The Status of Woman in the Turkish Army: An Evaluation from a Historical Perspective

Yıl 2022, Cilt: 18 Sayı: 43, 655 - 682, 26.12.2022

Erdal Korkmaz

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1113943

Öz

The 19th century has been a period of significant and irreversible changes in the world. The world order that evolved particularly due to the Industrial Revolution has influenced women’s participation in business life together with men. In the liberalized world, women’s rights and freedoms have been brought forward more and more. This interest has led women to enter working life professionally and to have a greater say in social life. Differences such as societies’ traditional understandings, political realities, life philosophies, and religious rules have influenced the process for women to be employed in the armies of the said societies. The people-oriented changes and transformations of the 19th and 20th centuries have influenced Turkish society just like the other societies of the world. Turkish modernization initiated by Gazi Mustafa Kemal Atatürk envisaged the employment of women in every field. This vision paved the way for the social, economic, and social rights presented to women. The process initiated by Atatürk had an impact on the inclusion of women in the Turkish army after the Second World War. This change has been affected by the actions and activities aimed at social welfare and development such as the increase in the standard of living, transformation of social perspectives, and improvement in the level of education. This study evaluates the status of women in the Turkish Army from a historical perspective within the scope of archival documents and research works from the Ministry of National Defense Archives and Military History Department (ATASE) Archive. It also reveals the issue of women’s employment in the Turkish Army and the first female officers. Thus, the study concludes that it is important for women to take part in the army during the process of social change and transformation regardless of gender differences. In addition, it draws the fact that Turkish women who served in the army voluntarily at the beginning have begun to take part in the military platforms professionally as a result of changing political, societal, economic and technological developments.

Anahtar Kelimeler

Army, Woman, Military Service, Gender, Employment

Türk Ordusunda Kadının Yeri: Tarihi Perspektiften Bir Değerlendirme

Öz

XIX. yüzyıl, dünyada önemli ve geri dönülemez değişikliklerin olduğu bir dönem olmuştur. Özellikle Sanayi İnkılâbı sonucu evrilen dünya düzeni, erkeğin yanında kadının da iş yaşamında yer almasına etki etmiştir. Liberalleşen dünyada kadın hak ve özgürlükleri daha çok gündeme getirilmeye başlanmıştır. Bu durum kadınların, profesyonel olarak çalışma hayatına girmesi ve toplumsal yaşamda daha çok söz sahibi olmasına yol açmıştır. Toplumların geleneksel anlayışları, siyasi gerçeklikleri, hayat felsefeleri veya dini kuralları gibi farklılıklar, ordularında kadın istihdamına yer verilip verilmeme sürecini etkilemiştir. XIX. ve XX. yüzyılda yaşanan insan odaklı değişim ve dönüşüm süreci, dünya toplumlarını olduğu kadar Türk toplumunu da etkilemiştir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı Türk modernleşmesi, kadının her alanda istihdamını öngörmüştür. Bu durum, kadınlara sosyal, ekonomik ve siyasal hakların verilmesine zemin hazırlamıştır. Atatürk’ün başlattığı bu süreç, İkinci Dünya Harbi sonrasında Türk ordusunda kadınlara yer verilmesine etki etmiştir. Bu değişimde yaşam standardının yükselmesi, toplumsal bakış açısının dönüşümü ve eğitim seviyesinin artması gibi toplumsal refah ve kalkınmaya dönük eylem ve fiillerin etkili olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Türk Ordusu’nda kadının yerine tarihi bir perspektiften bakılarak, MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi’nden alınan arşiv belgeleri ve tetkik eserler kapsamında konu değerlendirilmiştir. Ayrıca, Türk Ordusu’nda kadın istihdamı ve ilk kadın subayların kimler olduğu ortaya konmuştur. Böylece, toplumsal değişim ve dönüşüm sürecinde cinsiyet farklılıkları gözetilmeden kadının orduda yer almasının önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, ilk dönemlerde gönüllülük esası ile orduda görev alan Türk kadınının; değişen siyasal, toplumsal, ekonomik ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak profesyonel anlamda askerî platformlarda görev aldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ordu, Kadın, Askerlik, Cinsiyet, İstihdam, Army, Woman, Military Service, Gender, Employment

