Türkmen Türkçesinde Metafor Yoluyla Oluşturulan Birleşik Adlar

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 343 - 349, 27.10.2020

Engin Gökçür

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.752065

Öz

Bir kelime ya da kavramın ilgi veya benzetme neticesinde söz konusu anlamının dışında farklı bir anlam ifade edecek şekilde kullanmasına metafor adı verilir. Metaforlar daha somut ve göreceli olarak yapılandırılmış bir alanla (hedef) daha soyut ve yapılandırılmamış bir alan (kaynak) arasındaki kavramsal eşleştirme süreci olarak nitelendirilebilir. 17. yüzyıla kadar yerleşik hayata geçemeyen Türkmen Türklerinin dil ürünlerinde göçebe yaşam tarzının izleri belirgin bir şekilde görülür. Türkmen Türkçesinde metaforla oluşturulan birleşik adlarda Türklerin yaşam tarzının, hayatı bakış açılarının, kültürel değerlerinin yansıması görülür. Bu bağlamda insanoğlunun günlük yaşamında en çok kullandığı temel kavramlarla ilgili organ, renk ve sayı adlarının Türkmen Türkçesinde metafor yoluyla oluşturulan sözcüklerin çoğunluğunu oluşturduğu görülür. Halı, kilim, battaniye, giyim eşyaları, başörtüsü gibi el sanatlarına bağlı eşyaların ve nakışların adlandırılması benzetmeye dayalı metaforların kavramlaştırma ve somutlaştırma olanakları ile sağlanmıştır. Bunun yanında bitki, eşya, nesne, yer ve hayvan adlarının teşekkülünde yine metaforlaştırılan kavramların kullanıldığı görülür. İnsanların fiziksel ve karakter özelliklerinin de benzetme amacı güdülerek birtakım metaforlarla ifade edildiği görülür. Türkmen Türkçesinde metafor yoluyla oluşturulan birleşik adlar birleşiği oluşturan unsurlarına göre üç başlık altında incelenmiştir. Birinci başlık altında birinci bileşeni metaforik kullanılan birleşik adlar; ikinci başlık altında ikinci bileşeni metaforik kullanılan birleşik adlar inceleniştir. Üçüncü başlık altında ise her iki bileşeni metaforik kullanılan birleşik adlar ele alınmıştır. Bu gruptaki birleşik adlar kendi içerisinde 8 alt başlıkta incelenmiştir. Makaledeki veriler Türkmen Türkçesi üzerine oluşturulan sözlüklerden elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, Metafor, , Birleşik Ad

Kaynakça

• ATANIYAZOW, S. (2004). Türkmen Diliniñ Sözköki Sözlügi, Aşgabat: Türkmenistanıñ Milli Medeniyyet “Miras” Merkezi, Türkmenistanıñ Prezidentiniñ Yanındakı Türkmenistanın Merkezi Aziya ve Gündoğar Halklarının Medeni Mirası Dövlet İnstıtutı.
• BAUER, L. (1989). English Vord-Formation, Cambridge: Cambridge University Press.
• BAUER, L. (2004). A Glossary of Morphology, Edinburg: Edinburgh University Press.
• ERDEM, Melek (2003). Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Ankara: Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi.
• HİRAGA, M. (2005). Metaphor and Iconicity: A Cognitive Approach to Analyzing Texts, New York: Palgrave Mcmillan.
• JOHNSON, M. (1981). Philosophical Perspectives on Metaphor, Minneapolis: University of Minnesota Press.
• KIYASOVA, G. GELDİMIRADOV, A., DURDIYEV H. (2016). Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlüği, Cilt I-II, Aşğabat: Türkmenistanıñ Ilımlar Akademiyası Mağtımğulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı.
• LAKOFF, G. (1993). The Contemporary Theory of Metaphor, haz. A. Ortony, Metaphor and Thought, Cambridge University Press içinde.
• LİEBER, R., ŠTEKAUER, P. (2011). The Oxford Handbook of Compounding, Oxford: Oxford University Press.
• LUİZOVA-HOREVA, T. (2016). “Metaphor in The Semantics”, Linguistics, 6(4): 751-753.
• RİCHARDS, I. A. (1981). The Philosophy of Rhetoric, haz. M. Johnson, Philosophical Perspectives on Metaphor, Minneapolis: University of Minneapolis Press içinde.
• RİCOEUR, P. (1977). The Rule of Metaphor: Muşti-Disciplinary Studies in the Creation of Meaning in Language, Toronto: University of Toronto Press.
• TEKİN, Talat, ÖLMEZ Mehmet, CEYLAN Emine, ÖLMEZ Zühal, EKER Süer (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Kitapçılık.
• Türkmen Diliniň Sözlügi (2010). Cilt I-II., Aşgabat: Türkmenistanıň Ilımlar Akademiyası Magtımgulı Adındakı Dil ve Edebiyat Institutı.