UNESCO Dünya Mirası Listesindeki Destinasyonların Yer Aldığı İllerin Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 346 - 370, 24.09.2021

Talip Arsu , Serap Serin Karacaer

https://doi.org/10.32572/guntad.938452

Öz

1980’li yıllar ile birlikte turizm endüstrisinde yaşanan gelişmeler ve buna bağlı olarak tüketici tercihlerinde meydana gelen değişimler sonucunda turizm endüstrisinde 3S olarak kabul edilen “deniz-kum-güneş (sea-sand-sun)” turizminin meydana getirdiği kitle turizmi anlayışının, yerini çeşitli faaliyetler ve farklı deneyimler sunan alternatif turizm olanaklarına bıraktığı görülmektedir. Bu bağlamda “kültür” odaklı gerçekleştirilen aktiviteler çerçevesinde şekillenen “kültürel miras turizmi” faaliyetlerinin, destinasyonlar açısından öne çıkan alternatif turizm olanaklarından birisi olduğunu ifade etmek mümkündür. Bu noktadan hareketle bu çalışmada, UNESCO Dünya Mirası Listesinde yer alan ve dolayısıyla da kültürel miras turizmi olanaklarına sahip destinasyonların bulunduğu illerin turizm potansiyellerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu değerlendirme gerçekleştirilirken Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden CRITIC ve MAIRCA kullanılmıştır. Öncelikle kriterler objektif bir ÇKKV yöntemi olan CRITIC kullanılarak ağırlıklandırılmıştır. Sekiz kriterin kullanıldığı çalışmada en önemli kriterler sırasıyla yatak sayısı, otel sayısı ve müze sayısı olarak bulunmuştur. CRITIC yöntemi ile ulaşılan kriter ağırlıkları kullanılarak MAIRCA yöntemi ile iller sıralanmıştır. Turizm potansiyeli açısından sırasıyla en başarılı iller İstanbul, Muğla, İzmir, Bursa ve Aydın, en başarısız iller ise Karabük, Sivas, Kars, Çorum ve Adıyaman olmuştur. Son olarak kullanılan ÇKKV yöntemlerinin tutarlılığını ve doğruluğunu test etmek için duyarlılık analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

UNESCO Dünya Mirası, Kültür Turizmi, CRITIC, MAIRCA

Evaluating the Tourism Potential of the Cities Where the Destinations Located on the UNESCO World Heritage List

Öz

The mass tourism understanding created by "sea-sand-sun" tourism, which is accepted as 3S in the tourism industry recently, it is seen that has been replaced by alternative tourism opportunities that offer various activities and different experiences. In this context, it is possible to state that "cultural heritage tourism" activities shaped within the framework of activities focused on "culture" are one of the prominent alternative tourism opportunities in terms of destinations. From this point of view, in this study, it was aimed to evaluate the tourism potential of the cities that are included in the UNESCO World Heritage List and therefore have cultural heritage tourism opportunities. While performing this evaluation, CRITIC and MAIRCA, which are among the Multi Criteria Decision Making (MCDM) methods, were used. First of all, criteria were weighted using CRITIC, which is an objective MCDM method. In the study where eight criteria were used, the most important criteria were found to be the number of beds, the number of hotels and the number of museums, respectively. Cities were ranked by MAIRCA method by using criterion weights obtained by CRITIC method. In terms of tourism potential, the most successful cities were İstanbul, Muğla, İzmir, Bursa and Aydın, and the most unsuccessful cities were Karabük, Sivas, Kars, Çorum and Adıyaman, respectively. Finally, sensitivity analysis was performed to test the consistency and accuracy of the MCDM methods used.