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB)
• BEO, 1052.78847.
• İ.HUS, 59.47.
• BEO, 1052.78853.
• MSB Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı-ATASE) Arşivi
• BDH, K: 1941, D: 303, F: 1-53.
• BDH, K: 1941, D: 303, F: 1-50.
• BDH, K: 1941, D: 303, F: 1-57.
• BDH, K: 1941, D: 303, F: 1-65, 1-66.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-32.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 7.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-33.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 8.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-34.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 10.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 5-1, 10.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 10.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 10-1.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 12.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 13-1.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 13-2.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 13.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-4.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-7.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-8.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-9.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 36.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 36-1.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 36-2.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 36-3.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 36-4.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-6.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-5.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 5-1.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 12.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 18-1.
• İnci Arcan Uysal Bağışı, Belge No: 16-6.
• AKSOY İlhan (2016). “Toplumsal ve Siyasal Süreçte Türk Kadını”, Yasama Dergisi, 32, 7-20.
• AKTAŞ Akın (2019). Nene Hatun’un Hayatı ve Nene Hatun Bibliyografyası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi, Giresun.
• ARSLAN Lütfi (2019). “Millî Mücadele Döneminde Manda ve Himaye Tartışmaları ve Mandacılık Yaklaşımları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 64, 1-38.
• ASLAN Yavuz (2006). “Türk Bağımsızlık Savaşı’nın Kadın Kahramanlarından Ayşe Çavuş ve Onunla Yapılan İki Mülakat”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6:37, 216-217.
• AKTAŞ Şerif (1992). “Halide Edip Adıvar”, Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klasikleri, Cilt: 11, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 60-65.
• AVCI Müşerref (2016). “Osmanlı Devleti’nde Kadın Hakları ve Kadın Haklarının Gelişimi İçin Mücadele Eden Öncü Kadınlar”, Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (TAED), 55, 225-254.
• AYSAL Necdet (2020). “Ulusal Direnişin ve Umudun Adı: Mustafa Kemal Paşa-Ankara”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6:10 (Millî Mücadele’den Milli Egemenliğe Karadeniz Özel Sayısı), 215-229.
• BALCI Meral ve KARADENİZ Yeşim (2018). “Cumhuriyet Modernleşmesinin Genç Kadın Pilotu”, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 2:1, 1-7.
• BOZKURT Celil (2021). “Birinci Dünya Savaşı’nda Siyonizmle Mücadele ve Yahudi Tehciri: Gazze ve Yafa’nın Tahliyesi”, Belleten, 85:302, 193-225.
• ÇAM Fatma Bağdatlı (2015). “Avrasyalı Atlı-Savaşçı Kadınlar”, Höyük Dergisi, 8, 71-80.
• ÇANDARLIOĞLU Gülçin (1977). Türk Destan Kahramanları, And Yayınları, İstanbul. ÇAVDAR Döndü (2015). “Millî Mücadele’de Kahraman Türk Kadınları”, Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi (TÜRKTOB), 4, 62-65.
• ÇUBUKÇU Hatice (2015). “Bâciyân-ı Rûm ve Anadolu Tasavvufundaki Yeri”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5, 217-231.
• ERGİN Muharrem (1958). Dede Korkut Kitabı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• GÖLTEKİN Serhan ve ÖZDEMİR Ayşegül (1998). “Kadın Subayların Türk Deniz Kuvvetlerindeki Yeri ve Görevleri”, 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek Konferansı Bildirileri, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara, 323.
• GÖMEÇ Sadettin (2008). “Uygur Türklerinin Tarihi ve Kültürü”, Kuruluş ve Çöküş Süreçlerinde Türk Devletleri Sempozyumu Bildirileri (5-6 Kasım 2007), Sakarya Üniversitesi Basımevi, Sakarya, 42-43.
• GÖNENÇ Aslı Yapar (2004). “Anadolu Ajansının Türk Basın Tarihindeki Yeri ve Önemi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 19, 83-92.
• HERODOT (2019). Tarih (çev.) Müntekim Ökmen, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• HÜRKAN Serhat (2016). Türkiye’nin İlk Kadın Subayları, Sinemis Yayın Grup, Ankara.
• KALYENCİOĞLU H. Derya (2007). Tarihi Gelişim İçinde Hava Harp Okulu-III (2001-2006), Hava Harp Okulu Komutanlığı, İstanbul.
• KAPUCU Davud (2022). “Arşiv Belgeleri Çerçevesinde İnönü Muharebelerinin Kazanılmasında Türk Havacılarının Katkısı”, Belgi Dergisi, 23, 73-98.
• KAPUCU Davud ve KORKMAZ Erdal (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Askeri Hava Seyahatleri, Karakum Yayınevi, Ankara.
• KARAŞEN Özcan (1967). “Nene Hatun’un Kısaca Hal Tercümesi”, Nene Hatun Aylık Okul Yayın Organı, 2:6, 1.
• KEMAL Cemal (2007). “Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Musul Meselesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 10:40, 643-691.
• KOCA Salim (2003). Türk Kültürünün Temelleri II, Başkent Matbaacılık, Ankara.
• KÖSTÜKLÜ Nuri (2008). “Milli Mücadele’de Akşehir”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXIV:71, 299-318.
• KURT Deniz PEHLİVAN Yavuz ve KORKMAZ Erdal (2020). Kuruluşundan Günümüze Türk Hava Kuvvetleri (Harekât ve Teşkilatlanma Tarihi 1952-2020), Cilt: III, Hava Basımevi, Ankara.
• NİZÂMÜ’L-MÜLK (1976). Siyâset-nâme (yay.) Mehmet Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÖZKİRAZ Ahmet ve ARSLANEL Nazan (2011). “2. Meşrutiyet Dönemi’nde Kadın Olmak”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3:1, 1-10.
• SARIÇOBAN Gülay (2017). “Milli Mücadele’de Anadolu Kadını”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21:4, 1331-1346.
• SARIHAN Zeki (2006). Kurtuluş Savaşı Kadınları, Cumhuriyet Kadınları Derneği Yayınları, Ankara.
• SARISAMAN Sadık (1997). “Birinci Ordu Birinci Kadın İşçi Taburu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8:39, 695-723.
• SEGAL David R. SEGAL Mady Wechsler ve REED Brian J. (2015). “Modern Ordu Teşkilatında Çeşitlilik ve Vatandaşlık”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3:31, 25-44.
• SÜMER Tülin (1968). “Türkiye’de İlk Defa Kurulan Kadınları Çalıştırma Derneği”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, II:10, 59-63.
• SUNAL Ayşegül (2019). Medyada Kadın Asker Temsilinin Toplumsal Cinsiyet Bağlamında İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• TOPRAK Zafer (1988). “Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Kadın Askerler ve Millî Aile”, Tarih ve Toplum Dergisi, 51, 34-38.
• TUNCER Hüner (1989). “Türk Kadınının Geçirdiği Evrimin Tarihçesi ve Bugünkü Durumu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 4:16, 163-172.
• UÇAROL Rifat (1987). Tarihi Gelişim İçinde Hava Harp Okulu (1951-1987), Hava Harp Okulu Komutanlığı, İstanbul.