Trade Agreements with Switzerland During the Process of Turkey's Inclusion in the Global Market (1945-1950)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 114 - 134, 30.09.2023

İbrahim Halil Tanık

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1318732

Öz

The relationship of states with each other develops in many ways. The relationships that start on a more political basis are reflected in other areas over time. Optimum relations progressing under the headings of economy, culture, social ensure both the development of the participating countries and gaining reputation in the international arena. The Republic of Turkey has given importance to these issues since its establishment and has determined the axis of its foreign policy accordingly. Especially with the feature of being a state established by fighting a world war and a national independence struggle, it has experienced such practices. As a product of these experiences, it has developed and improved its communication with countries that are pro-peace, and has made development moves by spreading it to different areas. The limitation of this study is to examine the economic relations that have an important place in Turkey's foreign relations with Switzerland. Chronologically, it is based on the period from the end of the Second World War to the transition to multiparty life. Which products Turkey exported to Switzerland, which products it imported from Switzerland and the monetary volume of this trade between the mentioned years constitute the problam of this study. Furthermore, the content and focus of the trade decrees concluded between the participating countries are the other part of this problem. The study was produced by using primary sources. The documents obtained primarily from the State Archives of Turkey, the Foreign Trade and Statistical Annals of the Turkish Statistical Institute, the Annual Reports of the Central Bank of the Republic of Turkey are among the primary sources. Additionally, other copyrighted works were used. Based on the important findings of this study, produced from such primary sources and copyrighted works, it can be shown that Turkey's good political relations with Switzerland are reflected in trade and while Turkey exports mostly unprocessed food and industrial products, it imports processed products. In addition, that strategic products such as tobacco and nuts, which occupy an important place in Turkey's production, have an important place in foreign trade and are evaluated separately in the agreements with this country, is among the findings of the study.

Anahtar Kelimeler

Turkey-Switzerland Relations, Turkish Foreign Trade, Trade Agreements, Modus Vivendi.

Türkiye’nin Küresel Piyasaya Dâhil Olma Sürecinde İsviçre İle Ticaret Anlaşmaları (1945-1950)

Öz

Devletlerin birbirleriyle olan bağları çok yönlü gelişir. Daha çok siyasi zeminde başlayan ilişkiler zamanla diğer alanlara yansır. Ekonomi, kültür, sosyal başlıklar altında ilerleyen iyi ilişkiler hem taraf ülkelerin kalkınmasını hem de uluslararası alanda itibar kazanmasını sağlar. Türkiye Cumhuriyeti, kuruluşundan itibaren bu hususlara önem vermiş, dış politikasının eksenini buna göre belirlemiştir. Özellikle bir dünya savaşı ve ulusal bağımsızlık mücadelesi vererek kurulan bir devlet olma özelliğiyle de bu tür pratikleri tecrübe etmiştir. Bu tecrübelerin ürünü olarak gelişmiş ve barış yanlısı ülkelerle irtibatını geliştirmiş, farklı alanlara da yayarak kalkınma hamlelerinde bulunmuştur. Türkiye’nin dış ilişkilerinde önemli bir yer tutan ekonomik ilişkileri İsviçre özelinde incelemek, bu çalışmanın sınırlılığını oluşturur. Kronolojik olarak İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden çok partili hayata geçişe kadar olan döneme odaklanılmıştır. Anılan yıllar arası Türkiye’nin İsviçre’ye hangi ürünleri ihraç ettiği, İsviçre’den hangi ürünleri ithal ettiği ve bu ticaretin parasal hacmi bu çalışmanın sorunsalını oluşturur. Bundan başka taraf ülkeler arası yapılan ticaret anlaşmalarının içeriği ve odak noktası, bu sorunsalın diğer parçasıdır. Çalışma birincil kaynaklardan yararlanılarak üretilmiştir. Başta Türkiye Devlet Arşivlerinden edinilen belgeler, Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret ve İstatistik Yıllıkları, TC. Merkez Bankası Yıllık Raporları birincil kaynaklar arasındadır. Bunlardan başka telif eserlerden yararlanılmıştır. Bu tür birincil kaynak ve telif eserlerden üretilen bu çalışmanın önemli bulguları arasında Türkiye’nin İsviçre ile iyi siyasi ilişkilerinin ticarete yansıdığı, Türkiye’nin daha çok işlenmemiş gıda ve sanayi ürünleri ihraç ederken, işlenmiş ürün ithal ettiği gösterilebilir. Bundan başka Türkiye’nin üretiminde önemli bir yer tutan tütün ve fındık gibi stratejik ürünleri, dış ticarette önemli bir yeri olduğu ve bu ülkeyle yaptığı anlaşmalarda ayrı konumda değerlendirdiği, çalışmanın bulguları arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye-İsviçre İlişkileri, Türk Dış Ticareti, Ticaret Anlaşmaları, Modus Vivendi

