Bırkleyn Mağaraları (Diyarbakır) ve Turizm Potansiyeli

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 219 - 234, 28.04.2022

M. Taner Şengün , Muhammed Kılıçarslan , Yaren Göktaş

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1084872

Cited By: 2

Öz

Turizm, milyonlarca insanın sürekli ve aktif olarak katıldığı çeşitli sebeplerden dolayı yapmış oldukları seyahatleri ifade etmektedir. Türkiye, özel konumu ile birçok turizm çeşidini bünyesinde barındırmakta ve insanlar için potansiyel bir destinasyon özelliği oluşturmaktadır. Mezopotamya’nın kuzeyinde yer alan Diyarbakır ili Güneydoğu Anadolu Karst Kuşağı olarak bilinen saha içerisinde yer aldığı için çözülmeye elverişli karbonatlı kayaçlar nedeniyle mağara oluşumuna oldukça elverişli bir sahadır. Araştırmamıza konu olan Bırkleyn Mağaraları Diyarbakır il merkezinin 92 km kuzeydoğusunda bulunan Lice ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Karstik oluşumların güzel bir örneğini sergileyen bu mağaralar, Dicle’nin bir kolu olan Dipni Çayı’na ev sahipliği yapmasıyla hidrografik bir öneme de sahiptir. Üç adet karstik mağara ve bir adet doğal tünelden oluşan bu mağaralar sisteminin; Arabistan levhasının Avrasya levhasına doğru kuzeye hareketi sırasında sıkışma rejimine bağlı olarak Güneydoğu Torosların Diyarbakır Havzası’na bakan yamacında oluştuğu belirtilmektedir. Ayrıca geçmişten günümüze kadar yoğun bir şekilde kullanılan bu mağaralarda Asurlar dönemine kadar uzanan hükümdar kabartmaları ve yazıtlar gibi önemli arkeolojik buluntulara da rastlanmaktadır.
Bırkleyn Mağaraları; gerek jeolojik, jeomorfolojik ve hidrografik oluşum özellikleri, gerekse de geçmiş dönemlerden kalan arkeolojik-kültürel çekiciliğiyle bölgenin turizmine katkı sağlayabilecek bir doğa harikasıdır. Bölge halkı dışında ülke genelinde az kişi tarafından bilinen bu mağaralar, çeşitli nedenlerle henüz tam anlamıyla turizme açılmamıştır. Diyarbakır-Bingöl karayolunun kenarında yer alması mağaralara kolay ulaşım avantajı sağlamaktadır. Bu sebeple Bırkleyn mağaraları; mağara turizmi, doğa yürüyüşleri, piknik ve mesire alanları gibi turistik faaliyetlere oldukça elverişli bir ortam sergilemektedir.
Araştırma yapılırken; yerinde gözlem metoduyla çalışma sahası incelenmiş, sahaya ait sayısal yükselti modelleri ve uydu görüntülerinden, ulusal ve uluslararası literatürden faydalanılmıştır. Bu çalışmada çeşitli haritaların yapımında ArcGIS yazılım programı kullanılmıştır. Bırkleyn mağaralarının oluşumu ve turizm potansiyelinin değerlendirilmesini amaç edinen bu çalışma ile elde edilmesi muhtemel sonuçlar sürdürülebilir turistik altyapı için gerekli planlamaların yapılması ve Bırkleyn mağaralarının turizm değeri kazanmasına katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bırkleyn, Mağara, Turizm, Diyarbakır, Lice

Birkleyn Caves (Diyarbakir) and Tourism Potential

Öz

Tourism refers to the travels made by millions of people for various reasons in which they participate continuously and actively. Turkey, with its special location, contains many types of tourism and creates a potential destination feature for people. Diyarbakir province, located in the Upper Tigris basin in Turkey, in the north of Mesopotamia, is a very suitable area for cave formation due to the carbonate rocks that are suitable for dissolution, since it is located in the area known as the Southeast Anatolian Karst Belt. The Birkleyn Caves, which are the subject of our research, are located within the borders of Lice district, 92 km northeast of Diyarbakır city center. These caves, which exhibit a beautiful example of karst formations, also have a hydrographic importance as they host the Dipni Stream, a branch of the Tigris. This cave system consists of three karst caves and one natural tunnel. It is stated that this cave system was formed on the slope of the Southeastern Taurus Mountains facing the Diyarbakır Basin due to the compression regime during the northward movement of the Arabian plate towards the Eurasian plate. In addition, important archaeological finds such as ruler reliefs and inscriptions dating back to the Assyrian period can be found in these caves, which have been used extensively from the past to the present.
Birkleyn Caves is a natural wonder that can contribute to the tourism of the region with its geological, geomorphological and hydrographic formation features, as well as its archaeological-cultural attractiveness from past periods. These caves, which are known by few people throughout the country, except for the local people, have not been opened to tourism yet for various reasons. Being located on the side of the Diyarbakır-Bingöl highway provides the advantage of easy access to the caves. For this reason, the Birkleyn caves presents a very convenient environment for touristic activities such as cave tourism, nature walks, and picnic and recreation areas.
While researching, the study area was examined by on-site observation method, digital elevation models and satellite images of the field, national and international literature were used. In this study, ArcGIS software program was used in the production of various maps. The possible results of this study, which aims to evaluate the formation and tourism potential of Birkleyn caves, will contribute to the necessary planning for sustainable touristic infrastructure and to the tourism value of Birkleyn caves.

