measures and their association with compassion fatigue and burnout in student midwives: A quantitative survey. Midwifery, 34, 239-244.
• Boccio, D. E., Weisz, G. & Lefkowitz, R. (2016). Administrative pressure to practice unethically and burnout within the profession of school psychology. Psychology in the Schools, 53(6), 659-672.
• Chen, C., Li, F., Liu, C., Li, K., Yang, Q. & Ren, L. (2022). The relations between mental well-being and burnout in medical staff during the COVID-19 pandemic: a network analysis. Frontiers in Public Health, 10, 919-692.
• Çakır, G. & Ergin, R. (2023). Fiziksel Aktivite ve İyi Oluş İlişkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 1367-1374.
• Çapri, B. (2006). Tükenmişlik ölçeğinin Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1).
• Çelik, E. (2020). İnsan hakları bakımından kırılgan kavramına bir giriş ve kavramın aihm kararlarındaki görünürlüğü. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(1), 57-77.
• Çetiner, T. & Çelikkaleli, Ö. (2023). Üniversite öğrencilerinde uyumsuz mükemmeliyetçilik ile tükenmişlik arasındaki ilişkide öz-düzenleme ve öz-şefkatin aracılık rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (57), 1622-1645.
• Demirel, Y. & Seçkin, Z. (2009). Tükenmişlik ve üretkenlik karşıtı davranışlar arasındaki ilişkinin kavramsal boyutu. TİSK Akademi Dergisi,4(8), 145-164.
• Demirci, Y.E. & Anlı, G. (2022). Huzurevinde kalan yaşlıların minnettarlık, mental iyi oluş ve öz anlayış düzeyleri üzerine bir alan araştırması. Toplum ve Sosyal Hizmet, 33(3), 937-953.
• Deniz, M.E., Erus, S. M. & Büyükcebeci, A. (2017). Bilinçli farkındalık ile psikolojik iyi oluş ilişkisinde duygusal zekanın aracılık rolü. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 7(47), 17-31.
• Deniz, M., Kesici, Ş. & Sümer, A. S. (2008). The validity and reliability of the Turkish version of the Self-Compassion Scale. Social Behavior And Personality: An İnternational Journal, 36(9), 1151-1160.
• Diener, E., Suh, E.M., Lucas, R.E. & Smith, H.L. (1999). Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological bulletin, 125(2), 276.
• Dolgun, U. (2010). Tükenmişlik sendromu. Örgütsel Davranışta Güncel Konular, 287, 310.
• Donner, W. & Rodríguez, H. (2008). Population composition, migration and inequality: The influence of demographic changes on disaster risk and vulnerability. Social forces, 87(2), 1089-1114.
• Dönmez, K. & Sarı, T. (2021). Okul psikolojik danışmanlarında öz şefkat ile tükenmişlik arasındaki ilişkide umudun aracı rolünün incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (59), 60-84.
• Duman, N., Göksu, P., Köroğlu, C. & Talay, A. (2020). Üniversite öğrencilerinde mental iyi oluş ile psikolojik dayanıklılık ilişkisi. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 4(7), 9-17.
• Duran, S. & Barlas, G. (2014). Zihinsel engelli bireylerin ebeveynlerinin öznel iyi oluş, öz duyarlık ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 69-79.
• Ersezgin, R. & Tok, E.S.S. (2019). Algılanan iş stresi, psikolojik dayanıklılık, başa çıkma stilleri ve öz-duyarlılığın tükenmişlik düzeyini yordayıcı etkisi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(36), 1-36.
• Eryilmaz, A. ve Öğülmüş, S. (2010). Ergenlikte öznel iyi oluş ve beş faktörlü kişilik modeli. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3), 189-203.
• Evinç, Ş.G., Foto Özdemir, D., Gülpınar, M.A. & Sezgin, A.U. (2019). Kırılgan gruplar, özellikli durumlar ve adli görüşme süreçleri. Tolga Dağlı, Nurperi Teker (Ed.). Ankara: Adalet Bakanlığı & UNICEF.
• Fredrickson, B. L. (2004). The broaden–and–build theory of positive emotions. Philosophical transactions of the royal society of London. Series B: Biological Sciences, 359(1449), 1367-1377.