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, İrade/Hariciye (BOA, İ.HR), (1899), 365/3, s. 1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü (BCA, MGM), (1948), 30.10.0.0/234.575.22, s. 2.
• BCA, MGM, (1945), 30.10.0.0/234.575.18, s. 1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi, (BDA), (1943), 501/32098/126919/22, s. 1.
• BDA, (1926), 540/44611.214687.5, s. 1.
• BDA, (1927), 540/44555.213811.28, s. 1.
• BDA, (1932a), 540/44558.213872.4, s. 1.
• BDA, (1932b), 540/44558.213872.1, s. 1.
• BDA, (1934), 540/44541.213897.44, s. 1.
• BDA, (1940), 534/37395/150251/14, s. 1.
• BDA, (1941), 540/44698.214927.10, s. 1.
• BDA, (1944a), 540/44549.213792.76, s. 1.
• BDA, (1944b), 540/44567.213859.30, s. 1.
• BDA, (1944c), 540/44669.213693.10, s. 1.
• BDA, (1944d), 540/44669.213690.33, s. 1.
• BDA, (1945a), 540/44513.213530.7, s. 1.
• BDA, (1945b), 540/44734.215502.76, s. 1.
• BDA, (1945c), 540/44548.213766.8, s. 1.
• BDA, (1946a), 540/44581.213902.8, s. 1-2.
• BDA, (1946b), 540/44551.213253.19, s. 1.
• BDA, (1950), 540/44592.214058. 26, s. 1.
• T.C. Resmî Gazete (1927, Temmuz 25). Türkiye ile İsviçre ticaret muahedenamesine dair kanun (Sayı No. 641). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/641.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1931, Nisan 4). Türkiye ile İsviçre arasında muvakkit ticaret mukavelenamesine dair kanun. (Sayı No. 1766). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/1766.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1934, Temmuz 4). Türkiye ile İsviçre medeni ve ticari mevadda münasebetlere dair kanun. (Sayı No. 2743). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/2743.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1941a, Mayıs 7). Türkiye ile İsviçre arasında 31 Mart 1938 tarihli tediye anlaşmasına kanun (Sayı No. 4802). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/4802.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1941b, Temmuz 8). Türkiye ile İsviçre arasında 30 Mayıs 1940 tarihli tediye anlaşmasına dair kanun (Sayı No. 4803). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/4803.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1941c, Temmuz 7). Türkiye ile İsviçre arasında fındık ticaretine dair kanun. (Sayı No. 4853). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/4853.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1942, Ağustos 10). Türkiye ile İsviçre arasında 28 Mart 1942 tarihli tediye anlaşmasına dair kanun (Sayı No. 5180). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/5180.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1943, Temmuz 14). Ankara Belediyesi’nin İsviçre’den satın alacağı otobüslere dair kanun (Sayı No. 5455). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/5455.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1944a, Haziran 17). İsviçre’den mubayaa olunacak otobüslere dair kanunun temdidi (Sayı No. 5733). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/5733.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1944b, Temmuz 17). İsviçre ile Türk ürünlerinin mübadelesine dair kanun (Sayı No. 5758). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/5758.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1944c, Haziran 17). Türkiye ile İsviçre arasında 4 Ağustos 1943 tarihli anlaşmaya dair kanun (Sayı No. 5733). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/5733.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1945a, Ağustos 28). Milletlerarası Adalet Divanı statüsünün onanması hakkında kanun (Sayı No. 6092). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/6092.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1945b, Ocak 15). Türkiye ile İsviçre ticaret ve tediye anlaşmasının uzatılmasına dair kanun (Sayı No. 5905). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/5905.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1946a, Ocak 16). Türkiye ile İsviçre ticaret ve ödeme anlaşmasının üç ay uzatılması hakkında kanun (Sayı No. 6207). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/6207.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1946b, Ocak 21). Türkiye ile İsviçre arasında ticaret anlaşma ve eklerine dair kanun (Sayı No. 6313). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/6213.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1946c, Haziran 22). Türkiye ile İsviçre ticaret anlaşmasına dair kanun (Sayı No. 6340). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/6340.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1948, Temmuz 13). Avrupa ekonomik iş birliği sözleşmesi ile eklerinin onanması hakkında kanun (Sayı No. 6956). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/6956.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1949, Mart 30). Avrupa memleketleri arasında ödeme ve takas anlaşmasına dair kanun (Sayı No. 7169). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/7169.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1950a, Mart 23). Türkiye ile İsviçre arasında tütün ticaretine dair kanun (sayı No. 7464). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/7464.pdf
