19. Asır Rus Matbuatında Türkler ve Türk Dünyası: Severnıy Arhiv Örneği

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 34 - 46, 30.10.2021

Zafer Sever

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.977322

Cited By: 2

Öz

II. Katerina ve I. Pavel’in özellikle Fransız İhtilali’nin etkisiyle Rusya’da uygulamaya başlattığı sansür ve kısıtlamalar, 19. asrın başında İmparator I. Aleksandr’ın Rus Çarlığı’nın başına geçmesiyle sona erdi. Daha önce kapatılan matbaalar tekrardan açıldı ve ülkede yayıncılık faaliyetleri yeniden canlandı. Petersburg ve Moskova başta olmak üzere Rusya’nın birçok bölgesinde onlarca süreli yayın çıkmaya başladı. Bunlardan biri de 19. asır Rusya’sının ilginç karakterleri arasında yer alan Faddey Venediktoviç Bulgarin tarafından 1822 yılının Ocak ayından itibaren Petersburg’da çıkarılmaya başlanan Severnıy Arhiv adlı dergidir. Genel olarak tarih, seyahat ve istatistik yazılarının yayımlandığı bu dergi, 1828 yılının Aralık ayına kadar ayda iki kez olmak üzere toplam 168 sayı yayımlandı. Dergide Rusya ve ona komşu olan ülkeler başta olmak üzere dünyanın hemen hemen bütün bölgeleriyle ilgili tematik konularda yazılar kaleme alındı. Dolayısıyla Sibirya’dan, İdil Ural’a, Türkistan’dan İstanbul’a kadar dünyanın hatırı sayılır bir coğrafyasında yaşayan Türklerle ilgili yazıları da Severnıy Arhiv’in sayfalarında görmek mümkündür. Bu çalışma esnasında yayımlanan son 12 sayı hariç, erişimi sağlanan toplam 156 sayı incelendi. Türkler ve Türk Dünyasını ilgilendiren çalışmalar tespit edilerek tarih, seyahat ve istatistik başlıkları altında tasnif edildi. İlgili çalışmaların muhteviyatı bakımından kısa bir değerlendirilmeleri yapılarak, 19. asır bir Rus matbuatında Türkler ve Türk Dünyasını ilgilendiren yazılar okuyucu ve araştırmacıların istifadesine sunuldu.

Anahtar Kelimeler

Severnıy Arhiv, Bulgarin, Çarlık Rusya, Türkler, Türk Dünyası

Turks and the Turkic World in 19th Century Russian Press: The Case of Severnıy Arhiv

Öz

The censorship and restrictions imposed by Katerina II and Paul I in Russia, especially under the influence of the French Revolution, ended in the early 19th century when Emperor Alexander I took the lead over the Tsarist Russia. The printing houses that were shut down before were reopened and publishing activities in the country were revived. Tens of periodicals started to published in many regions of Russia, particularly in St. Petersburg and Moscow. One of them is the journal Severnıy Arhiv, which was started to be published in Petersburg in January 1822 by Faddey Venediktovich Bulgarin, who is considered one of the interesting characters of 19th century Russia. This journal where the majority of articles on history, travel and statistics was published twice a month until December 1828, a total of 168 issues. In the journal, articles were written on thematic subjects related to almost all regions of the world, mainly Russia and its neighboring countries. Consequently, it is possible to see articles on the pages of Severnıy Arhiv about Turks living in a considerable part of the world, from Siberia to Idil Ural, from Turkistan to Istanbul. Except for the last 12 issues of the journal published at the time of this study, a total of 156 accessible issues were analyzed. Studies related to the Turks and the Turkic World were determined and classified under the titles of history, travel and statistics. By making a brief evaluation in terms of the content of the relevant studies, the articles concerning Turks and the Turkic World in a Russian print published in the 19th century were presented to the readers and researchers.  