• Germer, C. K. & Neff, K. D. (2013). Self‐compassion in clinical practice. Journal of clinical psychology, 69(8), 856-867.
• Güllüce, A. Ç. & İşcan, Ö. F. (2010). Mesleki tükenmişlik ve duygusal zekâ arasındaki ilişki. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(2), 7-29.
• Hayes, A.F. (2013). Introduction to mediation, moderation and conditional process analysis: A regression-based approach. New York, NY: The Guilford Press.
• Houlden, V., Weich, S., Porto de Albuquerque, J., Jarvis, S. & Rees, K. (2018). The relationship between gren space and the mental well-being of adults: A systematic review. PloS One, 13(9).
• Gürsel, M., Kesici, Ş., Izgar, H., Arslan, C., Sürücü, A., Bozgeyikli, H., Altınok, V. & Negiş, A. (2014). Çalışanlarda stres ve tükenmişlik. H. Izgar (Ed.), Endüstri ve örgüt psikolojisi içinde (ss. 127-138). Eğitim Yayınevi.
• Jamovi Team. (2022). Jamovi (Version 2.3.36) [Computer software]. Retrievedfrom https://www.jamovi.org
• Karahan, Ş. & Balat, G. U. (2011). Özel eğitim okullarında çalışan eğitimcilerin öz-yeterlik algılarının ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(29), 1-14.
• Keldal, G. (2015). Warwick-Edinburgh mental iyi oluş ölçeğinin Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 103-115.
• Keyes, C. L. M. (1998). Social well-being. Social psychology quarterly, 121-140.
• Kim, H. Y. (2013). Statistical notes for clinical researchers: assessing normal distribution (2) using skewness and kurtosis. Restorative dentistry & endodontics, 38(1), 52-54.
• Kotera, Y., Cockerill, V., Chircop, J., Kaluzeviciute, G. & Dyson, S. (2021). Predicting self-compassion in UK nursing students: Relationships with resilience, engagement, motivation, and menta lwell-being. Nurse Education in Practice, 51.
• Kotera, Y., Maybury, S., Liu, G., Colman, R., Lieu, J. & Dosedlová, J. (2022). Mental Well-Being of Czech University Students: Academic Motivation, Self-Compassion, and Self-Criticism. Healthcare, 10, 2135.
• Küçük, M. (2020). Yetişkinlerin öz şefkat, bağlanma stilleri ve psikolojik iyi oluş özelliklerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi. İstanbul.
• Mahali, S. C. (2019). Burnout and Mental Well-Being in Higher Education: Investigating the Impact of Multicultural Efficacy. The University of Regina.
• Maslach, C. (1976). Burned-out. Human Behavior, 16-20. Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual review of psychology, 52(1), 397-422.
• Metin, M. & Bozdoğan, A. E. (2020). Fen bilimleri dersi kapsamında planetaryuma düzenlenen bir gezinin 7. sınıf öğrencilerinin akademik başarı, ilgi ve motivasyonuna etkisi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 240-260.
• Metin, Ö. & Gök Özer, F. (2007). Hemşirelerin tükenmişlik düzeyinin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1), 58-66.
• Neff, K. D. (2003). The development and validation of a scale to measure self-compassion. Self andidentity, 2(3), 223-250.
• Neff, K. D. (2011). Self‐compassion, self‐esteem, and well‐being. Social and personality psychology compass, 5(1), 1-12.
• Neff, K. D. (2023). Self-compassion: Theory, method, research, and intervention. Annual review of psychology, 74(1), 193-218.
• Neff, K. D., Kirkpatrick, K. L. & Rude, S. S. (2007). Self-compassion and adaptive psychological functioning. Journal of research in personality, 41(1), 139-154.
• Neff, K. D. & Vonk, R. (2009). Self‐compassion versus global self‐esteem: Two different ways of relating too neself. Journal of personality, 77(1), 23-50.
• Nicolopoulou, A. (2004). Oyun, bilişsel gelişim ve toplumsal dünya: Piaget, Vygotsky ve sonrası. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 37(2), 137-169.
• Oğuzberk, M. & Aydın, A. (2008). Ruh sağlığı çalışanlarında tükenmişlik. Klinik Psikiyatri, 11(4), 167-179.