Anahtar Kelimeler

Birkleyn Caves, Tourism, Cave, Diyarbakir, Lice.

Kaynakça

• Aksu, R. (2017). Diyarbakır ve çevresinde kültür turizmi (Tez No. 380157) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Atalay, İ., Karadoğan, S. & Yıldırım, A. (2012, June 1-9). Karstification and ground river system in SE Anatolia: a key study from Birkleyn Cave system. The 7th Turkey-Romania Geographical Academic Seminar (pp. 81–92). Antalya/Turkey.
• Cigna, A. & Forti, P. (2013). Caves: The most important geotouristic feature in the world. Tourism and Karst Areas, 6(1), 9–26.
• Doğan, U. (2009). The geomorphology of the Birkleyn Caves (Diyarbakır-Türkiye): prelimnary, results. In A. Schachner (Ed.), Assyriens könige an einer der quellen des Tigris (pp. 20-30). Ernst Wasmusth Verlag Tübingen.
• Güney, E. (1991). Diyarbakır ve yöresinde doğa-kültür turizmi. Dicle Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları. Halliday WR & Shaw T.R. (1995). The Iskender-i Birkilin Caves in the 9th and 12th centuries BC. The NSS Bulletin Journal of Caves and Karst Studies, 57, 108-110.
• Haspolat, Y. K. (2021). Diyarbakır Lice Bırkleyn mağarası. https://www.researchgate.net/publication/354420811_Diyarbakir_Lice_Birkleyn_magarasi
• Karadeniz, V., Çelikoğlu, Ş. & Akpınar, E. (2009). Gökgöl Mağarası ve turizm potansiyeli. Turkish Studies, 4/8, 1621–1641. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1012
• Karadoğan, S. (2017, 11-15 Eylül). Güneydoğu Anadolu’da troglodit barınak, mesken ve yerleşmeler. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi (ss. 50-60).
• Kaya, S. (2021, 28 Kasım). Birkleyn Mağaraları, turizme kazandırılacak. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/birkleyn-magaralari-turizme-kazandirilacak-41949245
• Külekçi, E. A. & Sezen, I. (2018). Bir ekoturizm aktivitesi olarak mağara turizmi; Erzurum ili Elmalı Mağarası, Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi (MBUD). 3 (1), 66-75.
• Nazik, L. & Bayarı, S. (2018). Mağara zengini ülke: Türkiye. Mavi Gezegen Dergisi, 24, 7-19.
• Nazik, L., Tuncer, K. & Poyraz, M. (2016, 23-26 Mayıs). Kırşehir’in doğal ve yapay mağaralarının turizm potansiyeli. İnternational Geography Symposium- GEOMED 2016 (ss. 454-488).
• Nazik, L. (2008). Mağaraların araştırılma, koruma ve kullanım ilkeleri. Belen Yayıncılık.
• Schachner, A. (2004). Bırkleyn Mağaraları (Dicle Tüneli) yüzey araştırması. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Schachner, A. (2009). Die klärung der toponyme. In A. Schachner (Ed.), Assyriens könige an einer der quellen des Tigris (pp. 14-16). Ernst Wasmusth Verlag Tübingen.
• Siler, M. & Şengün, M. T. (2018, 3-6 Ekim). Akçatepe Mağarası (Keban-Elâzığ). TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu.
• Şengün, M. T. & Tonbul, S. (2005). Ölbe kanyonu ile Deve Mağarası'nın (Harput-Elâzığ) jeomorfolojik özellikleri, oluşumu ve turistik potansiyeli. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 4(2), 10-16.
• Yamaç, A. (2013, July 21-28). Oldest documented caves of the world: Bırkleyn Caves. 16th International Congress of Speleology, (pp. 118-120)
• Yozcu, S. (2018). Mağaraların rekreasyonel kullanımı ve mağaracılık motivasyonları: Ayvaini Mağarası örneği (Tez No. 502583) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.