Anahtar Kelimeler

UNESCO World Heritage, Cultural Tourism, CRITIC, MAIRCA

Kaynakça

• Akbulut, O. Y. (2019). CRITIC ve EDAS yöntemleri ile İş Bankası'nın 2009-2018 yılları arasındaki performansının analizi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 249-263.
• Aksoy, A., ve Ünsal, D. (2012). Kültürel Miras Yönetimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Apan, M., ve Öztel, A. (2020). Girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının CRITIC-PROMETHEE bütünleşik karar verme yöntemi ile finansal performans değerlendirmesi: Borsa İstanbul’da bir uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 63, 54-73.
• Arsić, S. N., Pamučar, D., Suknović, M., ve Janošević, M. (2019). Menu evaluation based on rough MAIRCA and BW methods. Serbian journal of management, 14(1), 27-48.
• Ayçin, E., (2020). Personel seçim sürecinde CRITIC ve MAIRCA yöntemlerinin kullanılması, İşletme, 1(1), 1-12.
• Ayçin, E., ve Güçlü, P. (2020). BIST ticaret endeksinde yer alan işletmelerin finansal performanslarının Entropi ve MAIRCA yöntemleri ile değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (85), 287-312.
• Ayçin, E., ve Orçun, Ç. (2019). Mevduat bankalarının performanslarının Entropi ve MAIRCA yöntemleri ile değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(42), 175-194.
• Aydın, Y. (2020) Bütünleşik CRITIC ve MAIRCA yöntemleri ile kamu sermayeli bankalarının performans analizi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4), 829-841.
• Ayrım, Y., ve Can, G. F. (2017). Risk değerlendirmesinde CRITIC metodu ile sektörlerin karşılaştırması. Journal of Turkish Operations Management, 1(1), 67-78.
• Bachleitner, Reinhard ve Zins, Andreas. H. (1999). Cultural tourism in rural communities: The residents perspective. Journal of Business Research, 44(3), 199-209.
• Baldemir, E., ve Akyurt Kurnaz, H. (2013). İlçelerin turizm potansiyellerinin analitik hiyerarşi yöntemi ile sıralanması: Muğla örneği. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (30), 51-67.
• Bandeoğlu, Z. (2015). Türkiye’de kültür turizmi potansiyeli üzerine bir değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 155-168.
• Bektaş, S. (2020). Mevduat bankalarının finansal performanslarının sıralanması: Türk mevduat bankalarının CRITIC ve MAIRCA yöntemleriyle performans analizi. Akademik İncelemeler Dergisi, 15(2), 793-822.
• Belke, M. (2020). CRITIC ve MAIRCA yöntemleriyle G7 ülkelerinin makroekonomik performansının değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 Temmuz 2020 (Özel Sayı), 120-139.
• Boniface, P., ve Fowler, P. (2002). Heritage and Tourism in the Global Village. Routledge.
• Božanić, D., Jurišić, D., ve Erkić, D. (2020). LBWA–Z-MAIRCA model supporting decision making in the army. Operational Research in Engineering Sciences: Theory and Applications, 3(2), 87-110.
• Can, G. F., ve Kıran, M. B. (2020). Occupational health and safety performance evaluation of countries based on MAIRCA. International Journal of Intelligent Computing and Cybernetics, 13(1), 1-24.
• Ceylan, S., ve Somuncu, M. (2016). Kültür turizmi alanlarında turizmi çeşitlendirilmesine eleştirel bir bakış: Safranbolu UNESCO dünya miras alanı. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 53-64.
• Chatterjee, K., Pamučar, D., ve Zavadskas, E. K. (2018). Evaluating the performance of suppliers based on using the R'AMATEL-MAIRCA method for green supply chain implementation in electronics industry. Journal of cleaner production, 184, 101-129.
• Cracolici, M. F., Nijkamp, P., ve Rietveld, P. (2008). Assessment of tourism competitiveness by analysing destination efficiency. Tourism economics, 14(2), 325-342.
• Çağlar, Z., ve Doğan, M. (2018). UNESCO dünya miras listelerinin turizm arzına etkisi: Diyarbakır örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(3), 455-471.
• Cuccia, T., Guccio, C., ve Rizzo, I. (2016). The effects of UNESCO World Heritage List inscription on tourism destinations performance in Italian regions. Economic Modelling,53, 494-508.
• Çulha, O. (2008). Kültür turizmi kapsamında destekleyici turistik ürün olarak deve güreşi festivalleri üzerine bir alan çalışması, Journal of Yaşar University, 3(12), 1827-1852.
• Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ) (2021). Havalimanları Karşılaştırmalı İstatistikleri. [URL: https://www.dhmi.gov.tr/Sayfalar/Istatistikler.aspx] (Erişim Tarihi: 7 Mart 2021).
