Eski Mezopotamya Kültüründe Amulet Taşlarının Bazı Tıbbi Uygulamalarda Kullanımı

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 111 - 129, 30.04.2024

Sema Arslan

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1390937

Öz

Mezopotamya toplumları, hastalıkların ve istenmeyen durumların başta tanrı ve tanrıçalar olmak üzere demon/ifrit gibi doğaüstü güçlerden kaynaklandığına inanmıştır. Bölgede yaşayan toplumlar farklı dönemlerde çivi yazılı metinlere hastalıkların diyagnozu ve prognozu hakkında detaylı bilgiler kaydetmiştir. Bu bilgiler amulet taşlarının hastalıkların şifalandırılmasında ve pek çok sorunun giderilmesinde yaygın bir şekilde kullanıldığını kanıtlamaktadır. İlgili çivi yazılı metinlerdeki örneklere göre “amulet taşları” isimiyle nitelendirilen objeler genellikle taş, mineral, metal, deniz kabukları, hayvansal veya bitkisel kökenli maddeler ve cam, fayans veya frit gibi yapay üretilen materyallerden oluşmuştur. Mezopotamya’da bazı amulet taşlarının sadece kutsal olduğuna değil aynı zamanda büyülü güçlere sahip olduğuna da inanılmıştır. Nitekim dinsel-büyüsel ve tıbbi metinlerde amulet taşlarından yapılmış tılsımlı objelerin hazırlanışı ve kullanışı ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Şifa aracı olarak hazırlanmış bu objeler yaşanan sorunun türüne göre farklı reçeteler ve birtakım yöntemler izlenerek hastaya uygulanmıştır. Herhangi bir nedenden kaynaklanan sorunların şifa bulması için kullanılan amulet taşları belirli materyallerin kombinasyonlarıyla hazırlanmıştır. Metin örneklerine göre Mezopotamya’da amulet taşları genellikle tek başına tercih edilmemiş, daha çok kolye, broş, pandantif veya kese gibi tılsımlı objeler halinde kullanılmıştır. Öte yandan minerallerin rengi, dış görünüşü ve dinsel-büyüsel kullanımları hakkında bilgiler sunan Abnu šikinšu Serisine göre bazı taşların spesifik problemlere odaklanarak tercih edildiği açıkça belli olmaktadır. Bu çalışmada, Mezopotamya kültüründe amulet taşlarının yeri ve önemi vurgulanmış, dinsel-büyüsel, tıbbi ve ritüel metinlerinden örnekler incelenerek amuletlerin hazırlanışı ve taşların bazı hastalıkların tedavi edilmesindeki rolü ve işlevi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya, amulet taşları, tıbbi uygulamalar, şifa

