Liquidation of Unionists during the Ceasefire Process

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 13, 28.04.2022

Ayşegül Can

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1052212

Öz

The defeat of the First World War brought the end of the Union and Progress administration.The dissolution of the party was followed by the departure of prominent leaders of the society. Subsequently, the Istanbul Government under the influence of the Allied Powers and the Freedom and Entente Party started trials in the Courts of War as the criminal of the Armenian Deportation based on the Law of War and Relocation and Settlement. Many national companies and banks, which were established by the Unionists during the First World War, with the profits obtained from the catering business led by Kara Kemal, were also included in the investigation process. The course of the investigation, which was carried out in institutions such as the Ottoman Reputation National Bank, the Anatolian National Product Company, the National Bakers Company, the National Textile Company, the Weighage National Import Company, the National Economy Bank and the Eskisehir Farmer's Bank, turned towards liquidation. The underlying reason for the investigations was the allegation that the money earned by the Unionists through corruption in the catering business was found in the aforementioned institutions. The fact that these organizations, which were thought to have been created by the government of the period with unjust gains, were subject to investigation at the first opportunity, in fact, was the implementation of the ideas that were opposed to the Unionists. On the other hand, reason underlying these investigations was that the Unionists supported the National Struggle movement through these organizations.
Investigations continued with the invasions of the Entente forces, which started after the Armistice of Mudros. In fact, the biggest national institution of the Second Constitutional Period, such as the Ottoman İtibar-ı Milli Bankası, was raided by the Entente forces and its employees were arrested. However, these attempts were interrupted with the successful conclusion of the National Struggle. Thus, the national organizations mentioned were transferred to the Republican period and continued their activities.

Anahtar Kelimeler

Second Constitutional Monarchy, Committee of Union and Progress, National Economy, Truce.

Mütareke Dönemi’nde İttihatçıların Tasfiyesi

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın yenilgiyle sonuçlanması, İttihat ve Terakki yönetiminin sonunu getirdi. Partinin feshedilmesini, cemiyet liderlerinden önde gelenlerin ülkeyi terk etmesi takip etti. Akabinde İtilaf Devletleri’nin etkisi altındaki İstanbul Hükümeti ile Hürriyet ve İtilaf Fırkasınca, savaş, Sevk ve İskân Kanununa dayalı olarak yapılan Ermeni Tehciri suçlusu olarak Divan-ı Harp Mahkemeleri’nde yargılamalar başlatıldı. İttihatçılar tarafından Birinci Dünya Savaşı sırasında, Kara Kemal’in önderliğinde yürütülen iaşe işlerinden edinilen kârlar ile tesis edilen birçok milli şirket ve banka da soruşturma sürecine dahil edildi. Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası başta olmak üzere Anadolu Milli Mahsulat Şirketi, Milli Ekmekçiler Şirketi, Milli Mensucat Şirketi, Kantariye Milli İthalat Şirketi, Milli İktisat Bankası ve Eskişehir Çiftçi Bankası gibi kuruluşlarda yürütülen tahkikatın seyri tasfiyeye yöneldi. Soruşturmaların temelinde yatan neden ise İttihatçıların iaşe işinde yolsuzluk yaparak kazandıkları paraların adı geçen kurumlarda bulunduğu iddiasıydı. Dönemin iktidarı tarafından haksız kazançlarla meydana getirildikleri düşünülen bu kuruluşların, ilk fırsatta soruşturmaya tabi tutulması, aslında İttihatçılara muhalif düşüncelerin uygulamaya geçirilmesiydi. Diğer taraftan bu soruşturmaların altında yatan bir neden de İttihatçıların bu kuruluşlar aracılığıyla Millî Mücadele hareketine destek sağlamasıydı.
Soruşturmalar, Mondros Mütarekesi’nden sonra başlayan İtilaf kuvvetlerinin işgalleriyle aynı seyirde devam etti. Hatta Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası gibi İkinci Meşrutiyet döneminin en büyük sermayeli milli kuruluşu, İtilaf kuvvetlerince basılarak, çalışanları tutuklandı. Fakat bu girişimler, Millî Mücadele’nin başarıyla sonuçlanmasıyla birlikte yarıda kaldı. Böylece bahsedilen milli kuruluşlar Cumhuriyet dönemine intikal ederek faaliyetlerini devam ettirdi.

Anahtar Kelimeler

İkinci Meşrutiyet, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Milli İktisat, Mütareke.