Anahtar Kelimeler

Severnıy Arhiv, Bulgarin, Tsarist Russia, Turks, Turkic World

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2003). Osmanlı siyasi tarihinin ana kaynakları: Kronikler. Türkiye Araştırmaları Literatürü Dergisi, 1(2), 101-172.
• Botsyanovskiy, V. (1908). Faddey Venediktoviç Bulgarin. Russkiy Biografiçeskiy Slovar, Tom III, 476-479.
• Bulgarin, F. (1822). Severnıy arhiv, jurnal istorii, statistiki i puteşestviy. Severnıy Arhiv, XIX, 77-84.
• Butkov, P. (1824). O Nogay i vseh proçih Mongolskih hanah Deşti Kıpçaka. Severnıy Arhiv, XII, 279-298.
• Butkov, P. (1824). O Nogay i vseh proçih Mongolskih hanah Deşti Kıpçaka. Severnıy Arhiv, XIII-XIV, 1-22. Byugrafiçeskoe izvesitie o Tatişev (1827). Severnıy Arhiv, I, 100-104.
• Çatskiy, F. (1824). O Tatarah, jivuşih v Polşe. Severnıy Arhiv, XXI-XXII, 138-142.
• Çatskiy, F. (1824). O Tatarah, jivuşih v Polşe. Severnıy Arhiv, XXIII-XXIV, 223-239. Çelik, M. B. & Keser, E. (2018). Meyendorf’un Buhara Hanlığı seyahati. Mavi Atlas, 6(2), 28-45. Çerti Persidskih nravov (1826). Severnıy Arhiv, XIX-XX, 183-200. Çto takoe Tatarı (1823). Severnıy Arhiv, XI, 301-313.
• D'ohsson, A. C. (2014). Moğol Tarihi, Kalan, E. (Yay. haz.), IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Dokazatelstvo, çto znamenitaya Sultanşa Roksolana bıla Russkaya (1825). Severnıy Arhiv, II, 129-134. Fraser, J. B. (1825). Narratıve of a journey into Khorasan in the years 1821 and 1822.
• İstoriçeskiya svedeniya o Kalmıkah koçuyuşih na zemle voyska Donskago (1824). Severnıy Arhiv, VI, 297-316.
• İvanoviç Esin, B. (1971). Russkaya dorevolyutsionnaya gazeta 1702—1917 gg. İzdatelstvo Moskovskago Universiteta. İvanoviç Esin, B. (1981). Russkaya gazeta i gazetnoe delo v Rossii. İzdatelstvo Moskovskago Universiteta.
• İvanoviç Esin, B. (2008). İstoriya Russkoy jurnalistiki XIX. veka. İzdatelstvo Moskovskago Universiteta. Kartina zapadnoy Persii (1826). Severnıy Arhiv, II, 155-179.
• Kohriginb, M. (1828). Nekotorıya statistiçeskiya svedeniya o Yeniseyskoy gubernii. Severnıy Arhiv, I, 88-116. Kohriginb, M. (1828). Svedenie ob uçilişah po İrkutskoy gubernii i Yakutskoy oblasti. Severnıy Arhiv, IV, 283-293.
• Kohriginb, M. (1828). Svedenie ob uçilişah po İrkutskoy gubernii i Yakutskoy oblasti. Severnıy Arhiv, V, 116-131.
• Kratkoe naçartanie puteşestviya Rossiyskago posolstva iz Orenburga v Buhariyu (1822). Severnıy Arhiv, 1822, II, 184-193.
• Kratkoe obozrenie narodov Slavyanskago plemeni, obitayuşih v Yevropeyskoy çasti Turetskoy imperii (1825). Severnıy Arhiv, XIV, 85-117.
• Kratkoe obozrenie narodov Slavyanskago plemeni, obitayuşih v Yevropeyskoy çasti Turetskoy imperii (1825). Severnıy Arhiv, XV, 1825, 91-234.
• Lelevel, G. (1822). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XXIII, 402-434. Lelevel, G. (1823). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XIX, 52-80.