• T.C. Resmî Gazete (1950b, Ocak 3). 1949-1950 için Avrupa memleketleri arasında ödeme ve takas anlaşması hakkında kanun (Sayı No. 7396). https://www.Resmîgazete.gov.tr/arsiv/7396.pdf
• TBMM. (t.y). TBMM zabıt cerideleri (Dönem 2, Cilt 25), TBMM Matbaası.
• T.C. Merkez Bankası. (1947).T.C. Merkez Bankası 1946 İdare Meclis ve Denetçiler Raporu.
• T.C. Merkez Bankası. (1948).T.C. Merkez Bankası 1947 İdare Meclis ve Denetçiler Raporu.
• T.C. Merkez Bankası. (1949).T.C. Merkez Bankası 1948 İdare Meclis ve Denetçiler Raporu.
• T.C. Merkez Bankası. (1950).T.C. Merkez Bankası 1949 İdare Meclis ve Denetçiler Raporu.
• T.C. Merkez Bankası. (1951).T.C. Merkez Bankası 1950 İdare Meclis ve Denetçiler Raporu.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1950). İstatistik yıllığı 1950 (Yayın No: 328). Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayınları.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1945). Dış ticaret yıllık istatistik 1945 ve 1945 Aralık ayı özel ticaret maddeler ve memleketler itibariyle ithalat ve ihracat kısım:1, (Yayın No: 0132990). Ankara Basım ve Ciltevi.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1946). Dış ticaret yıllık istatistik 1946 ve 1946 Aralık ayı özel ticaret maddeler ve memleketler itibariyle ithalat ve ihracat kısım:1 (Demirbaş No: 0018289). Akın Matbaası.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1948). Dış ticaret yıllık istatistik 1947 ve 1947 Aralık ayı özel ticaret maddeler ve memleketler itibariyle ithalat ve ihracat kısım:1 (Yayın No: 0132974). Akın Matbaası.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1948). Dış ticaret yıllık istatistik 1948 ve 1948 Aralık ayı özel ticaret maddeler ve memleketler itibariyle ithalat ve ihracat kısım: 1 (Demirbaş No: 0012512) Ankara Basım ve Ciltevi.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1950). Dış ticaret yıllık istatistik 1948-1949 özel ticaret milletlerarası Brüksel tasnifine göre ithalat ve ihracat kısım: 4 (Demirbaş No: 0012542) Ankara Basım ve Ciltevi.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1950). Dış ticaret yıllık istatistik 1950 ve 1950 Aralık ayı özel ticaret maddeler ve memleketler itibariyle ithalat ve ihracat kısım: 1 (Demirbaş No: 0134348). Ankara Basım ve Ciltevi.
• Armaoğlu, F. (2015). 20. Yüzyıl siyasi tarihi 1914-1995 (20. baskı). Timaş Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2020). Türk dış politikası (3. baskı). Kronik Kitap.
• Black, J. (2003). Dretnot, tank ve uçak modern çağda savaş sanatı 1815-2000 (Y. Alogan Çev.) Kitap Yayınevi.
• Dağ, M. (2022). 27 Aralık 1886 tarihli İnhisar-ı Duhan Nizamnamesinin tatbikine dair bir değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (47), 162-180. https://doi.org/10.52642/susbed.1016304
• Deringil, S. (2015). Denge oyunu İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin dış politikası (6. baskı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ekincikli, M. (2010). Türk dış siyaseti (İnönü- Bayar dönemleri) (2. baskı). Berikan Yayınları.
• Hobsbawn, E. (1996). Kısa 20. yüzyıl 1914-1991 aşırılıklar çağı (1. baskı). (Y. Alogan Çev.), Sarmal Yayınevi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1967). Zoraki diplomat (2. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Karluk, S. R. (2014). Küreselleşen Dünya’da uluslararası kuruluşlar (7. baskı). Beta Yayıncılık.
• Meray, S. L. (1972). Lozan Konferansı (Tutanaklar-belgeler) (1. baskı, takım 2, cilt 2). Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Okman, C. (2010). Türk dış politikası trendler, çevreler ve uygulama süreçleri üzerinde genellemeler. İçinde Hasret Çomak (Ed), 21. yüzyılda Türk dış politikası ve diplomasisi (ss. 15-56). Umuttepe Yayınları.
• Saray, M. (2000). Sovyet tehdidi karşısında Türkiye’nin NATO’ya girişi (2. baskı). ATAM Yayınları.
• Sosyal, İ. (2000). Türkiye’nin siyasal andlaşmaları, (1920-1945) (3. baskı, cilt 1). TTK Yayınları.
• Şimşir, B. N. (2001). Atatürk ve yabancı devlet başkanları (1. baskı, cilt 3). TTK Yayınları.
• Tunç, Ö. (2015). Fob teslim şekline göre tarafların yükümlülükleri (Tez No. 398367) [Yüksek Lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Türkiye Cumhuriyeti Bern Büyükelçiliği. (2022). Önceki Büyükelçilerimiz. http://bern.be.mfa.gov.tr/Mission/MissionChiefHistory
• Uslu, C. (2014). Liberal tarafsızlık ve modus vivendi. Turkish Studies, Volume 9(2) Winter, 1539-1556. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6334
• Yalçın, E. S. (2009). Atatürk’ün milli dış siyaseti (3. baskı). Berikan Yayınevi.
• Yeşilçöllü, M. A. (2019). Türkiye İsviçre ilişkileri 1945-1960 (Tez No. 646629) [Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.