An Evaluation Upon the Nature and Identity of Sociology

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 191 - 201, 30.10.2021

Erkan Dikici

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1006438

Öz

Today, it is an accepted reality that the emergence of sociology as a branch of science occurred in Europe in the nineteenth century. The adventure of sociology so as to be a science, which we associate especially with the Industrial Revolution and the French Revolution, has been shaped in the framework of a Western-centered understanding. Eventually, a historical process has been experienced through which Western sociology, which is also depicted as a science of crisis and strives to find solutions corresponding to the problems of Western society, is eligible to have a say about all world societies over time. Thus, this process had to be accepted as it was by non-Western societies such as the Ottoman Empire/Turkey, and the understanding of sociology that emerged in the West was usually followed with a transferrist mentality. In time, the practice of sociology as a science by non-Western societies caused the Western-centered understanding of sociology to be insufficient and to be critiqued. Especially in countries like Turkey, where sociology has developed academically and scientifically after France, the conception that Western sociological understanding and terminology will be inadequate to explain non-Western societies and that native conceptions might be developed has come to the forefront. The development of this situation was influenced by the fact that there were thoughts suggesting that the Western-centered understanding of sociology legitimizes the capitalist system. Considering this point of view, the subject of the article is the critical perception of sociology, which has a history of nearly a century in Turkey, to Western sociology with a native understanding. In the article, it is aimed at revealing the views and criticisms of today's Turkish sociologists concerning the nature and identity of the Western-centered sociological understanding in accordance with the fact that the Western understanding of sociology is not accepted as it is by non-Western societies. In the article, first of all, the development adventure of sociology in the West will be discussed, and then the situation of the Western-centered understanding of sociology in legitimizing the capitalist system will be included, and finally, an evaluation will be made on the nature and identity of Western sociology, based on contemporary Turkish sociologists. Within this context, in the article, which is a compilation type, the analysis of the subject was fulfilled from the sources reached as a consequence of the literature review by using the document review method.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Turkish Sociology, Native Sociology, Western Sociology, Capitalism

Sosyolojinin Ne’liği ve Kim’liği Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Sosyolojinin bilim dalı olarak 19. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkışı, günümüzde kabul edilen bir gerçekliktir. Özellikle Sanayi Devrimi ve Fransız İhtilali ile özdeşleştirdiğimiz sosyolojinin bilim olma serüveni, temelinde Batı merkezli bir anlayış çerçevesinde şekillenmiştir. Bir kriz bilimi olarak da ifade edilen ve Batı toplumunun sorunlarına çözüm aramak gayesinde olan Batı sosyolojisinin zamanla tüm dünya toplumları hakkında söz söyleme hakkını kendisinde gördüğü bir tarihsel süreç yaşanmıştır. Nitekim bu süreç, Osmanlı Devleti/Türkiye gibi, Batı-dışı toplumlar tarafından olduğu gibi kabul edilmek durumunda kalmış ve bu toplumlar tarafından Batı’da ortaya çıkan sosyoloji anlayışı genellikle aktarmacı bir zihniyetle takip edilmiştir. Zamanla sosyolojinin Batı-dışı toplumlar tarafından bir bilim olarak icra edilmesi, Batı merkezli sosyoloji anlayışının yeterli bulunmamasına, eleştirilmesine neden olmuştur. Özellikle Türkiye gibi, Fransa’dan sonra sosyolojinin akademik ve bilimsel açıdan gelişim gösterdiği ülkelerde, Batı sosyoloji anlayışının ve terminolojisinin Batı-dışı toplumları açıklamakta yetersiz kalacağı ve yerli anlayışların geliştirilebileceği düşüncesi ön plana çıkmıştır. Bu durumun gelişim göstermesinde, Batı merkezli sosyoloji anlayışının kapitalist sistemi meşru hale getiren bir tarafı olmasına yönelik düşüncelerin de var olması etkili olmuştur. Bu açıdan bakıldığında makalenin konusunu, Türkiye’de yaklaşık yüz yıllık bir tarihi olan sosyolojinin, yerli bir anlayışla Batı sosyolojine olan eleştirel bakış açısı oluşturmaktadır. Makalede Batı sosyoloji anlayışının Batı-dışı toplumlar tarafından olduğu gibi kabul edilmemesi neticesinde günümüz Türk sosyologlarının Batı merkezli sosyoloji anlayışının ne’liği ve kim’liğine yönelik görüş ve eleştirilerin ortaya konması amaçlanmıştır. Makalede öncelikle Batı’da sosyolojinin gelişim serüveni ele alınacak, Batı merkezli sosyoloji anlayışının kapitalist sistemi meşrulaştırma konusundaki durumuna yer verilecek ve son olarak günümüz Türk sosyologlarından hareketle Batı sosyolojisinin ne’liği ve kim’liği üzerine bir değerlendirme yapılacaktır. Bu bağlamdan hareketle, bir derleme türü olan makalede, doküman incelemesi yöntemi kullanılarak literatür taraması sonucu ulaşılan kaynaklardan konunun analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Türk Sosyolojisi, Yerli Sosyoloji, Batı Sosyolojisi, Kapitalizm

