Notes On The Title Beki/Begi Used Among The Mongolians

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 255 - 273, 01.05.2019

Coşkun Erdoğan

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.545537

Öz

Moğollarda Kullanılan Beki/Begi Unvanı Üzerine Notlar

Öz

Cengiz
Han kurduğu devletin geleceğini belirleme adına onun kurumsal yapısını tesis
etmeye çalışarak, hayatı boyunca fayda iktiza ettiği her yapıyı bozkır geleneği
temelinde şekillendirmeye gayret etmiştir. Moğolların kullandığı unvanlarda bu
bağlamda değerlendirmeye tabi tutulması gereken bir mevzudur. Beki/begi unvanı
olarak Moğol siyasî, sosyal ve idarî hayatında görülen unvanın mevkii ve
etkinliği hakkında bu güne kadar çeşitli görüşler ortaya konulmuştur. Türk
idarî yapılanmasında beg/bey unvanı ile paralellikler gösteren bu unvan, Moğol
toplumsal yapısı içerisinde farklı anlam kümesine tekabül edecek şekilde
kullanılmıştır. Araştırmada unvanın mahiyeti, konumu ve mevkii incelenirken,
Moğol inanç dünyasının kutsalları arasındaki bağlantıları da tespit edilmeye
çalışılmıştır. Ayrıca unvan hakkında şimdiye kadar ortaya konulan görüşlerin
bir hülasası yapılmaya çalışılmakta ve Moğol Devleti’nde belli bir döneme kadar
aktif olarak kullanılan bu unvanın gelişim seyri takip edilmeye
çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bey, Beki, Begi, Türk, Moğol

