Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’in Önemi: Tehditler, Riskler, Fırsatlar ve Türkiye

Yıl 2019, Cilt: 15 Sayı: 29, 199 - 230, 15.04.2019

Güngör Şahin

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.554061

Cited By: 3

Öz

Türkiye Cumhuriyeti bulunduğu istikrarsız coğrafyadan kaynaklanan sürekli bir güvenlik endişesi taşımaktadır. Çalışmanın amacı, Soğuk Savaş sonrasında Orta Doğu ve Doğu Akdeniz için farklı platformlarda yapılan tehdit ve risk değerlendirmelerini bir bütünlük içerisinde ele almak, Türkiye’nin güvenliğine yönelik etkilerini ortaya koymaktır. Konunun önemi, Türkiye Cumhuriyeti’nin bekasının ve bölgesel aktör olabilmesinin yolunun Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’deki gelişmeleri iyi değerlendirmekten geçtiği düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmanın teorik çerçevesini; dünya haritasının fiziksel, siyasal, kültürel, dini ve etnik olarak değiştirilme sürecini başlatan ve dünyanın sosyal olarak inşa edildiği argümanına dayanan konstrüktivizm (sosyal inşacılık) kuramı ile “Genişletilmiş Orta Doğu ve Kuzey Afrika Projesi” oluşturmaktadır. Çalışmanın bulguları; bölgedeki etnik ve dini esaslara dayalı terörizm, uluslararası göç, antidemokratik yönetim şekilleri, büyük güçlerin enerji kaynak ve koridorlarını kontrol etme mücadelesi, Filistin devleti özelinde Arap-İsrail anlaşmazlığı ve benzeri sorunların varlığını sürdüreceği ve bölgeden kaynaklanan risk ve tehditlerin Türkiye dâhil olmak üzere bölge güvenliğini etkilemeye devam edeceği şeklindedir.

Anahtar Kelimeler

Orta Doğu, Doğu Akdeniz, Güvenlik, Konstrüktivizm, Genişletilmiş Orta Doğu ve Kuzey Afrika Projesi

The Importance of the Middle East and Eastern Mediterranean: Threats, Risks, Opportunities and Turkey

Öz

The Republic of Turkey is in an incessant state of security concerns due to the unstable region of which she is a part. The purpose of this study is to take the post-Cold War threat and risk assessments conducted by various platforms for the Middle East and Eastern Mediterranean into consideration in their entirety and reveal their impact on Turkey’s security. The importance of the topic is rooted in the idea that the continuation of the Republic of Turkey and the path for her to be a regional actor depends on evaluating the developments in the Middle East and Eastern Mediterranean accurately. The theoretical framework of this study consists of “the Broader Middle East and North Africa Initiative” and of constructivism which argues that the world is socially built and which is based on the argument that initiates the process of physical, political, cultural, religious, and ethnic transformations of the world map. The study concludes that the ethnic and religious terrorism, international migration, anti-democratic forms of government, the great powers’ struggle for controlling the energy resources and corridors, Arab-Israeli conflict regarding Palestine and similar problems in the region will persist and that the risks and threats arising in the region will continue to affect the security of the countries in the region including Turkey. 

Anahtar Kelimeler

Middle East, Eastern Mediterranean, Security, Constructivism, Broader Middle East and North Africa Initiative