Kaynakça

• Bácskay, A. (2009). Magical elements of Mesopotamian medical texts. Acta antiqua, 49(3), 269-280. http://dx.doi.org/10.1556/AAnt.49.2009.3.2
• Boson, G. G. (1938). Edelstein (Halbedelstein). In RlA (Vol. 2, ss. 266-273). De Gruyter.
• Bottéro, J. (2005). Eski Yakındoğu—Sümer’den Kutsal Kitap’a (A. Kâhiloğulları, P. Güzelyürek & L. Arslan Özcan, Çev.). Dost Kitabevi.
• Böck, B. (2003). “When you perform the ritual of ‘rubbing’ ”: On medicine and magic in Ancient Mesopotamia. JNES, 62(1), 1-16. https://doi.org/10.1086/375913
• Böck, B. (2014). Antik Mezopotamya’da tıp. Aktüel Arkeoloji, (42), 34-46.
• Demirci, K. (2002). Kutsiyet. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 26, ss. 495-496). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demirci, K. (2006). Muska. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 31, ss. 265-267). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demirci, K. (2013). Eski Mezopotamya dinlerine giriş. Ayışığı Kitapları.
• Dilek, Y., & Bahar, H. (2019). Eski Mezopotamya dininde ve ritüellerinde nesnelerin kutsallığı ve önemi. Akademik tarih ve düşünce dergisi, 6(3), 1340-1372.
• Dönmez, S. (2016). Eski Mezopotamya toplumlarında korku ve güç ilişkisi üzerine bir değerlendirme. The Journal of academic social science stıudies, 53, 213-226. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS4833
• Ebeling, E. (1928). Apotropaeen. In RlA (Vol. 1, ss. 120-122). De Gruyter.
• Edsman, C. M. (2005). Stones. In Encyclopedia of Religion (2nd ed., Vol. 13, ss. 8744-8747). Thomson Gale.
• Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş (L. Arslan, Çev.). (2. baskı). Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M., & Sullivan, L. E. (2005). Hierophany. In Encyclopedia of Religion (2nd ed., Vol. 6, ss. 3970-3974). Thomson Gale.
• Gaster, T. H. (2005). Amulets and talismans. In Encyclopedia of Religion (2nd ed., Vol. 1, ss. 297-301). Thomson Gale.
• Geller, M. J. (2005a). Incantations within Akkadian medical texts. In G. Leick (Ed.), The Babylonian world (ss. 389-400). Routledge.
• Geller, M. J. (2005b). Renal and rectal disease texts. De Gruyter.
• Geller, M. J. (2010). Ancient Babylonian medicine theory and practice. Blackwell Publishing.
• Geller, M. J., & Panayotov, S. V. (2020). Mesopotamian eye disease texts. De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9781501506550
• Goff, B. L. (1956). The Role of amulets in Mesopotamian ritual texts. Journal of the Warburg and courtauld institutes, 19(1/2), 1-39. https://doi.org/10.2307/750239
• Horowitz, W. (1992). Two Abnu šikinšu fragments and related matters. ZA, 82(1), 112-122. https://doi.org/10.1515/zava.1992.82.1.112
• Kaçar, A. (2019). Eski Mezopotamya kültüründe tılsım inanışı ve bazı tılsımlı objeler. ArAn, 13(1), 69-81.
• Kılıç, Y., & Eser, E. (2016). Eskiçağ düşüncesi ve kutsal kitaplarda yedi sembolizmi. Turkish studies, 11(11), 77-98. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9880
• Kotansky, Roy D. (2019). Textual amulets and writing traditions in the ancient world. In David Frankfurter (Ed.), Guide to the study of ancient magic (ss. 507-554). Brill.
• Ludwig, T. M. (2005). Incantation. In Encyclopedia of Religion (2nd ed., Vol. 7, ss. 4406-4410). Thomson Gale.
• Mander, P. (2005). Healing and medicine: Healing and medicine in the Ancient Near East. In Encyclopedia of Religion (2nd ed., Vol. 6, ss. 3824-3828). Thomson Gale.
• Mandacı Uncu, E. (2013). Eski Mezopotamya’da tıp. History studies, 5(5), 107-118.
• Postgate, N. (1997). Mesopotamian petrology: Stages in the classification of the material world. CAJ, 7(2), 205-224. https://doi.org/10.1017/S0959774300001943