Kaynakça

• Ahmet İzzet Paşa. (2017). İstiklâl Harbi’nin gerçekleri-feryadım (2. baskı, C. 2). Timaş Yayınları.
• Akşin, S. (1980). 100 soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki (C. 49). Gerçek Yayınevi.
• Akşin, S. (2017). Kısa 20. yüzyıl tarihi (4. baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyıldız, A. (2005). Anka'nın sonbaharı Osmanlı’da iktisadi modernleşme ve uluslararası sermaye (1. baskı). İletişim Yayınları.
• Ata, F. (2005). İşgal İstanbul’unda tehcir yargılamaları. Türk Tarih Kurumu.
• Babacan, H., & Avşar, S. (2015). Cavid bey: meşrutiyet ruznamesi (C. 3). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Birinci, A. (1998). Hürriyet ve İtilaf Fırkası. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 1-18, ss. 507-511).
• Can, A. (2021). İkinci meşrutiyet dönemi milli bankacılık faaliyetleri (1908-1918) [Doktora Tezi, Ankara]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp Üniversitesi.
• Çavdar, T. (1991). İttihat ve Terakki. İletişim Yayınları.
• Çavdar, T. (1995). Talat paşa-bir örgüt ustasının yaşam öyküsü. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Demir, H. (2005). Yeraltından iktidara İttihat ve Terakki (darbeler ve suikastlar tarihi). Ozan Yayıncılık.
• Demir, H. (2008). Milli mücadele: Kuvayı Milliye: i̇ttihatçılar ve muhalifler. Ozan Yayıncılık.
• Dinçer, H. (2016). Mondros Mütarekesi ve sonrasındaki gelişmeler. İçinde T. F. Ertan (Ed.), Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (4. bs). Siyasal Kitabevi.
• Doğru, H. (1990). Eskişehir Çiftçi Bankası (1918-1930). Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 267-282.
• Gazel, A. A. (2020). Hüseyin Cahit Yalçın’ın Malta hatıraları. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 6(11), 200-231. https://doi.org/10.21021/osmed.782518
• Kabacalı, A. (2016). Talat Paşa’nın anıları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kansu, A. (1995). 1908 devrimi (A. Erbal, Çev.). İletişim Yayınları.
• Kemal. (1916, Ekim 15). Siyaset- iaşe meselesi. Tanin.
• Kısıklı, E. (1990). Millî Mücadele başlangıcında, Mustafa Kemal Paşanın milli hareketi, İttihat ve Terakki faaliyetlerinden uzak tutma teşebbüsleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 2(5), 109-127. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000236
• Mardin, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e iktisadi düşüncenin gelişmesi (1838-1918). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi, 3, 618-634.
• Orbay, R. (1993a). Cehennem değirmeni: siyasi hatıralarım 2. Emre Yayınları.
• Orbay, R. (1993b). Cehennem değirmeni- siyasî hatıralarım-1 (C. 1). Emre Yaynları.
• Oruç, A. (2021). Kara Kemal’in son günleri. Ötüken Neşriyat.
• Öztürk, C. (2005). Mondros Mütarekesi. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 30).
• Pamuk, S. (1994). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913), (2. baskı). Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• Sami, Ş. (2006). Tensikat; tanzim etme, sıralama, ıslah. İçinde Kâmûs-ı Türkî (15. baskı). Çağrı Yayınları.
• Sertel, S., & Yedek, Ş. (2015). İttihat ve Terakki’nin küçük efendisi: iaşe nazırı Kara Kemal Bey’in hayatı ve faaliyetleri. Tarih Okulu Dergisi, 8(24), 377-403.
• Şimşir, B. N. (1985). Malta sürgünleri. Bilgi Yayınevi.
• Toprak, Z. (1978). Cihan harbi yıllarında İttihat ve Terakki’nin iaşe politikası. Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, 6, 211-225.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de ekonomi ve toplum (1908-1950). Milli iktisat milli burjuvazi, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (1989). Türkiye’de siyasal partiler-İttihat ve Terakki bir çağın, bir kuşağın, bir partinin tarihi (1. baskı). Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2009). Türkiye’de siyasal partiler II Meşrutiyet dönemi. C3, İletişim yayını, İstanbul.
• Türkgeldi, A. F. (2010). Görüp işittiklerim (5. baskı). Türk Tarih Kurumu.
• Uzun, H. (2019). Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı hükümetleri ve programlarının analizi. Atatürk Yolu Dergisi, 65, 415-447.
• Üsdiken, B. (2000). Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası ve kurucularıyla ilgili anılar. Finans Tarihi, 131.
• Varli, A., & Koraltürk, M. (2010). II. Meşrutiyet’ten erken Cumhuriyet’e milli iktisadın sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20), 127-142.
• Vural, M. K. (2016). Savaş yıllarında milli bir burjuvazi oluşturma çabası olarak “harp zenginleri” ve buna yönelik eleştiriler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16(32), 109-131.
• Yalçın, H. C. (1976). Siyasal anılar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yavuz, R. (2016). Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Sevr Barış Antlaşması’na giden süreçte Türk diplomasisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılâpları Tarihi Enstitüsü [Yayınlanmamış Doktora Tezi].