Kaynakça

• Aigle, Denise (2009). “Persia under Mongol domination. The effectiveness and and failings of a dual administrative system”, Bulletin d’Etudes Orientales, Institut Français du Proche-Orient (IFPO), 2006, 57 (Supplément), 65-78.Altan Topçi (Moğol Tarihi) (2008) çev. Tuncer Gülensoy, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.Arsal, S. M. (1947). Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul: Akgün Matbaası.Atwood, Christopher P. (2004). Encyclopedia Of Mongolia And The Mongol Empire, New York: Facts On File.Banzarov, Dorj., Nattier, Jan. ve Krueger, John R. (1981-2). “The Black Faith, or Shamanism Among The Mongol”, Mongolian Studies, 7, 53-91.Barthold, V.V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara: TTK. Yayınları.Barthold, W. (1928). Turkestan Down To The Mongol Invasion, çev. H.A.R. Gibb, M.A, London: Oxford University Press.Beyânî, Şîrîn (2015) Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustafa Uyar, Ankara: TTK Yayınları.Caferoğlu, Ahmed (1968) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.Chen, Sanping (2002). “Son Of Heaven and Son Of God: Interactions Among Ancient Asiatic Cultures Regarding Sacral Kingship and Theophoric Names”, Journal of the Royal Asiatic Society, 12(3), 289-325.Clauson, Sir Gerard (1962). Turkis and Mongolian Studies, The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London.Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.Cüveynî, Alaaddin Ata Melik (1988). Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, I-III, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.Cüveynî, Alâeddîn Atâ Melîk Muhammed (1388) Tarih-i Cihangüşa, tash. Muhammed Kazvini, Tehran: Müessese-i İntişârat-ı Negâh.Çobanoğlu, Ö. (2004). “Türk Halk Kültüründe “Tör/BaşKöşe” Kavramı ve Anlam Yaratmadaki Simgesel Sürekliliği”, Türkbilig, 7, Ankara, 33-44.D’ohsson, M. B. C. (2006). Moğol Tarihi, çev. E. Kalan- Q. Şükürov, İstanbul: IQ Yayınları.Doerfer, G. (1980-1981). “Temel Sözcükler ve Altay Dilleri Sorunu” TDAY-B 1980-81 ayrı basım, 1- 11.Donuk, Abdülkadir (1988) Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Unvan ve Terimler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.Eberhard, W. (1945). “Birkaç Eski Türk Unvanı Hakkında”, Belleten, TTK, IX/35, 319-337.Eliade, Mircea (2018). Şamanizm, çev. İsmet Birkan, 4. Basım, Ankara: İmge Kitabevi.Gülensoy, Tuncer (2015). Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. HUNG, Shao, Da Ya Peng, Ting Xiu (2012). Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları: Meng Ta pei lu & Hei Ta shi lu, çev. A. Danuu, Ankara: Ötüken.İnan, Abdulkadir (1986) Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları.İnan, Abdülkadir (2013) Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları.Köprülü, Fuad M. (1943). “Uran Kabilesi”, Belleten, TTK, VII/26, 227-244.Lessing, Ferdinand D. (1960). Mongolian-English Dictionary, Berkeley, Los Angeles, USA: University of California Press.Lessing, Ferdinand D. (2017). Moğolca-Türkçe Sözlük, çev. Günay Karaağaç, 2. Basım, Ankara: TDK. Yayınları.M. Fuad Köprülü (1983). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi,. İstanbul: Ötüken Yayınları.Mahmûd el-Kâşgarî (2007) Dîvânü Lugâti’t-Türk, çev. Serap Tuba Yurteser ve Seçkin Erdi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.Menges, Karl H. (1968). The Turkic Languages and Peoples An Introduction to Turkic Studies, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.Moğolların Gizli Tarihi (2010). çev. Ahmet Temir, 4. Basım, Ankara: TTK Yayınları.Moğolların Gizli Tarihçesi (2018). çev. Mehmet Levent Kaya, 2. Basım, İstanbul: Kronik Yayınları.Okada, Hidehiro (1991). “Origin of the Čaqar Mongols”, Mongolian Studies, The Hangin Memorial Issue, 14, 155-179.Ötemiş Hacı (2009). Çengiz-Name, (Haz. İlyas Kamalov), Ankara: TTK Yayınları.Pelliot, Paul (1930). “Notes sur le "Turkestan" de M. W. Barthold”, T'oung Pao, Second Series, 27(1), 12-56.Pelliot, Paul (1914). “Chrétiens d'Asie centrale et d'Extrême-Orient”, T'oung Pao, Second Series, 15(5), 623-644.Poppe, Nicholas (1987) Introduction to Mongolian Comparative Studies, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.Potatov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi, çev. Metin Ergun, 1. Basım, Konya: Kömen Yayınları.Rashiduddin, Fazlullah (1998). Jami’u’t-tawarikh: Compendium of Chronicles A History of The Mongols Part One, çev. W.M. Thackston, cilt I-III, Harvard University. Reşîdüddîn Fazlallâh (1362). Camiü’t-Tevârih, haz. B. Kerimî, cilt I-III, Tahran.Roux, Jean-Paul (2011) Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, 2. Basım, İstanbul: Kabalcı Yayınları.Şahin, Aslı Çandarlı (2016) “Türk Çadırı Üzerine”, Tarihin Peşinde, 16, 25-39.Tekin, Talat (2006). Orhon Yazıtları, 2. Basım, Ankara: TDK. Yayınları. The Secret History of the Mongols Racheviltz. (2015). (İng.Trc. Igor De), The Australian National University.Tokat, Feyza (2014). “On The Common Words In Mongolıan And The Turkısh Dıalects In Turkey”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(32), 185-198.Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII. (1993). cilt II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Tütüncü, Mehmet (2016). “Altın Göl Anıtları ve Tarihlendirmeleri Hakkında”, Düşünce ve Tarih, Kasım, 17-28.Rybatzki, Valter (2006). Die Personennamen Und Titel der Mittelmongolischen Dokumente, Helsinki: Yliopistopaino Oy.Vladimircov, B. (1930). “Mongol’skie Titulı beki i begi”, Dokladı Akademii Nauk, IX, Leningrad, 164-167.Vladimirtsov, B. Y. (1989). Sravnitelnaya Grammatika Mongolskogo Pismennogo Yazıka: Halhaskogo Nareçiya, Moskva: İzd. “Nayka”.Vladimirtsov, B. Y. (1995). Moğolların İçtimaî Teşkilâtı Moğol Göçebe Feodalizmi çev. Abdülkadir İnan, 3. Basım, Ankara: TTK Yayınları.Yusuf Has Hacib (2008). Kutadgu Bilig, çev. Reşid Rahmeti Arat, İstanbul: Kabalcı Yayınları.