• Lelevel, G. (1823). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XX, 147-160.
• Lelevel, G. (1823). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XXII, 287-297.
• Lelevel, G. (1824). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, I, 41-57.
• Lelevel, G. (1824). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, II, 91-103.
• Lelevel, G. (1824). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, III, 163-172.
• Lelevel, G. (1824). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XV, 132-143.
• Lelevel, G. (1824). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XVI, 187-195.
• Lelevel, G. (1824). Rassmotrenie “İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo” soç. G. Karamzina. Severnıy Arhiv, XIX, 47-53.
• Lemke, M. (1909). Nikolaevskie jandarmı literatura 1826-1855 gg. İzdanie Vtoroe S. V. Bunina.
• Levşin, A. (1824). İzvestiya o drevnem Tatarskom gorod Sarayçik. Severnıy Arhiv, IV, 179-190. Levşin, A. (1825). Oprosveşenii Kırgız-Kaysakov. Severnıy Arhiv, XXIV, 313-332.
• Nikolevna Akimova, N. (2001). “Severnıy arhiv” i ego izdatel. İstoriko-Literaturnıy Jurnal, 3, 6-197. Nravı i obiçai Kirgiztsev. izbranie naçalnikov. razdorı ih. primerı jestokosti. strogaya politika Kitaytsev v otnoşenii k Kirgiztsam (1826). Severnıy Arhiv, XVI, 268-281.
• Nravstvennoe sostoyanie Buharii (1826). Severnıy Arhiv, XXIII-XXIV, 178-194. Nravstvennoe sostoyanie Buharii (1826). Severnıy Arhiv, XXI-XXII, 72-85.
• O Çuvaşah (1827). Severnıy Arhiv, IX, 47-67. O Çuvaşah (1827). Severnıy Arhiv, X, 120-139. O Çuvaşah (1827). Severnıy Arhiv, XI, 210-232.
• O Mogamed -Ali Paşe Yegibetskom namestnike (1826). per. S. U., Severnıy Arhiv, VIII, 378-386.
• Ob ostrove Salyane i eskadre na Kaspiyskom More (1822). Severnıy Arhiv, XIII, 30-35.
• Obozrenie glavnıh promışlenıh zavadeniy osnovannıh v Yegipt po povelniyu Paşi Magometa-Ali (1826). Severnıy Arhiv, XXIII-XXIV, 308-309.
• Opisanie goroda Turinska (1828). Severnıy Arhiv, X, 205-219. Opisanie Yakutov, ih proishojdenie, naselenie stranı Lenskoy, vnutrennee ih upravlenie, pokorenie pod vlast Rossii, blagosostoyanie, nravı i obıçai (1822). Severnıy Arhiv, XV, 204-221.
• Opisanie Yakutov, ih proishojdenie, naselenie stranı Lenskoy, vnutrennee ih upravlenie, pokorenie pod vlast Rossii, blagosostoyanie, nravı i obıçai (1822). Severnıy Arhiv, XVI, 273-300.
• Opisanie Yakutov, ih proishojdenie, naselenie stranı Lenskoy, vnutrennee ih upravlenie, pokorenie pod vlast Rossii, blagosostoyanie, nravı i obıçai (1822). Severnıy Arhiv, XVII, 367-380. Otrıkov iz puteşestviya v Buhariyu, Polkovnika Barona Meyendorfa, v 1820 i 1821 godah (1824). Severnıy Arhiv, I, 31-40.
• Otrıkov iz puteşestviya v Buhariyu, Polkovnika Barona Meyendorfa, v 1820 i 1821 godah (1824). Severnıy Arhiv, II, 82-90.
