A Reading of Şerif Mardin and Mübeccel Kiray: Social Changes and Modernization Periods in Our Recent History

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 57 - 70, 25.04.2020

Cem Özkurt

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.683886

Öz

This study aims to discuss the intersecting and diverging points of the sociological analyses of Şerif Mardin and Mübeccel Kiray within the framework of the parameters of social change, the fundamental tensions between social groups and social Power focuses and the problems of the connectedness of social structure. In this discussion, the theoretical approaches and the original conceptual frameworks of sociologists are used to monitor and analyze the structural changes and transformations that Turkish society has undergone in the last two centuries with their sociological dimensions. The conceptual and theoretical framework used by the two social scientists in analyzing the periods of modernization and modernization is widely differentiated. Accordingly, Şerif Mardin attributes our modernization process as a macro variable to the modenization in the political institution and bureaucracy and the radical transformation of this modernization in the field of symbols, symbols and values of society; Mübeccel Kıray makes a reference to the dynamics in production processes and the economy variable. Thus, the structural determinants of our modernization process are differentiated and analyzed with references to different contexts. In terms of contribution to literature, the study shows how Turkish modernization, which is often analyzed solely by its historical content and stages, can be analyzed both in its historical and sociological dimensions. 

Anahtar Kelimeler

Social Change, Social Structure, Turkish Modernization

Bir Şerif Mardin ve Mübeccel Kıray Okuması: Yakın Tarihimizde Toplumsal Değişmeler ve Modernleşme Periyotları

Öz

Bu çalışma, Şerif Mardin ve Mübeccel Kıray’ın sosyolojik analizlerinin kesişen ve ayrışan noktalarını, toplumsal değişme parametresi, sosyal gruplar ve toplumsal güç odakları arasındaki temel gerilimler ve sosyal yapının bağlantısallığı sorunsalları çerçevesinde tartışmayı amaçlamaktadır. Bu tartışmada, sosyologların, temas edilen kuramsal yaklaşımları ve özgün kavramsal çerçeveleri, Türk toplumunun son iki asır içerisinde geçirdiği yapısal değişim ve dönüşümleri sosyolojik boyutlarıyla izlemeye ve analiz etmeye olanak vermektedir. İki sosyoloğun yaklaşımları, toplumsal dinamiklerin hareket ediş süreçlerini ve değişimlerin aşamalı içeriklerini göstermesi bakımından dikkate değerdir. Makro ve yapısal düzeyli dönüşümler tarihsel sosyolojik perspektiflerle analiz edilirken; toplumsal dinamikleri harekete geçiren gerilimler gösterilmekte ve yakın tarihimizdeki değişimlerin boyutları gündelik yaşantı ve ritimler açısından tahlil edilmektedir. İki sosyal bilimcinin modernleşme ve çağdaşlaşma periyotlarını analiz ederken kullandıkları kavramsal ve kuramsal çerçeve geniş kapsamlı bir biçimde farklılaşmaktadır. Buna göre Şerif Mardin, çağdaşlaşma sürecimizi makro bir değişken olarak siyaset kurumundaki ve bürokrasideki modenleşmeye ve bu modernleşmenin toplumun simgeler, semboller ve değerler alanındaki radikal dönüşümüne bağlarken; Mübeccel Kıray, üretim süreçlerindeki dinamiklere ve ekonomi değişkenine referansla açıklama yapmaktadır. Böylece modernleşme sürecimizin yapı düzeyindeki belirleyenleri farklılaşmakta ve değişik bağlamlara göndermelerle analiz edilmektedir. Çalışma, literatüre katkı açısından ise çoğu zaman salt tarihsel içerik ve aşamalarıyla analiz edilen Türk modernleşmesinin hem tarihsel hem de sosyolojik boyutlarıyla nasıl analiz edilebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal değişme, Türk Modernleşmesi, Toplumsal yapı, Sosyal gruplar, Toplumsal Çatışma