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G., ve Papayannakis, L. (1995). Determining objective weights in multiple criteria problems: The CRITIC method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770.
• Do, T. H. N., ve Shih, W. (2016). Destination decision-making process based on a hybrid MCDM model combining DEMATEL and ANP: The Case of Vietnam as a Destination. Modern Economy, 7(9), 966-983.
• Dwyer, L., ve Kim, C. (2003). Destination competitiveness: Determinants and indicators. Current issues in tourism, 6(5), 369-414.
• Fedajev, A., Popović, G., ve Stanujkić, D. (2019). MCDM framework for evaluation of the tourism destination competitiveness. In Proc. of 5th International scientific conference Innovation as an initiator of the development–MEFkon, 5 Aralık 2019, Belgrade, Serbia, pp. 112-119.
• Genç, T., ve Filipe, J. A. (2016). A fuzzy MCDM approach for choosing a tourism destination in Portugal. International Journal of Business and Systems Research, 10(1), 23-44.
• Gigović, L., Pamučar, D., Bajić, Z., ve Milićević, M. (2016). The combination of expert judgment and GIS-MAIRCA analysis for the selection of sites for ammunition depots. Sustainability, 8(372), 1-30.
• Giritlioğlu, İ., İpar, M. S., ve Özlü, B. (2015). Turizm ve bölgesel kalkınma ilişkisi: TRC1 bölgesi üzerine bir inceleme. Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler Dergisi (UHBAB Journal), 4(14), 216-237.
• Goeldner, C., ve Ritchie, J. (2009). Tourism: Principles, Practices, Philosophies. New Jersey: Hoboken.
• Günay, F., ve Ecer, F. (2020). Cash flow based financial performance of Borsa İstanbul tourism companies by Entropy-MAIRCA integrated model. Journal of Multidisciplinary Academic Tourism, 5(1), 29-37.
• Hazar, A. (2010). Genel Turizm. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı, (2021). [URL: http://www.alanbaskanligi.gov.tr/dunya_miras_kavrami.html]. (Erişim Tarihi: 01 Nisan 2012).
• Jafari, J. (2002). Encyclopedia of Tourism. Routledge.
• Kervankıran, İ., ve Sert Eteman, F. (2020). Turizm ve bölgesel gelişme: Türkiye’de illerin turizm gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Ege Coğrafya Dergisi, 29(2), 125-140.
• Keshavarz Ghorabaee, M., Amiri, M., Zavadskas, E. K., ve Antuchevičienė, J. (2017). Assessment of third-party logistics providers using a CRITIC–WASPAS approach with interval type-2 fuzzy sets. Transport, 32(1), 66-78.
• Keshavarz Ghorabaee, M., Amiri, M., Zavadskas, E. K., ve Antuchevičienė, J. (2018). A new hybrid fuzzy MCDM approach for evaluation of construction equipment with sustainability considerations. Archives of Civil and Mechanical Engineering, 18, 32-49.
• Khakzad, S., Pieters, M., ve Van Balen, K. (2015). Coastal cultural heritage: A resource to be included in integrated coastal zone management. Ocean &Coastal Management, 118, 110-128.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB) (2021). Turizm İstatistikleri. [URL: https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9851/turizm-istatistikleri.html] (Erişim Tarihi: 1 Mart 2021).
• Lopez-Guzman, T., ve Santa-Cruz, F. G. (2016). International tourism and the UNESCO category of intangible cultural heritage. International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 10(3), 310-322.
• Mamak Ekinci, E. B., ve Can, G. F. (2018). Algılanan iş yükü ve çalışma duruşları dikkate alınarak operatörlerin ergonomik risk düzeylerinin çok kriterli karar verme yaklaşımı ile değerlendirilmesi. Ergonomi, 1(2), 77-91.
• Martín, J. C., Mendoza, C., ve Román, C. (2017). A DEA travel–tourism competitiveness index. Social Indicators Research, 130(3), 937-957.
• Medlik, S. (2003). Dictionary of Travel, Tourism and Hospitality. UK: Butterworth-Heinemann.
• Meydan Uygur, S., ve Baykan, E. (2007). Kültür turizmi ve turizmin kültürel varlıklar üzerindeki etkileri. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 30-49.
• Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, (2019). United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, Intergovernmental Committee for the Protection of the
• World Cultural and Natural Heritage. [URL: https://whc.unesco.org/en/guidelines/]. (Erişim Tarihi: 25 Mart 2021).
• Orhan M. ve Aytekin M. (2020). Türkiye ile AB’ye son katılan ülkelerin Ar-Ge performanslarının CRITIC ağırlıklı MAUT ve SAW yöntemiyle kıyaslanması. Business & Management Studies: An International Journal, 8(1), 754-778.