• Otrıkov iz puteşestviya v Buhariyu, Polkovnika Barona Meyendorfa, v 1820 i 1821 godah (1824). Severnıy Arhiv, III, 152-162. Otrıvok iz dnevnıh putevıh zapisok G. Senkovskago (1822). Severnıy Arhiv, V, 421-443.
• Otrıvok iz dnevnıh putevıh zapisok G. Senkovskago (1822). Severnıy Arhiv, XVI, 301-320.
• Özkan, M. (2019). Sibir araştırmalarına dair bir Rus mecmuasının tetkiki: ‘Sibirskiy vestnik’. Selçuk Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 45, 307-332.
• Pervıy vzglyad na Konstantinopol, i opisanie Sofiyskago Sobora (1825). Severnıy Arhiv, XVIII, 106-135.
• Pervoe naşestvie Mongolov na Evropu (1826). Severnıy Arhiv, VIII, 291-311.
• Pervoe naşestvie Mongolov na Evropu (1826). Severnıy Arhiv, XXIII-XXIV, 277-295. Pervoe naşestvie Mongolov na Evropu (1826). Severnıy Arhiv, XXI-XXII, 34-59.
• Pervoe naşestvie Mongolov na Evropu (1827). Severnıy Arhiv, VII, 209-228. Pismo doktora Eversmana, nahodivşagosya pri Rossiyskoy missii v Buhariyu, poluçennoe 1go marta 1821 v S. Peterburge (1822). Severnıy Arhiv, VI, 512-517.
• Pogodin, M. P. (1826). O Kozarah (iz eversovıh issledovaniy). Severnıy Arhiv, VI, 107-128.
• Pokorenie Konstantinopolya Turkami 1451 goda (1828). Severnıy Arhiv, XI-XII, 3-27.
• Posolstvo Dervişa Mihammed Effendiya v Rossiyu (1826). Severnıy Arhiv, I, 3-18.
• Puteşestvie Grafa İvana Pototskago v Astrahan i okrestnıya stranı v 1797 (1828). Severnıy Arhiv, I, 61-87.
• Puteşestvie Grafa İvana Pototskago v Astrahan i okrestnıya stranı v 1797 (1828). Severnıy Arhiv, II, 229-258.
• Puteşestvie v Turkmeniyu i Hivu, v 1819 i 1820 godah, pr. N. N. Muraveva (1822). Severnıy Arhiv, XI, 366-399.
• Puteşestvie v Turkmeniyu i Hivu, v 1819 i 1820 godah, pr. N. N. Muraveva (1822). Severnıy Arhiv, XII, 445-464.
• Puteşestvie v Turkmeniyu i Hivu, v 1819 i 1820 godah, pr. N. N. Muraveva (1822). Severnıy Arhiv, XIII, 67-94.
• Sibirskiy letopisets (1826). Severnıy Arhiv, II, 109-139. Sibirskiy letopisets (1826). Severnıy Arhiv, III, 221-251. Statistiçeskiy vzglyad na Buhariyu (1826). per. A. Kamenskoy, Severnıy Arhiv, XIX-XX, 161-182.
• Statistiçeskoe obozrenie Azii (1828). Severnıy Arhiv, VI, 281-286. Şahin, Z. (2014). XVIII. yüzyılın ilk yarısında Rusya’nın kültürel gelişimi ve batıya uyum çabaları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 171-191.
• Topografiçecskoe opisanie Konstantinapolya i ego okrestnostey (1826). Severnıy Arhiv, XIV-XV, 97-109.
• Vladimiroviç, K. V. (1876). İstoriya leyb gvardin ulanskago ego veliçestva polka. Tipografya Vtorogo Otdeleniya Sobstvennoy E. İ. V. Kantselyarii. Vzglyad na Kavkazskuyu linuyu (1822). Severnıy Arhiv, II, 163-183.
• Vzglyad na postupki Turkov s podvlastnımi im Grekami (1827). Severnıy Arhiv, V, 56-75.
• Zakonı Mungalskie i Kalmıtskie (1828). Severnıy Arhiv, II, 258-288. Zakonı Mungalskie i Kalmıtskie (1828). Severnıy Arhiv, III, 42-70. Zameçaniya na puti iz Buharestva v Konstantinopol (1826). Severnıy Arhiv, XVI, 257-268.