Kaynakça

• ARI, Tayyar, Basra Körfezi ve Ortadoğu’da Güç Dengesi, Alfa Yayınevi, 1998.
• ARIBOĞAN, Deniz Ülke, Kabileden Küreselleşmeye: Uluslararası İlişkiler Düşüncesi, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1998.
• BRZEZİNSKİ, Zbigniev, Büyük Satranç Tahtası, çev. Yelda Türeli, İnkılâp Kitabevi, 2010.
• DAVUTOĞLU, Ahmet, Stratejik Derinlik, Küre Yayıncılık, 17.Baskı, İstanbul, 2004.
• DEMİR, Sertif ,“Küresel Güvenlik Ortamının Analizi; Riskler, Aktörler, Beklentiler, Tedbirler”, Türk Dış Politikasında Güvenlik Arayışları, Mehmet Seyfettin Erol ve Ertan Efeğil (der.), Barış Platin Yayınları, Ankara, 2012.
• DOĞANAY, M. Zekai ve ATUN, A. Fikret, Orta Doğunun Jeopolitik ve Jeostratejik Açıdan Değerlendirilmesi Körfez Harbi ve Alınan Dersler, TUSAŞ Yayınları, Ankara,1994.
• ERENDİL, Muzaffer, Çağdaş Orta Doğu Olayları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1992.
• EVCİOĞLU, Kemal, Büyük Orta Doğu Projesi, Umay Yayınları, İzmir, 2005.
• GÜLER, Müjdat, Orta Asya ve Kafkaslara Türk Bakışı, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• KARACASULU, Z. Nilüfer, Bölgesel Güvenlik Analizi: Afganistan, Beta Basım Yayım, İstanbul, 2011.
• KOÇ, Malike Bileydi, İsrail Devleti’nin Kuruluşu, Günizi Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• KULOĞLU, Armağan, “Değişen Küresel Jeopolitikte Türkiye”, Uluslararası Güvenlik Sorunları, Kamer Kasım ve Zerrin A. Bakan (der.), ASAM Yayınları, Ankara, 2004.
• LACOSTE, Yves, Büyük Oyunu Anlamak, Jeopolitik: Bugünün Uzun Tarihi, NTV Yayınları, İstanbul, 2008.
• MÜTERCİMLER, Erol, 21'inci Yüzyıl ve Türkiye ‘Yüksek Strateji’, Erciyaş Yayınevi, İstanbul, 1997.
• Orta Doğu Barış Süreci ve Türkiye Üzerine Etkileri, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 1996.
• ÖZDEMİR, Haluk, “Türkiye’nin Sınır Ülke Niteliği: Farklı Stratejik Kültürler Arasında Türk Dış Politikası”, Türk Dış Politikasında Güvenlik Arayışları, Mehmet Seyfettin Erol ve Ertan Efeğil (der.), Barış Platin Yayınları, 2012.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1914-1918, İmge Kitabevi, Ankara, 2004.
• PEHLİVANOĞLU, A.Öner, Orta Doğu ve Türkiye, Kastaş Yayınevi, 2004.
• PRİMAKOV, Yergani, Rusların Gözüyle Orta Doğu, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009.
• TUĞRUL, A.Beril “Enerji Güvenliği ve Türkiye”, 2014-2015 Harp Akademileri Komutanlığı Panelleri, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 2015.
• VIOTTI, Paul R. ve KAUPPI, Mark V., Uluslararası İlişkiler Teorileri, Çev. Metin Aksoy (Ed.), Nobel Yayıncılık, Ankara, 5. Basımdan Çeviri, Eylül 2016, s. 154.
• YILDIZ, Yavuz Gökalp, Global Stratejide Ortadoğu, Krizler, Sorunlar ve Politikalar, DER Yayınları, İstanbul, 2000.
• CALLEYA, Stephen C., “Managing the winds of change in the Mediterranean: Europe’s challenge”, Centre for European Studies, 2011.
• CEYHUN, Gökçe Çiçek “Türkiye, Kıbrıs ve İsrail Üçgeninde Doğu Akdeniz’in Güvenlik Sorunları”, BİLGESAM, 2014, http://www.bilgesam.org/incele/1882/-turkiye--kibris-ve-israil-ucgeninde-dogu-akdeniz-de-guvenlik-sorunlari/#.WxFGTGe1uM8 (Erişim Tarihi: 01.06.2018).
• CHIVVIS, Christopher S. and FISHMAN, Benjamin, “Regional foreign policy dynamics and their implications for the Mediterranean Region”, Perspective, RAND Corporation, 2017, https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PE200/PE223/RAND_PE223.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2018).
• DANIEL, Jamal, “Reinventing the Levant”, National Interest, Issue 145, August 2016, http://nationalinterest.org/feature/reinventing-the-levant-17296 (Erişim Tarihi: 10.07.2018).
• DOĞAN, Nejat“Doğu Akdeniz’de Enerji Stratejileri ve Bölgesel Güvenliğin Geleceği”, 21.Yüzyıl Dergisi, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 2013, http://www.21yuzyildergisi.com/assets/uploads/tmp/nejat-dogan-dogu-akdenizde-enerji-stratejileri-ve-bolgesel-guvenligin-gelecegi-21-yuzyil-13-ekim2013_1382346180.44.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2018).
• LACHOWSKİ, Zdzislaw, “Foreign Military Bases in Eurasia”, SIPRI Policy Paper No.18, Stockholm International Peace Research Institute/SIPRI, 2007, https://www.files.ethz.ch/isn/31819/Policypaper18.pdf (Erişim Tarihi: 25.05.2018).
• SLADDEN, James vd., “Russian Strategy in the Middle East”, Perspective, RAND Corporation, 2017, https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PE200/PE236/RAND_PE236.pdf (Erişim Tarihi: 11.07.2018).