• Olcay, C. & Baysal, A. (1997). Psikiyatrist ve psikologlarda tükenmişlik sendromu. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 13(1), 59-74.
• Özpeynirci, R. & Kırmızı, C. (2020). Öz şefkat kavramı ve örgütsel yansımaları. Busıness & Management Studıes: An Internatıonal Journal, 8(3), 2924-2952.
• Paucsik, M., Urbanowicz, A., Leys, C., Kotsou, I., Baeyens, C. & Shankland, R. (2021). Self-compassion and rumination type mediate the relation between mindfulness and parental burnout. International journal of environmental research and public health, 18(16), 8811.
• Patrick, K. & Lavery, J. F. (2007). Burnout in nursing. Australian Journal of Advanced Nursing, 24(3), 43. Pines, A., & Aronson, E. (1988). Career burnout: Causes and cures: Free Press
• Richardson, C. M., Trusty, W. T. & George, K. A. (2020). Trainee wellness: Self-critical perfectionism, self-compassion, depression, and burnout among doctoral trainees in psychology. Counselling Psychology Quarterly, 33(2), 187-198.
• Romani, M. & Ashkar, K. (2014). Burnout among physicians. Libyan Journal of Medicine, 9(1).
• Ryff, C. D., & Singer, B. H. (2008). Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being. Journal of happiness studies, 9, 13-39.
• Sayın, Ö. (2010). Yeni dünya düzeni: Gerçekten sanala. Sosyoloji Dergisi, (22), 1-16.
• Schaufeli, W. B., Leiter, M. P. & Maslach, C. (2009). Burnout: 35 years of research and practice. Career development international, 14(3), 204-220.
• Söner, O. & Yılmaz, O. (2020). Özel eğitim sınıflarında görev yapan öğretmenlerin psikolojik iyi oluşları ve tükenmişlik düzeyleri. Trakya Eğitim Dergisi, 10(3), 668-682.
• Sürgevil, O. (2006). Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu. Nobel Yayınları.
• Şahin, A. (2019). Üniversite öğrencilerinde bilinçli farkındalık ile yaşam doyumu ve iyi oluş arasındaki ilişkiler. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (8), 151-176.
• Şamar, B. & Urhan, B. (2020). Adli Görüşme Odalarında Suç Mağdurlarıyla Görüşme Yapan Adli Görüşmecilerin Deneyimlerinin İncelenmesi: Eskişehir Adliyesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(3), 931-959.
• Telef, B. B., Uzman, E. & Ergün, E. (2013). Öğretmen adaylarında psikolojik iyi oluş ve değerler arasındaki ilişkinin incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 8(12).
• Tennant, R., Hiller, L., Fishwick, R., Platt, S., Joseph, S., Weich, S., Parkinson, J., Secker, J. & Stewart-Brown, S. (2007). The Warwick-Edinburgh mental well-being scale (WEMWBS): Development and UK validation. Health and Quality of Life Outcomes, 5(1), 50-63.
• TDK (Türk Dil Kurumu) (2022). Güncel Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Vatansever, S. (2017). Lisanslı spor yapan ve yapmayan ergenlerin mental iyi oluş, benlik saygısı, sosyal görünüş kaygısı ve algılanan sosyal destek açısından karşılaştırılması (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi. İstanbul.
• Yalçın, İ. (2015). İyi oluş ve sosyal destek arasındaki ilişkiler: Türkiye’de yapılmış çalışmaların meta analizi. Türk Psikiyatri Dergisi, 26(1), 21-32.
• Yavuz, M. (2019). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde çalışan öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve yaşam doyumlarının incelenmesi. OPUS International Journal of SocietyResearches, 13(19), 527-556.
• Yıldırım, M. & Sarı, T. (2018). Öz-şefkat ölçeği kısa formu’nun Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2502-2517.
• Zessin, U., Dickhäuser, O. & Garbade, S. (2015). The relationship between self‐compassion and well‐being: A meta‐analysis. Applied Psychology: Health and Well‐Being, 7(3), 340-364.
• Warr, P. (1990). The measurement of well‐being and other aspects of mental health. Journal of occupational Psychology, 63(3), 193-210.
• World Health Organization. (2004). Promoting mental health: Concepts, emerging evidence, practice: Summary report. World Health Organization.