Kaynakça

• Bingöl, O. (2020). Tarihi, siyasal ve bilimsel bir tanık olarak sosyoloji: Omanlı imparatorluğu örneği. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 6(24), 389-396.
• Durdu, Z. (2014). Sosyolojide temel kavramlar ve kurucu fikirler. Detay Yayıncılık.
• Eğribel, E. (2010). Toplumsal ilerlemenin ve tarihin sonu: kutsala dönüş. İçinde Ertan Eğribel & Ufuk Özcan (Eds), Sosyoloji yıllığı-kitap 20: Türk sosyologları ve eserleri-1 (125-135). Kitabevi Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2001).Türk sosyoloji tarihine giriş-1: ön koşullar. Birey Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2004a). Sosyal bilimleri yeniden yapılandırmak. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2004b). Sefaletin sosyolojisi. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2004c). Özgünlüğün sosyolojisi. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2005). Batı bataklığı. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2008). Baykan Sezer'in sosyoloji anlayışı. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2009). Sosyolojinin neliği. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2012). Özgün ve yetkin bir sosyal teorisyen olarak Kemal Tahir. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2015a). Uygarlık, ahlak ve eğitim. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2015b). Yerli sosyoloji. Anı Yayıncılık.
• Koyuncu, A. A. & Bozkurt, R. (2019). Yerli sosyolojinin imkanı olarak Baykan Sezer. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(4), 93-100. https://doi.org/10.18506/anemon.543947
• Özcan, U. (2010). Türk sosyolojisinin özgünlüğüne dair düşünceler. İçinde Ertan Eğribel & Ufuk Özcan (Eds), Sosyoloji yıllığı-kitap 20: Türk sosyologları ve eserleri-1 (154-163). Kitabevi Yayınları.
• Öztürk, A. (2011).Kriz sosyolojisi: Batı merkezciliğinin yapısal sorunları ve kriz,. Doğu Kitabevi.
• Poyraz, T. & Arıkan, G. (2003). Geçmişten geleceğe sosyoloji: Bir bilimi yeniden yapılandırma önerisi. İçinde M. Çağatay Özdemir (Ed), Sorgulanan sosyoloji. (ss. 89-94). Eylül Yayınları.
• Sağır, A. (2014). Uygulamalı sosyolojik çalışmalar. Siyasal Kitabevi.
• Sezer, B. (1988). Türk sosyolojisinin ana sorunları. Sümer Kitabevi.
• Sezer, B. (1991). Batı sosyolojisinin doğu toplumlarına yaklaşımı. İçinde İsmail Coşkun (Ed), 75. yılında Türkiye'de sosyoloji (ss. 39-47). Bağlam Yayıncılık.
• Sezer, B. (1993). Sosyolojide yöntem tartışmaları. Sümer Kitabevi.
• Sezer, B. (2011). Sosyolojinin ana başlıkları. Kitabevi Yayınları.
• Sezer, B., Eğribel, E. & Özcan, U. (2003). Toplum bilimleri ve sosyolojinin sonu görüşleri üzerine. İçinde M. Çağatay Özdemir (Ed), Sorgulanan sosyoloji (ss. 19-26). Eylül Yayınları.
• Solmaz, M. (2013). Etiğin sosyolojik temelleri. Vadi Yayınları.
• Şan, M. K. & Şenkaloğlu, S. (2019). Batı sosyolojisi karşısında Türkiye’de yerli sosyoloji arayışı. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5(9), 35-59.
• Tuna, K. (1991). Türk sosyolojisinin batı sosyolojisi ile ilişkisi ve sonuçları. İçinde İsmail Coşkun (Ed),75. yılında Türkiye'de sosyoloji (ss. 29-38). Bağlam Yayıncılık.
• Ünsaldı, L. ve Geçgin, E. (2013). Dünya'da ve Türkiye'de sosyoloji tarihi. Heretik Yayınları.
• Zencirkıran, M. (2015). Sosyoloji. Dora Yayınları.