• Reiner, E. (1987). Magic figurines, amulets, and talismans. In Ann E. Farkas, Prudence O., Harper, & Evelyn B. Harrison (Ed.), Monsters and demons in the Ancient and Medieval worlds, papers presented in honor of Edith Paroda (ss. 27-36). Verlag Philipp von Zabern - Mainz on Rhine.
• Reiner, E. (1995). Astral magic in Babylonia. American Philosophical Society Reynolds, Edward H., & Kinnier Wilson, James V. (2014). Neurology and psychiatry in Babylon. Brain, 137(9), 2611–2619. https://doi.org/10.1093/brain/awu192.
• Sabuncuo, T. (2020). Eski Mezopotamya’da gebelik ve doğum. Akademik tarih ve düşünce dergisi, 7(3), 1820-1841.
• Sabuncuo, T., & Kılıç, Y. (2020). Eski Mezopotamya çivi yazılı kaynaklarında kısırlık ve çocuk düşür/t/me. Akademik tarih ve düşünce dergisi, 7(1), 1-25.
• Salin, S. (2015). When disease “touches”, “hits”, or “seizes” in Assyro-Babylonian medicine. Kaskal, Rivista di storia, ambienti e culture del Vicino Oriente Antico, 12, 319-336.
• Schuster Brandis, A. (2003). Tupfen und Streifen Erkenntnisse zur Identifikation von Steinnamen aus der Serie abnu šikinšu „Der Stein, dessen Gestaltung...". AoF, 30(2), 256-268. https://doi.org/10.1524/aofo.2003.30.2.256
• Schuster Brandis, A. (2008). Steine als schutz- und Heilmittel Untersuchung zu ihrer Verwendung in der Beschwörungskunst Mesopotamiens im 1. Jt. V. Chr. Ugarit-Verlag.
• Schuster Brandis, A. (2011). Stein. A. philologisch. In RlA (2nd ed., Vol. 13, ss. 123-127). De Gruyter.
• Scurlock, J. (1991). Baby-snatching demons, restless souls and the dangers of childbirth: Medico-magical means of dealing with some of the perils of motherhood in Ancient Mesopotamia. Incognita, 2, 135-185.
• Scurlock, J. (2006). Magico-medical means of treating ghost-induced illnesses in Ancient Mesopotamia. Brill.
• Scurlock, J., & Stephens, D. (2008). A ringing endorsement for Assyro-Babylonian medicine: The diagnosis and treatment of tinnitus in 1st Millenium BCE Mesopotamia. Audiological medicine, 6, 4-15. https://doi.org/10.1080/16513860701794201
• Scurlock, J. (2014). Sourcebook for Ancient Mesopotamian medicine. Sbl Press.
• Simkó, K. (2017). Sm 1402: A new manuscript of the “Kette Hammurapis”?. NABU, (4), 185-188.
• Simkó, K. (2021). A chain of amulet stones against throbbing headache: Glimpses into the dynamics of amulet making in Mesopotamia. Die welt des orients, 51(2), 150-164. https://doi.org/10.13109/wdor.2021.51.2.150
• Steinert, U. (2012). K. 263+ 10934, A tablet with recipes against the abnormal flow of a woman’s blood. Sudhoffs archiv, 96(1), 64-94.
• Steinert, U. (2013). Fluids, rivers, and vessels: Metaphors and body concepts in Mesopotamian gynaecological texts. Le journal des medecines cuneiformes, 22, 1–23.
• Stol, M. (2000). Birth in Babylonia and the bible its mediterranean setting. Styx Publications. Thureau-Dangin, F. (1921). Rituel et amulettes contre Labartu. RA, 18(4), 161-198. https://www.jstor.org/stable/23283951
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Dizi. İçinde Tarama Sözlüğü. 11 Ekim 2022’de https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
• Ulutaş, G., & Öz Kiriş, E. (2022). Eski Mezopotamya’da bazı ruhsal hastalıkların doğaüstü güçlerle ilişkisi. OANNES-Uluslararası Eskiçağ tarihi araştırmaları dergisi, 4(1), 277-303. https://doi.org/10.33469/oannes.1058172
• Van Buren, E. D. (1945). Amulets in Ancient Mesopotamia. Or, 14, 18-23. https://www.jstor.org/stable/43072435.
• Wartke, R. B. (2011). Stein. B. archäologisch. In RlA (2nd ed., Vol. 13, ss. 127-131). De Gruyter.
• Yalvaç, K. (1965). Eine liste von amulettsteinen im museum zu Istanbul. In H. G. Güterbock, & T. Jacobsen (Eds.), Assyriological studies: Vol. 16. studies in honor of Benno Landsberger on his seventy-fifth birthday April 21 (ss. 329-337). University of Chicago Press.
• Zisa, G. (2021). The Loss of male sexual desire in Ancient Mesopotamia. De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110757262