• Öksüz Kuşçuoğlu, G. ve Taş, M. (2017). Sürdürülebilir kültürel miras yönetimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Yalvaç Akademi Dergisi 2(1), 58-67.
• Özdağoğlu, A., Keleş, M. K., ve Işıldak, B. (2020). Isparta Süleyman Demirel Havalimanını kullanan havayolu firmaları performanslarının BWM, MAIRCA ve MABAC ile değerlendirilmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (29), 175-194.
• Pamučar, D., Lukovac, V., Božanić, D., ve Komazec, N. (2018). Multi-criteria FUCOM-MAIRCA model for the evaluation of level crossings: case study in the Republic of Serbia. Operational Research in Engineering Sciences: Theory and Applications, 1(1), 108-129.
• Pamučar, D., Vasin, L., ve Lukovac, L. (2014, October). Selection of railway level crossings for investing in security equipment using hybrid DEMATEL-MARICA model. In XVI International Scientific-Expert Conference on Railway, RAILCON, Belgrade, Serbia, pp. 89-92.
• Peng, X., Zhang, X., ve Luo, Z. (2020). Pythagorean fuzzy MCDM method based on CoCoSo and CRITIC with score function for 5G industry evaluation. Artificial Intelligence Review, 53, 3813-3847.
• Richards, G. (2001). The Development of Cultural Tourism in Europe. Richards (Ed.), içinde Cultural Attractions and European Tourism (s.3-30). Cabi.
• Seçilmiş, C., ve Sarı, Y. (2010). Türkiye'de illerin turizm gelişmişlik endeksinin oluşturulmasına yönelik bir araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32), 117-132.
• Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) (2021). SGK İstatistik Yıllıkları. [URL: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari] (Erişim Tarihi: 10 Mart 2021).
• Şenol, Z., ve Ulutaş, A. (2018). Muhasebe temelli performans ölçümleri ile piyasa temelli performans ölçümlerinin CRITIC ve ARAS yöntemleriyle değerlendirilmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 55(641), 83-102.
• The United Nations World Tourism Organization (UNWTO). (2021). [URL:https://www.unwto.org/archive/global/publication/tourism-world-heritage-sites-challenges-and-opportunities]. (Erişim Tarihi: 22 Mart 2012).
• Türker, A. ve Çelik, İ. (2012). Somut olmayan kültürel miras unsurlarının turistik ürün olarak geliştirilmesine yönelik alternatif öneriler. Yeni Fikir, 9, 86-98.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) (2021). Kültürel Miras İstatistikleri. [URL: https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33633] (Erişim Tarihi: 7 Mart 2021)
• Ulutaş, A. (2019). SWARA ve MAIRCA yöntemleri ile catering firması seçimi. Business & Management Studies: An International Journal, 7(4), 1467-1479.
• Ulutaş, A., ve Karaköy, Ç. (2019). CRITIC ve ROV yöntemleri ile bir kargo firmasının 2011-2017 yılları sırasındaki performansının analiz edilmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 223-230.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), (2021). [URL: https://whc.unesco.org/en/about/]. (Erişim Tarihi: 23 Mart 2012).
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), (2021). [URL: https://www.unwto.org/tourism-and-culture]. (Erişim Tarihi: 27 Mart 2021).
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), (2021). [URL: https://whc.unesco.org/en/list/]. (Erişim Tarihi: 03 Nisan 2021).
• Uslu, A. ve Kiper, T. (2006). Turizmin kültürel miras üzerine etkileri: Beypazarı/Ankara örneğinde yerel halkın farkındalığı. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 3(3), 305-314.
• Usta, Ö. (2009). Turizm: Genel ve Yapısal Yaklaşım. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Vujičić, M. D., Papić, M. Z., ve Blagojević, M. D. (2017). Comparative analysis of objective techniques for criteria weighing in two MCDM methods on example of an air conditioner selection. Tehnika, 72(3), 422-429.
• Xu, C., Ke, Y., Li, Y., Chu, H., ve Wu, Y. (2020). Data-driven configuration optimization of an off-grid wind/PV/hydrogen system based on modified NSGA-II and CRITIC-TOPSIS. Energy Conversion and Management, 215, 112892.
• Yalçın, N., ve Karakaş, E. (2019) Kurumsal Sürdürülebilirlik Performans Analizinde CRITIC-EDAS Yaklaşımı. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 34(4), 147-162.
• Yenişehirlioğlu, E., ve Arslan Kalay, H. (2017). UNESCO Dünya Miras Listesi’nin kültürel miras alanlarındaki ziyaretçi sayılarına etkisi. In: International Congress On Cultural Heritage and Tourism (ICCHT 2017), 1191-1198.