Kaynakça

• AKŞİT, Bahattin (2012). “Türkiye’de Modernleşmelerin ve Modernliklerin kavramlaştırılması: M.B. Kıray’ın Araştırma Programından Yola Çıkan Bir Kuramlaştırma Denemesi”, derl. Sezgin Tüzün, ss.74-108, Değişmenin ve Geçiş Toplumunun Sosyoloğu: Mübeccel B. Kıray, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• BERKES, Niyazi (2010). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KARPAT, Haşim Kemal (2019). Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus, çev. Ceren Elitez. İstanbul: Timaş Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1964). Ereğli Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1967). “Türkiye Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planındaki Toplumsal Planlamanın Çeşitli Yönleri Üzerine Görüşler”, Seçme Yazılar, çev. Tülin Kurtarıcı, ss. 49-65, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1968). “Değerler, Toplumsal Tabakalaşma ve Gelişme”, Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, ss. 99-116, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1969). “Toplum Yapısındaki Temel Değişimlerin Tarihsel Perspektifi Bugünkü ve Yarınki Türk Toplum Yapısı”, Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, ss. 117-134, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1972). “Üçüncü Beş yıllık Planda Sosyal Politikalar”, Seçme Yazılar, ss. 78-101, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1978). “Sanayileşme Sürecinde Küçük Üreticiliğin Geçirdiği Dönüşümler Üzerine Bir Tartışma”, Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, ss. 202-212, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1981). “Safranbolu’da Konut İçi Yaşam Olanakları Sınırlamaları ve Turizmin Yönü”, Değişen Toplum Yapısı, ss. 41-85, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1982). “Toplumsal Yapı Analizleri İçin Bir Çerçeve”, Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, ss. 89-98, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübbeccel (1983). “Değişen Patronaj Kalıpları Yapısal Değişme Üzerine Bir Çalışma”, çev. Tülin Kurtarıcı, ss. 272-302, Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KIRAY, Belik Mübeccel (1996). “Kentleşme ve Yeni Siyasal İslam”, Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, ss. 342, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1961). “Nasıl Bir Toplum İstiyoruz”, der. Önder Tuncay ve Mümtaz’er Türköne, çev. Levent Köker, Türk Modernleşmesi, ss. 343-348, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1971a). “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”, der. Önder Tuncay ve Mümtaz’er Türköne, çev. Levent Köker, ss. 21-79, Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1971b). “Türk Devriminde İdeoloji ve Din”, çev. Gülşat Aygen Tosun, Türkiye’de Din ve Siyaset, ss. 146-169, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1980). “Türkiye: Bir Ekonomik Kodun Dönüşümü”, der. Önder Tuncay ve Mümtaz’er Türköne, çev. Levent Köker, ss. 195-238, Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1981). “Türkiye’de Din ve Laiklik”, çev. Fahri Unan, ss. 37-80, Türkiye’de Din ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1983a). “Sivil Toplum”, der. Önder Tuncay ve Mümtaz’er Türköne, ss. 9-19, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1983b). “Yenileşme Dinamiğinin Temelleri ve Atatürk”, der. Önder Tuncay ve Mümtaz’er Türköne, ss. 203-239, Türkiye de Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1984). “Aydınlar Konusunda Ülgener ve Bir İzah Denemesi”, Türkiye’de Din ve Siyaset, ss. 255-265, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1985). “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar Merkez-Çevre İlişkileri”, der. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, İstanbul: Alfa Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1992). Bediüzzaman Said Nursi Olayı, çev. Metin Çulhaoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1994). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, der. Ömer Laçiner, çev. İrfan Erdoğan, Mümtaz’er Türköne ve Fahri Unan, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1997). İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (1999). “2000’e Doğru Kültür ve Din”, Türkiye’de Din ve Siyaset, çev. Aygen Tosun Gülşat, ss. 213-237, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (2004). “Şerif Mardin ile Türk Siyaset Düşüncesi Üzerine”, Türkiye, İslam ve Sekülarizm, çev. Elçin Gen ve Murat Bozluolcay, ss. 201-236, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif (2005). “Operasyonel Kodlarda Süreklilik, Kırılma ve Yeniden İnşa: Dün ve Bugün Türk İslami İstisnacılığı”, Türkiye, İslam ve Sekülerizm, çev. Birgül Koçak, ss. 167-200, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÖZKURT, Cem (2018). Sınıf ve Ötesi, Ankara: Gece Kitaplığı.