• ŞAHİN, Güngör, “Küresel Güvenliğin Dönüşümü; NATO Bağlamında Kavramsal, Tarihsel ve Teorik Bir Analiz”, Savunma Bilimleri Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, 2017, http://www.kho.edu.tr/akademik/enstitu/Alp_SAVBEN_dergi/162/4.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2018).
• ŞAHİN, Güngör ve ÖZEL, Yücel, “Çatışmadan İşbirliğine: Türkiye, Rusya ve İran”, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 9 Sayı:1, 2018, https://www.academia.edu/36898196/Çatışmadan_İşbirliğine_Türkiye_Rusya_ve_İran (Erişim Tarihi: 11.07.2018).
• TİAN, Nan vd., “Trends in World Military Expenditure 2016”, SIPRI Fact Sheet, 2017, https://www.sipri.org/sites/default/files/Trends-world-military-expenditure-2016.pdf, Erişim Tarihi: 23.05.2018.
• WENDT, Aleksander, “Anarchy is what states make of it: the social construction of power politics”, International Organization, Vol:46, No:2, Spring 1992.
• WENDT, Aleksander, “Constructing International Politics”, International Security, Vol:20, No:1, 1995.
• WOLFERS, Arnold, “National Security As An Ambiguous Symbol”, Political Science Quarterly, Vol: 67, No: 4, 1952.
• YAYCI, Cihat,“Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye”, Bilge Strateji, Cilt 4, Sayı 6, 2012.
• YALÇIN, Semih,“Şark Meselesinden Büyük Orta Doğu Projesine”, 2023, Sayı 51, 2005.
• YILMAZ, Halil İbrahim,“Ortadoğu’nun Jeo-Ekonomik Önemi ve ABD’nin Ortadoğu Politikasının Ekonomik Nedenleri”, Tesam Akademi Dergisi, 2016.
• “ABD savaş gemilerini Doğu Akdeniz'e gönderdi.”, Dünya, 06.03.2018, https://www.dunya.com/dunya/abd-savas-gemilerini-dogu-akdenize-gonderdi-haberi-406024 (Erişim Tarihi: 25.05.2018).
• “Arap Baharı'nda devrilen liderlere ne oldu?”, BBC News Türkçe, 5 Aralık 2017, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42232967 (Erişim Tarihi: 30.05.2018).
• “Birleşmiş Milletler Antlaşması”, Türkiye Büyük Millet Meclisi, https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/3-30.pdf (Erişim Tarihi: 30.10.2018).
• BERBERAKİS, Stelyo, “Avrupa Komisyonu: Brexit müzakerelerinde Kıbrıs'taki İngiliz üsleri de masada olsun”, BBC Türkçe, 3 Nisan 2017, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-39481699 (Erişim Tarihi: 01.06.2018).
• “Cease-fire in Middle East”, Security Council Resolutions, UN, 1973, http://www.un.org/en/sc/documents/resolutions/1973.shtml (Erişim Tarihi: 30.05.2018).
• “Energy: a shaping factor for regional stability in the Eastern Mediterranean?”, European Parliament Policy Department, 2017, http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EXPO_STU(2017)578044 (Erişim Tarihi: 25.05.2018).
• “G-8 Zirveleri”, T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/g-8-zirveleri.tr.mfa (Erişim Tarihi: 10.07.2018).
• “Middle East”, Security Council Resolutions, UN, 1967, http://www.un.org/en/sc/documents/resolutions/1967.shtml (Erişim Tarihi: 30.05.2018).
• “Ortadoğu'ya silah satışı ikiye katlandı.”, NTV, 12.03.2018, https://www.ntv.com.tr/dunya/ortadoguya-silah-satisi-ikiye-katlandi,5OHB1u4zDkuUSd2kYtGFWA (Erişim Tarihi: 25.05.2018).
• “The Middle East, including the Palestinian question”, Security Council Resolutions, UN, 2002, http://www.un.org/en/sc/documents/resolutions/2002.shtml (Erişim Tarihi: 30.05.2018).
• The Responsibility to Protect, Report of the International Commission on Intervention and State Sovereignty, the International Development Research Centre, Canada, 2001, pp. VII-6, http://responsibilitytoprotect.org/ICISS%20Report.pdf (Erişim Tarihi: 29.10.2018).
• “Trump Abandons Iran Nuclear Deal He Long Scorned”, New York Times, 8 May 2018, https://www.nytimes.com/2018/05/08/world/middleeast/trump-iran-nuclear-deal.html (Erişim Tarihi: 30.05.2018).
• 2015-2019 Stratejik Planı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Ankara, Kasım 2017, https://sp.enerji.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.06.2018).
• “2016 Dünya Raporuna: Suriye”, İnsan Hakları İzleme Örgütü, Mart 2015, https://www.hrw.org/tr/world-report/2016/country-chapters/285672 (Erişim Tarihi: 13.07.2018).
• 2016 Türkiye Göç Raporu, T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 40, 2017, http://www.goc.gov.tr/files/files/2016_goc_raporu_.pdf (Erişim Tarihi: 25.05.2018).