Old Turkish Words in Vocabulary of Gümüşhane Province and its Neighourhood Dialects

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 52 - 67, 01.05.2019

Türker Barış Bulduk

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.518185

Cited By: 5

Öz

Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığında Eski Türkçe Kelimeler

Öz

Türkiye
Türkçesinin en önemli zenginliklerinden biri olan ağızlar, bünyelerinde
barındırdıkları farklı birçok ses ve şekil özellikleriyle Türkçe kelimelerin
değişim ve gelişim çizgisini ortaya koymada belirleyici bir rol oynamaktadır.
Türkiye Türkçesi ağızları, anayurttan batıya göç eden birçok Oğuz boyunun
Anadolu’yu yurt edinmelerine bağlı olarak anayurttan getirmiş oldukları Türkçe
ile Anadolu’daki çeşitli boyların konuşmuş oldukları Türkçenin etkileşimi ile
ortaya çıkmıştır. Oğuz boyları Anadolu’nun farklı coğrafyalarına dağınık bir
biçimde yerleşmişlerdir. Bu nedenle, Türkiye Türkçesi ağızlarında sınırı idarî
sınırlarla belirlenemeyecek kadar farklı yüzlerce ağız bölgesi oluşmuştur. Bu
ağız bölgelerinde yazı dilinde olmayan birçok ses, şekil ve kelimeye rastlamak
mümkündür. Gümüşhane ili ve yöresi de köklü geçmişi ve bölgede yaşayan halkın
yapısı itibariyle zengin ağız bölgelerimizden biridir. Bu çalışmada Gümüşhane
ili ve yöresi ağızlarında varlığını sürdüren Eski Türkçe kelimeler ortaya
konulacaktır.

Eski Türkçe,
Türkçenin tarihî dönemlerinden ilki olup bu dönemde ortaya konulan yazılı
eserler Türkçeye kaynaklık etmektedir. Bu döneme ait Köktürkçe ve Uygurca
metinlerde kullanılan söz varlığı konuştuğumuz Türkçenin temelini
oluşturmaktadır. Eski Türkçeye ait söz varlığının birçoğu çeşitli nedenlere
bağlı olarak (zaman, din değişikliği, göç hareketleri vb.) ya ses ve/veya şekil
değişikliğine uğramış ya da unutulmuştur. Bugün bu söz varlığına ait
kelimelerin bir kısmı yazı dilinde olmamasına rağmen ağızlarda yaşamaya devam
etmektedir. Zengin kültürümüz içerisinde önemli bir yeri olan bu kelimelerin
ortaya konulması unutulup kullanımdan düşmelerini engelleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Gümüşhane Ağzı, Eski Türkçe, Türkiye Türkçesi, söz varlığı

Kaynakça

• KaynakçaBULUT, Serdar (2018). Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı, Ankara: Gazi Kitabevi.CAFEROĞLU, Ahmet (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.DİLÇİN, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.DOĞAN, D. Mehmet (2001). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Vadi Yayınları.ERASLAN, Kema (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ERCİLASUN, A. Bican ve Ziyat AKKOYUNLU (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ERGİN, Muharrem (1999). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.ERGİN, Muharrem (2003). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.EROL, Hülya Arslan (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GABAIN, A. Von (2000). Eski Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GÜLENSOY, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GÜLSEVİN, Gürer (2005). "Ağız Araştırmalarımızda Yaygınlaşmış Yanlışlıklar "üzüm / yüzüm; öllük / höllük" türeme mi düşme mi?", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 207-213.GÜLSEVİN, Gürer (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.KARAHAN, Leyla (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Türk Dil Kurumu (2009). Derleme Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ÖLMEZ, Mehmet (2017). Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.SEREBRENNİKOV, Boris ve Ninel GADJIEVA (2011). Türk Yazı Dillerinin Tarihi Grameri, çev. Tevfik Hacıyev-Mustafa Öner, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.SÜMER, Faruk (1992). Oğuzlar-Türkmenler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.ŞEN, Serkan (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.TEKİN, Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Sanat Kitabevi.TELLİ, Burak (2017). "Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme", Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal of Academic Literature), 133-149.ÜNLÜ, Eren (2015). Gümüşhane İli Şiran ve Köse İlçeleri Ağızları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.ÜNLÜ, Suat (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi.